Chińczycy Han i Mandżurowie upodobnili się do siebie tak, że czasem nie odróżni się ich po wyglądzie czy obyczajach, o języku nie wspominając.
Jednak w zakresie podejścia do przestrzeni, różnice są uderzające. Zamiesz-kujący Mandżurię Chińczycy Han wskazują na „ojczyznę narodzin” na terenie północno-wschodnich Chin oraz „ojczyznę przodków” – znajdującą się zwykle w prowincji Shandong (Szantung). Mogą też wskazywać na etapy pośrednie w migracji rodu. Bardzo często nigdy nie tam byli, jednak miejsca te służą samoidentyfikacji. Wyjątkiem mogą być Hanowie o mie-szanym etnicznym pochodzeniu i silną identyfikacją z niechińską częścią rodu. Ci, pomimo oficjalnego statusu26, wolą nie uważać się za Chińczyków narodowości Han (Han zu), tylko za „ludzi z Mandżurii” (Dongbei ren)27. Chiński watażka, Zhang Xueliang28, mówiący o Mandżurii jako o „Dzikim Wschodzie Chin” na podobieństwo amerykańskiego „Dzikiego Zachodu”, oddawał wyobrażenie wielu Chińczyków o tych terenach, kojarzonych z prymitywizmem, obcymi ludami oraz bandytami. Równocześnie, wspo-mnienie jego wypowiedzi powoduje wzburzenie u mniejszości etnicznych tych obszarów, dla których teren ten ma pozytywne, często religijne ko-notacje, a który został zdegradowany przez osadnictwo chińskie, w tym w znacznej części faktycznie ludzi wyjętych spod prawa lub wykolejonych.
26 Narodowość jest wpisywana m.in. do dowodu osobistego.
27 Na podstawie rozmów autorki przeprowadzonych przede wszystkim w Dalian i Pekinie w latach 2011–2012.
28 Zhang Xueliang (ok. 1901–2001) – warlord i zarządca Mandżurii, syn watażki Zhang Zuolina.
Mandżurowie dzielą się na tych, którzy zamieszkują kraj swoich przodków i tych, którzy osiedlili się w innych regionach. Obie te grupy łączą wspólne punkty odniesienia i identyfikacji, jakim są groby cesarskie w prowincji Liaoning. W przypadku tych pierwszych równolegle wspo-minane są jako miejsca godne odwiedzin lokalne święte miejsca, takie jak drzewa zamieszkałe przez bóstwo czy góry duchów szamańskich.
Co więcej, wiele z tych miejsc nie jest konsumowane przez turystykę, nie mają specjalnego oznakowania i pozostają nieznane poza regionem29. Są to zwykle miejsca ważne dla konkretnych plemion lub rodów, jak na przykład Fenghuangshan w Liaoning dla części plemienia Heszeli.
Lokalni lub wywodzący się z tych terenów Mandżurowie wiedzą, że ten a nie inny obiekt jest miejscem szczególnej mocy.
Na istotne punkty w geografii religijnej składają się też opiewane w mitach obszary przyrodnicze z Długą Białą Górą (mandż. Golmin Šanggiyan Alin, chin. Changbaishan)30 oraz Amurem (mandż. Sahaliyan Ula, chin. Heilongjiang)31. Poza tymi elementami istnieje granica – Wielki Mur, za którą rozpoczyna się Mandżuria. Obecnie Wielki Mur nie stanowi istotnej granicy w sensie administracyjnym, jednak jego przekroczenie, szczególnie w Shanhaiguan, pociąga za sobą poczucie sakralizacji prze-strzeni. Rozwój kultury mandżurskiej znajduje odzwierciedlenie we współczesnym nazewnictwie miejscowości. Część nazw mandżurskich zostało zmienionych na chińskie, ale dotyczy to gównie bardziej zna-czących miejscowości jak Mukden (chin. Shenyang) lub Dżehol (chin.
Chengde). W przypadku mniejszych miejscowości, szczególnie tam, gdzie funkcjonują społeczności mandżurskie, nazwy miejscowości zachowały odzwierciedlenie w różnych aspektach tradycji tego ludu. Pierwsza grupa nazw odzwierciedla pozostałości po administracji qingowskiej, czyli stanowi łącznik z imperialną przeszłością. Znajdujemy odbicie
29 M. Lickorish, Tending…, op. cit., s. 88.
30 Pod białą górą i gdzie indziej, [w:] J. Tulisow, Legendy ludów Mandżurii, t. 2, Warszawa 1998, por. też: Manchu Origin Myth [video online], https://vimeo.com/46063617 [dostęp:
28.02.2015] oraz współczesną piosenkę Hargaxame wecere alin [video online], https://www.
youtube.com/watch?v=0py_I25Q0ys [dostęp: 28.02. 2015].
