• Nie Znaleziono Wyników

Źródła gospodarczych korzyści Polski z członkostwa w UE

Maciej H. Grabowski

5. Czy Polska powinna obawiać się polexitu?

5.3 Źródła gospodarczych korzyści Polski z członkostwa w UE

Problem byłby znacznie mniej groźny gdyby społeczeństwo polskie było dobrze zo-rientowane w rzeczywistych źródłach korzyści z tytułu członkostwa. Przedstawiony na Rys. 4.1 obraz pokazuje jednak, że tak niestety nie jest.

Przypisywanie przez większość Polaków głównej roli napływowi funduszy jest niepo-rozumieniem. Główną gospodarczą korzyścią Polski z członkostwa w UE jest bowiem szansa na rozwój, tworzona przez udział w jednolitym europejskim rynku towarów, usług, pracy i kapitału. To właśnie dzięki temu, a także dzięki zwiększonemu poczuciu bezpieczeństwa kraju (dziś, być może, niestety osłabionemu przez wojnę w Ukrainie), Polska była atrakcyjnym miejscem do inwestowania, zarówno dla inwestorów zagra-nicznych jak krajowym. W ślad za tym następował wzrost wydajności pracy i docho-dów Polaków. Fundusze europejskie są oczywiście dla nas bardzo ważną i cenną pomocą w rozwoju, ale tak czy owak będą dostępne tylko przez pewien czas, a w zasadzie nie mogą być przeznaczone na finansowanie inwestycji przedsiębiorstw, które budują wysoko wydajną gospodarkę (znaczna ich część przeznaczona jest na finansowanie inwestycji nieprodukcyjnych, a nawet na wydatki o charakterze kon-sumpcyjnym55). Z drugiej strony, należy jednak pamiętać i o tym, że bez poprawy in-frastruktury dokonanej w wyniku wykorzystania funduszy, nie doszłoby zapewne do części inwestycji – przykładowo, inwestorzy zdecydowaliby się na budowę fabryk czy centrów logistycznych w innych krajach EŚW.

W okresie członkostwa, a nawet już w ciągu wieloletnich przygotowań do akcesji, doszło do bardzo silnego powiązania gospodarki polskiej z gospodarką UE, a w szczególności ze strefą euro (obecnie strefa euro wytwarza ponad 85% całego unij-nego PKB56). Związki te najlepiej dokumentują dane przedstawione na Rys. 5.2, po-kazującym tempa wzrostu PKB w Polsce i w strefie euro od momentu akcesji Polski do UE. Jak łatwo zauważyć, tempa te są w bardzo wysokim stopniu skorelowane (współczynnik korelacji 0,84). Co ważne, roczne tempo wzrostu PKB Polski było prze-ciętnie o niemal 3 punkty procentowe wyższe, niż w strefie euro, co oznaczało wy-stępowanie silnych efektów konwergencji (doganiania przez Polskę pod względem poziomu rozwoju krajów strefy euro).

55Por. Gorzelak G. (2014), Wykorzystanie środków Unii Europejskiej dla rozwoju kraju – wstępne analizy, „Studia Regionalne i Lokalne”, nr 3(57), s. 5–25.

56 Por. Orłowski W.M. (2021a), Stabilność finansowa Unii Europejskiej: czy potrzebne są kolejne reformy?, Studia BAS

Rys. 5.2 Tempo wzrostu gospodarczego w Polsce i strefie euro (strefa euro w składzie z 2022 roku

Szacunki skali korzyści z tytułu udziału Polski w jednolitym rynku europejskim i człon-kostwa w UE zawiera raport Fundacji im. Roberta Schumana „Gdzie naprawdę są konfitury? Najważniejsze gospodarcze korzyści członkostwa Polski w Unii Europej-skiej”57. Według przedstawionych wyników, główną gospodarczą korzyścią Polski z członkostwa jest przyspieszony rozwój, możliwy dzięki udziałowi w jednolitym rynku europejskim.

Schemat mechanizmu głównych korzyści gospodarczych, uzyskiwanych przez kraje EŚW które przystąpiły do UE, w tym oczywiście Polski, przedstawiony jest na Rys.

5.3. Największe znaczenie mają trzy typy korzyści o charakterze ekonomicznym:

1) Wzrost handlu jednoczesny wzrost eksportu i importu w wyniku zjawisk kreacji i przesunięcia handlu wynikających z eliminacji przeszkód i barier w wymianie handlowej, specjalizacji, efektów skali itp.

2 Wsparcie rozwojowe realizowane w drodze napływu funduszy unijnych (główne znaczenie mają tu fundusze przeznaczone na inwestycje, np. infrastrukturalne lub inwestycje w rozwój kapitału ludzkiego).

