CZĘŚĆ I. PRAŁATURA PERSONALNA OPUS DEI I STOWARZYSZENIE
3. POWOŁANIE DO OPUS DEI
3.3. Świecki charakter duchowości Opus Dei
Dzięki głębokiemu zrozumieniu eklezjalnemu apostolstwa świeckich i jego
znaczenia dla odnowy Kościoła, ksiądz Josemaría widział jasno, że dla Opus Dei było
sprawą istotną współdziałanie księży i świeckich. Na bazie pierwszych doświadczeń
duszpasterskich zrozumiał, że proces działania apostolskiego, obejmującego szeroką
rzeczywistość, będzie mógł być w pełni realizowany tylko przez świeckich i księży,
którzy będą egzystencjalnie i instytucjonalnie utożsamieni z przekazem
z 2 października 1928 roku. To księża Opus Dei powinni wywodzić się spośród
świeckich członków Dzieła, co też rozpoczęło się od 1944 roku
236. Opus Dei nie było
i nie jest gałęzią laikatu, której towarzyszą księża, ani ugrupowaniem świeckich
i księży, którzy zrzeszają się na płaszczyźnie właściwej dla christifideles. Od samego
początku było rozumiane jako rzeczywistość eklezjalna istotowo i organicznie
składająca się ze świeckich i kapłanów
237.
W Dziele jest jeden duch i jedna formacja, która dostosowuje się do możliwości
i potrzeb każdego; mając zawsze jako przedmiot tę samą podstawową rzeczywistość:
przekazać wiarę chrześcijańską i ducha Opus Dei w całości, ukazując ich zdolność
kształtowania i ożywiania wszystkich rzeczywistości ludzkich. Św. Josemaría Escrivá
wyrażał to niekiedy za pomocą następującego obrazu: „My […] jesteśmy rodziną
odkrycia swego powołania do kapłaństwa. Było to podczas niezamierzonej wcześniej spowiedzi, 21.09.1953 r. „W czasie tej spowiedzi przydarzyło mi się coś dziwnego. Nie wiem, co to było, ale to coś odmieniło moje życie; rzekłbym, że Bóg «zaatakował mnie, gdy miałem opuszczoną gardę». […] Było to zdziwienie, oszołomienie spotkaniem. Wtedy dotarło do mnie, […] że ktoś na mnie czeka. Tym właśnie jest religijne doświadczenie: zdumieniem spowodowanym spotkaniem z osobą, która na ciebie czeka. Od tamtej chwili Bóg jest dla mnie tym, który «wyprzedza». Szukasz Boga, a potem okazuje się, że to On pierwszy ciebie szuka. Chcemy Go spotkać, ale to on pierwszy wychodzi nam naprzeciw”. Por. A. Ivereigh, Prorok. Biografia Franciszka, papieża radykalnego, Bytom 2015, s. 57. Autor nawiązując do wydarzenia z 21.09.1953 r., o którym mowa wyżej, przytacza słowa papieża Franciszka. Powołanie jest „wołaniem Boga do serca, które tego głosu oczekuje świadomie lub nieświadomie”.
235 Temat został obszernie omówiony przez A. González, Secularidad, w: DiJEdB, s. 1136-1142. Autorka
zwraca uwagę na ewolucję znaczenia słowa świeckość oraz wyjaśnia, dlaczego św. Josemaría Escrivá rzadko korzysta z niego.
236 Por. P. Rodríguez, F. Ocáriz, L. Illanes, Opus Dei w Kościele…, dz. cyt., s. 20, w: http://www.ostatnia-szuflada.pl/ksiazki/odwk.pdf [dostęp, 28.07.2015]; por. J. Escrivá, List, 14.02.1944, nr 9, w: P. Rodríguez, F. Ocáriz, L. Illanes, Opus Dei w Kościele..., dz. cyt., s. 20, przyp. 38, w: http://www.ostatnia-szuflada.pl/ksiazki/odwk.pdf [dostęp, 28.07.2015]. „Bez księży, pozostałaby niekompletna praca zapoczątkowana przez członków świeckich Opus Dei, którzy nieuchronnie muszą zatrzymać się, gdy dochodzą do tego, co zwykle nazywam murem sakramentalnym, do udzielania sakramentów, co przysługuje tylko kapłanom”.