31 How the Heilongjiang (Amur River) Got Its Name [video online], https://vimeo.
com/45659487?from=outro-local [dostęp: 28.02.2015].
procesów ludnościowych i etnicznych, gdy na rozrost stanu chorągwia-nych wskazuje nazwa Miasto Nowych Obywateli (chin. Xinmin shi), zaś Wieś Chińskich żon (chin.-mandż. Nikanpo cun) sugeruje wchłanianie różnych ludów32. Zdarzają się też transkrybowane znakami chińskimi nazwy mandżurskie, jak prowincja Girin zapisywana jako Jilin. W kon-tekście lokalnym, nazwy miejsc, nawet pospolite, mogą mieć drugie dno, odnoszące się do mitów i wierzeń. W okolicach Pekinu przestrzeń wiąże się nie z bogami i herosami, lecz cesarzami, którzy oficjalnie lub w przebraniu odwiedzali konkretne miejsca. Również w samej Mandżurii szereg miejsc wiąże się z postaciami władców, choć legendy na ich temat mogą się różnić. W ten sposób „Droga Królewska” (chin. Hanwang lu) w jednej wersji była trasą pomiędzy grobowcem przodków Nurchacziego a stolicą Mukdenem, którą władca miał regularnie pokonywać. Istnieje też interpretacja, że był to jego szlak bitewny. Niezależnie od wersji poda-nia, sama nazwa miała pochodzić od osobistego, królewskiego nadania.
W kontekście nazewnictwa miejsc widoczne jest nieraz pierwotne odróżnienie przestrzeni „wewnętrznej” (chin. nei, mandż. dorgi) i „ze-wnętrznej” (chin. wai, mandż. tulergi). W prefekturach wzdłuż Wierzbowej Palisady (liutiao bianqiang)33 miejscowi odnoszą się do tego aspektu, zatem przejście na którąkolwiek stronę ma znaczenie jakościowe. W makroskali takim miejscem przejścia pomiędzy światami jest Wielki Mur. Nie ma on znaczenia administracyjnego, ale stanowi ważny punkt na mandżurskiej mapie mentalnej poprzez oddzielenie Chin właściwych od Mandżurii.
Ta opozycja określana jest jako guanwai i guanwei, co odnosi się do miej-scowości Shanhaiguan. Shan (山) oznacza górę, hai (海) – morze, zaś guan (关) – przejście (jak również: zamknięcie oraz ucięcie). Miejsce to oznaczało wschodni skraj Wielkiego Muru, czyli stanowiło „pierwsze przejście pod Niebiosami” (天下第一关). Dla Chińczyków ich kraj był tym pod sklepieniem Niebios, poza nim znajdowała się barbaria. Z punktu
32 M. Lickorish, Tending…, op. cit., s. 89.
33 Element systemu umocnień mających zapobiegać napływowi Chińczyków Han na tere-ny Mandżurii, w której mieli zakaz osadnictwa. Nazwa pochodzi od wałów obsadzatere-nych wierzbami. W praktyce stanowiły ona słabą barierę, stąd zwraca się uwagę raczej na jej symboliczny charakter oddzielenia dwóch terytoriów.
widzenia Mandżurów było odwrotnie – po przekroczeniu Wielkiego Muru przestrzeń w znacznym stopniu traciła swój sakralny charakter.
Faktycznie można zaobserwować to nawet współcześnie, gdy urodzony w Pekinie Mandżur silnie reagował w momencie przekraczania Shanha-iguan, gdyż w tym momencie następowała silna sakralizacja przestrzeni.
Nota bene, miejsce, gdzie mur miejski styka się z Morzem Bohai, określane bywa „Głową Starego Smoka” (老龙头). Nie można wykluczyć, że poza wizualnym podobieństwem, nazwa wzmacnia symbolikę miejsca przejścia pomiędzy światami. Mandżurowie określają swoją inwazję na Chiny jako
„podążanie za smokiem”, czyli zwycięskim cesarzem, zaś wycofanie się po rewolucji Xinhai jako „wyjście przez przejście”34.