Źródło: Eurostat.

57Por. Ustawa z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych, Dziennik Ustaw 2000 nr 39 poz. 443.

3) Przesunięcie produkcji (zwłaszcza przemysłowej) z obszaru starych do nowych państw członkowskich UE, oferujących bardziej konkurencyjne warunki wytwa-rzania, a przede wszystkim zasoby znacznie tańszej niż w Europie Zachodniej pracy. Przesunięcie produkcji oznacza (a) przepływ kapitału ze starych do nowych państw członkowskich, głównie w formie bezpośrednich inwestycji (BIZ); (b) wy-nikający z tych inwestycji wzrost produkcji (PKB) i eksportu z nowych do starych państw członkowskich; (c) transfer części wypracowanych dzięki inwestycjom zy-sków z nowych do starych państw członkowskich (pozostała część zyzy-sków jest reinwestowana, co statystyka traktuje jako nowe BIZ).

Rys. 5.3 Mechanizm głównych korzyści gospodarczych uzyskiwanych przez kraje EŚW z tytułu członkostwa w UE

Według wyliczeń, przedstawionych w omawianym raporcie, największe korzyści gos-podarcze przynoszą zjawiska 1) i 3), a więc kreacja i przesunięcie handlu oraz prze-sunięcie produkcji. Zjawiska te są konsekwencją udziału Polski w jednolitym rynku europejskim: udział ten z jednej strony zachęca do inwestycji, ułatwiając przepływ kapitału i zapewniając inwestorom zwiększone poczucie bezpieczeństwa58, z drugiej zaś daje nieskrępowany w żaden sposób dostęp do rynku 450 (a przed brexitem 500) milionów zamożnych konsumentów59. Dzięki temu udziałowi, polski eksport

Źródło: Opracowanie własne.

58Por. Baldwin R., Wyplosz C. (2015), The Economics of European Integration, McGraw, London.

59Dostęp ten jest pełny w odniesieniu do towarów, ale ciągle jeszcze ograniczony w wielu aspektach w odniesieniu do handlu usługami, por. Dahlberg E. i in. (2020), Legal Obstacles in Member States to Single Market Rules, European

Par-towarów do krajów UE60, mierzony nominalnie w euro, wzrastał w ciągu siedemnastu lat członkostwa przeciętnie o 10,3% rocznie, zwiększając się w latach 2004–2021 z ok. 39 mld do 228 mld euro (mierzony w cenach stałych wzrastał średniorocznie o 7%). Działo się tak, mimo że w okresie tym mieliśmy do czynienia z trzema okresami ciężkich recesji w całej Europie (w latach 2009, 2012–2013 i 2020). Jednocześnie wzrastał import z krajów UE, jednak znacznie wolniej (szacunkowo z 42 mld do 160 mld euro, czyli o 6,8% średniorocznie, w cenach stałych przeciętnie o 5% rocznie).

Efektem stał się wzrost nadwyżki handlowej z krajami UE (wraz z Wielką Brytanią), sięgającej w roku 2021 poziomu 68 mld euro. Udział Polski w jednolitym rynku euro-pejskim doprowadził więc do wzrostu łącznej relacji polskiego eksportu towarów i usług do PKB z poziomu 30,6% w roku 2003, do poziomu 61% w roku 2020, a więc dwukrotnie wyższego61. Zgodnie z teorią ekonomii, tak silny wzrost otwartości gospodarki i włączenia się do procesów międzynarodowej współpracy gospodarczej doprowadził do silnego zdynamizowania jej rozwoju.

Według przedstawionych w raporcie wyliczeń, nieskrępowany udział Polski w jedno-litym rynku europejskim prowadził do przyspieszenia tempa wzrostu polskiego PKB w latach 2004-20 szacunkowo o 1,6–2,1 punktu procentowego średniorocznie. Jeśli dodać do tego efekty napływu unijnych funduszy (szacowane na 0,3–0,5 punktu pro-centowego średniorocznie), okazuje się, że członkostwu w UE zawdzięczamy więk-szość odnotowanego w tym okresie wzrostu (średniorocznie 3,6%), przy czym najważniejszą korzyścią gospodarczą był udział Polski w jednolitym rynku europej-skim62. Jest on kilkakrotnie ważniejszy z gospodarczego punktu widzenia niż napływ unijnych funduszy (który większość Polaków mylnie uważa za główną korzyść gos-podarczą z członkostwa).

Skutkiem tego, PKB na głowę mieszkańca Polski wzrósł w okresie członkostwa z 49% do ok. 76% średniej UE-27, dzięki czemu kraj zmniejszył dystans dzielący od krajów zachodniej Europy, a niektóre z nich już prześcignął (Grecję w roku 2016, Por-tugalię w 2020).