237 Por. P. Rodríguez, F. Ocáriz, L. Illanes, Opus Dei w Kościele..., dz. cyt., s. 20, w: http://www.ostatnia-szuflada.pl/ksiazki/odwk.pdf [dostęp, 28.07.2015].
55
zdrową i dlatego mamy tylko jeden garnek. [...] Mamy jeden pokarm, jeden garnek:
trzeba wszystkim powiedzieć to samo, ponieważ Dzieło jest dla dusz, i wszystkie dusze
mają tę samą możliwość uświęcenia [...]. To prawda, jednak, że moje dzieci wykonują
najróżnorodniejsze prace, że są wśród nich ludzie z bardzo różnych kultur, różnego
wieku i różnego stanu – jedni nieżonaci, inni żonaci, wdowcy i księża – i to prawda, że
nie wszyscy mają ten sam temperament. Dlatego te moje dzieci, które formują innych,
postępują jak matki w rodzinach, które kierują się zmysłem praktycznym: starają się
przystosować wspólny posiłek do konkretnych potrzeb każdego [...]. Ale garnek jest ten
sam”
238. W dużej mierze to, co Założyciel mówił do wiernych świeckich odnosiło się
również do kapłanów, i na odwrót, wskazania kierowane pod adresem kapłanów miały
zastosowanie w życiu pozostałych członków Dzieła.
Opus Dei jako instytucja, ma świeckość odpowiednią dla instytucji
hierarchicznych Kościoła i wszyscy członkowie Opus Dei są świeccy
239: wierni świeccy
to zwykli wierni, o życiu chrześcijańskim przeżywanym w swojej świeckości
charakterystycznej dla osób świeckich. Księża inkardynowani do Dzieła to zwykli
księża świeccy, których miejsce w Prałaturze – a przez to w Kościele – wyznacza
„służebność”, definiująca strukturalnie wszystkich księży
240.
Powołanie do Opus Dei jest powołaniem do świętości i apostolstwa w świecie,
poprzez zajęcia i sytuacje świeckie
241. Cel Opus Dei i w konsekwencji jego misja, nie są
czymś zawężonym ani wyłącznym w Kościele, ale mają charakter uniwersalny; są
skierowane do rzesz ludzi, bez jakiegokolwiek ograniczenia ze względu na płeć, rasę,
wiek, pracę, pozycję społeczną, stan cywilny, ideologię czy partię polityczną. Chodzi
238
J. Escrivá, List, 29.09.1957, nr 57, w: P. Rodríguez, F. Ocáriz, L. Illanes, Opus Dei w Kościele..., dz. cyt., s. 93, w: http://www.ostatniaszuflada.pl/ksiazki/odwk.pdf [dostęp, 27.07.2015].
239 Por. W. Seremak, Świecki, w: M. Chmielewski (red.), Leksykon duchowości katolickiej, dz. cyt., s. 865. Autor wyjaśnia znaczenie pojęcia „świecki” w następujący sposób: „Termin synonimiczny z określeniem «laikat», które niestety błędnie wyprowadza się od «laik» (łac. laicos – niewtajemniczony, dyletant, niekompetentny w danej dziedzinie). Teologicznie termin «laikat» wywodzi się od gr. laos, które ogół społeczności wierzących w Boga, lud Boży powołany do czynnego zaangażowania w życie duchowe”. Por. ChL, nr 9.
240
Por. P. Rodríguez, F. Ocáriz, L. Illanes, Opus Dei w Kościele…, dz. cyt., s. 40, w: http://www.ostatnia-szuflada.pl/ksiazki/odwk.pdf [dostęp, 28.07.2015]; por. J. Escrivá, Rozmowy z prałatem Escrivą. Kochać
Kościół, dz. cyt. nr 24, s. 79. „Opus Dei jest międzynarodową organizacją świeckich, do której przynależą
również duchowni (stanowią ogromną mniejszość w porównaniu z całkowitą liczbą członków). Jego członkowie są osobami, ze świata i tam wykonują swój zawód czy urząd. Wstępując do Opus Dei nie czynią tego, by porzucić swe zajęcia, lecz przeciwnie, szukając pomocy duchowej by tą swoją codzienną pracę uświęcić i przekształcić w środek do samouświęcenia bądź by pomóc innym w ich uświęceniu. Nie zmieniają swego stanu – pozostają nadal ludźmi wolnymi, bądź trwają w stanie małżeńskim, we wdowieństwie czy też w stanie duchownym – a starają się służyć Bogu i innym ludziom w ramach swego własnego stanu. Opus Dei nie interesują ani śluby, ani obietnice, prosi jedynie swoich członków o to, by pośród niedoskonałości i błędów, które są właściwe życiu ludzkiemu starali się żyć wedle ludzkich i chrześcijańskich cnót i czynili to w świadomości, że są dziećmi Boga”.
241
56
o ożywienie we wszystkich łaski chrztu świętego, stworzenie związku między łaską
a pracą zawodową i innymi obowiązkami chrześcijanina
242. Przesłanie Opus Dei, nie
jest skierowane do określonego typu osób wewnątrz Kościoła, ale do chrześcijan, którzy
otrzymawszy na chrzcie powołanie od Boga jeszcze go nie odkryli, bądź też jeszcze nie
opowiedzieli na nie. Jedynie zakonnicy oraz członkowie instytutów życia
konsekrowanego nie są adresatami tego powołania. Oni otrzymali już od Boga
powołanie do świętości, powołanie głoszone i cenione od wieków, które nie traci na
swojej aktualności, i które ma swoje charakterystyczne miejsce w Kościele. Jest
natomiast oczywiste, że przesłanie Opus Dei skierowane do zwykłych chrześcijan może
być zachętą w dążeniu do świętości przez osoby konsekrowane
243.
Otwarcie Stowarzyszenia Kapłańskiego Świętego Krzyża na wszystkich księży
diecezjalnych, którzy otrzymają od Boga powołanie do Opus Dei, jest zakorzenione
w przekazie z 2 października 1928 roku. Uświęcenie pracy i życia codziennego,
z kilkoma właściwymi sobie cechami na polu duchowości, obejmuje także księży
świeckich; tych z Prałatury, ze względu na zasadnicze ich powiązanie ze strukturą Opus
Dei oraz inkardynowanych do diecezji, ze względu na świecki sposób sprawowania
242
Por. P. Rodríguez, F. Ocáriz, L. Illanes, Opus Dei w Kościele…, dz. cyt., s. 15, w: http://www.ostatnia-szuflada.pl/ksiazki/odwk.pdf [dostęp, 28.07.2015]; por. J. Escrivá, Rozmowy z prałatem Escrivą. Kochać
Kościół, dz. cyt., nr 51, s. 387. „[…] Tam gdzie są wasi bracia, tam gdzie są wasze dążenia, wasza praca,
wasze miłości, tam jest miejsce waszego codziennego spotkania z Chrystusem. To właśnie wśród spraw najbardziej prozaicznych na tej ziemi, powinniśmy uświęcać się, służąc Bogu i wszystkim ludziom”. Por. tamże, nr 52, s. 388. „Bóg wzywa was, abyście mu służyli w miejscu pracy i podczas spełniania obowiązków cywilnych, materialnych, świeckich, życia ludzkiego: w laboratorium, na sali operacyjnej w szpitalu, w koszarach, w auli uniwersyteckiej, w fabryce, w warsztacie, na polu, w domu i w całej ogromnej różnorodności miejsc pracy. Bóg codziennie czeka na nas. Zapamiętajcie: istnieje coś świętego, Bożego, ukrytego w sytuacjach najbardziej prozaicznych i każdy z was ma to odkryć”. Por. tamże, nr 57, s. 395-396. „Ci, którzy poszli razem ze mną, biednym grzesznikiem, drogą Chrystusa: to mały procent księży, którzy wcześniej pracowali w jakimś świeckim zawodzie czy fachu; to duża liczba księży z różnych diecezji całego świata, którzy w ten sposób potwierdzają swoje posłuszeństwo poszczególnym biskupom, swoją miłość i skuteczność swej pracy diecezjalnej; ramiona swe mają zawsze szeroko otwarte, aby wszystkie dusze znalazły właściwe miejsce w ich sercach i jak ja działają pośrodku ulicy, w świecie i kochają go; to wielkie tłumy mężczyzn i kobiet różnych narodowości, różnych języków, różnych ras, ludzi, którzy zarabiają na życie pracą zawodową, w większości żyjących w związkach małżeńskich, choć jest też wśród nich wiele osób stanu wolnego, które wraz ze swoimi współobywatelami uczestniczą w ciężkim zadaniu budowania doczesnego społeczeństwa sprawiedliwszego, bardziej ludzkiego. Czynią to w szlachetnej walce z codziennymi trudnościami, z osobistą – powtarzam – odpowiedzialnością, ramię w ramię z innymi ludźmi, doświadczając sukcesów i porażek, starając się wypełniać swoje obowiązki oraz przestrzegać praw społecznych i obywatelskich. I zawsze wtopieni w masę kolegów, postępują jak każdy świadomy chrześcijanin, z prostotą, bez mentalności wybrańców, nawet wtedy, gdy starają się odkryć Boże błyski migocące w rzeczywistości jak najbardziej pospolitej”.
243
Por. P. Rodríguez, F. Ocáriz, L. Illanes, Opus Dei w Kościele…, dz. cyt., s. 19, w: http://www.ostatnia-szuflada.pl/ksiazki/odwk.pdf [dostęp, 28.07.2015]; por. R. Gómez Pérez, Opus Dei. Próba wyjaśnienia, dz. cyt., s. 75; por. Dyrektorium (2013), nr 42. Dokument zachęca, aby kapłan diecezjalny zwrócił „specjalną uwagę na relacje z braćmi i siostrami zaangażowanymi w życie szczególnie poświęcone Bogu we wszystkich jego formach, doceniając ich szczerą i aktywną gotowość współpracy apostolskiej oraz szanując i popierając specyficzne charyzmaty. Powinien ponadto angażować się we współpracę, dążąc do tego, by życie konsekrowane promieniowało coraz bardziej dla dobra całego Kościoła i stawało się coraz bardziej przekonujące i pociągające dla nowych pokoleń”. Por. Dyrektorium (1994), nr 31.
57
posługi, który charakteryzuje miejsce kapłana w Kościele
244.W adhortacji Christifideles
laici czytamy: że „w istocie Kościół, choć nie jest ze świata (por. J 17, 16), żyje
w świecie i w nim kontynuuje – zgodnie z otrzymanym mandatem – odkupieńcze dzieło
Jezusa Chrystusa […]. Oczywiście wszyscy członkowie Kościoła mają swój udział
w jego świeckim wymiarze. Udział ten posiada wielorakie formy”
245. Stąd św.
Josemaría Escrivá mówił kapłanom, że posługa kapłańska jest „pracą zawodową”
246.
Używał w ten sposób analogicznie głównego pojęcia duchowości Opus Dei, wiedząc,
że w ścisłym znaczeniu „praca zawodowa” jest rzeczywistością należącą do porządku
Stworzenia. Tak więc podkreślał w dwóch słowach, że świętość kapłana polega na
poważnym wypełnianiu służby kapłańskiej. Kapłani diecezjalni, członkowie
Stowarzyszenia Kapłańskiego Świętego Krzyża nie zmieniając swojego stanu kapłana
diecezjalnego, uświęcają się poprzez głębsze zakorzenienie w obowiązkach świętości
i apostolstwa wypływających najpierw z sakramentu chrztu, a potem z sakramentu
kapłaństwa.
244 Por. J. Krukowski, Komentarz do KPK, kanony 232-341, w: Komentarz do Kodeksu Prawa
Kanonicznego. Tom II/1. Księga II. Lud Boży. Część I. Wierni chrześcijanie. Część II. Ustrój hierarchiczny Kościoła, J. Krukowski (red. naukowy), Poznań 2005, s. 100. Autor w komentarzu do KPK,
kan. 278, wyjaśnia pojęcie duchownych świeckich (clerici seculares), jako „duchownych inkardynowanych do diecezji, jak również do innych Kościołów partykularnych i do prałatury personalnej, w odróżnieniu od duchownych należących do instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego”. Por. P. Rodríguez, F. Ocáriz, L. Illanes, Opus Dei w Kościele…, dz. cyt., s. 62, w: http://www.ostatniaszuflada.pl/ksiazki/odwk.pdf [dostęp, 28.07.2015]; por. J. Escrivá, Rozmowy z prałatem Escrivą. Kochać Kościół, dz. cyt., nr 16, s. 56-57. Przynależność do Stowarzyszenia Kapłańskiego Świętego Krzyża pomaga kapłanom diecezjalnym żyć z największą wiernością w jedności i zależności od ich własnych biskupów, gdyż duchowość Opus Dei ma jako główny aspekt dać impuls, aby każdy uświęcał się w i poprzez wypełnianie obowiązków stanu. Św. Josemaría wyrażał to następująco: „Istota duchowości Opus Dei polega na tym, że nie zabiera ono nikogo z miejsca, w którym się znajduje – unusquisque, in qua vocatione vocatus est, in ea permaneat (1 Kor 7,20) – lecz prowadzi do tego, by każdy wypełniał zadanie i obowiązki właściwe swemu stanowi i swojej misji w Kościele i w społeczeństwie z możliwie największą doskonałością. Dlatego kiedy kapłan przyłącza się do Dzieła nie zmienia ani nie porzuca w żadnym razie swego powołania diecezjalnego poświęcenia się służbie Kościoła lokalnego, do którego jest przypisany, pełnej zależności od swego ordynariusza, jedności z innymi kapłanami itd. Wprost przeciwnie – zobowiązuje się on w pełni żyć tym powołaniem, gdyż wie, że powinien poszukiwać doskonałości właśnie w wykonywaniu swoich obowiązków kapłańskich jako kapłan diecezjalny”. Por. J. Uchwat, Duchowość kapłana diecezjalnego, w: http://kapl-ani.com.pl/pl/strefa_mysli/czytelnia/artykuly/duchowosc_kaplana_diecezjalnego [dostęp, 29.07.2015]. Autor charakteryzując duchowość księdza diecezjalnego, wskazuje, że jest on wyświęcany dla Kościoła z myślą o pracy w konkretnej parafii. Głównym rysem jego służby kapłańskiej jest praca i kontakt z ludźmi w parafii. Przez swój bezpośredni kontakt ze światem zewnętrznym nazywany jest księdzem świeckim, to znaczy takim, który żyje w świecie, kocha świat, uświęca świat oraz samego siebie.
245 ChL, nr 15.
246
J. Escrivá, Rozmowy z prałatem Escrivą. Kochać Kościół, dz. cyt., nr 36, s. 365. Odnosząc się do grupy członków Dzieła, którzy mieli otrzymać święcenia kapłańskie, powiedział: „To jest, jeżeli można się tak wyrazić, ich nowa praca zawodowa, której poświęcą wszystkie godziny dnia – zawsze zbyt krótkie, ponieważ trzeba stale pogłębiać wiedzę o Bogu, studiować, naprowadzać tyle dusz, słuchać wielu spowiedzi, wygłaszać kazania bez zmęczenia i modlić się dużo, dużo, z sercem zawsze przed tabernakulum, gdzie jest prawdziwie obecny On, który nas wybrał, abyśmy byli Jego, abyśmy umieli wytrwać w cudownym poświęceniu pełnym radości, mimo prób i trudnych dni, które niesie ze sobą życie” – tamże.