Agencja Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Ścigania (European Union Agency for Law Enforcement Cooperation, Europol)

1. Geneza i podstawa prawna

Pierwsze próby instytucjonalizacji współpracy organów policji państw Wspólnot

Europejskich pojawiły się już w latach 70. 20 wieku, kiedy powstały pierwsze grupy TREVI (fr. Terrorisme, Radicalisme, Extremisme, Violence Internationale, terroryzm, radykalizm, ekstremizm, przemoc międzynarodowa)[przypis 129]. W latach 90. 20 wieku

postanowiono poszerzyć ramy współpracy służb policyjnych. W traktacie z Maastricht podpisanym 7 lutego 1992 r. zgodnie z artykułem K.1 pkt.9 za przedmiot wspólnego zainteresowania uznano: „współpracę policyjną w celach zapobiegania i walki z terroryzmem, nielegalnym handlem narkotykami i innymi poważnymi formami

międzynarodowej przestępczości, włącznie z pewnymi aspektami współpracy celnej, jeżeli zajdzie taka konieczność, w związku z organizowaniem obejmującego całą Unię systemu wymiany informacji w ramach Biura Policji Europejskiej (Europol)”[przypis 130].

Zanim jednak doszło do powstania Europolu w dzisiejszym kształcie, po drodze miało miejsce kilka ważnych wydarzeń. W czerwcu 1993 r. na posiedzeniu grupy TREVI podjęto decyzję o utworzeniu Europejskiej Jednostki ds. Narkotyków (European Drags Unit, EDU), która rozpoczęła działalność w styczniu kolejnego roku. EDU zajmowała się przede

wszystkim gromadzeniem i opracowywaniem informacji o przemycie i handlu narkotykami i innymi środkami odurzającymi. Wspierała tworzenie grup śledczych zajmujących się rozpracowywaniem transgranicznych grup przestępczych[przypis 131]. EDU działała aż do momentu rozpoczęcia działalności przez Europol[przypis 132]. Konwencja w sprawie ustanowienia Europolu została podpisana przez 15 państw członkowskich UE 26 lipca 1995 r. [przypis 133] i aby mogła wejść w życie konieczna była jej ratyfikacja, co nastąpiło w 1998 r. W związku z tym w 1999 r. zastąpiono EDU Europejskim Urzędem Policji.

Konwencja została zastąpiona decyzją Rady nr 2009/371/WSiSW[przypis 134]. Na jej podstawie Europol został ustanowiony jako jednostka finansowana z budżetu ogólnego Unii, mająca na celu wspieranie i wzmacnianie działań i wzajemnej współpracy państw członkowskich w zakresie zapobiegania przestępczości zorganizowanej, terroryzmowi i innym formom poważnej przestępczości.

Str. 50

Kolejna istotna zmiana nastąpiła w 2016 r. Wynikała ona z postanowień traktatu

lizbońskiego. Art. 88 TFUE określa, że podstawą prawną działalności Europolu powinno

być rozporządzenie przyjęte w zwykłej procedurze ustawodawczej[przypis 135].

Dodatkowo, TFUE nakłada obowiązek zwiększenia kontroli demokratycznej nad

Europolem przez Parlament Europejski oraz parlamenty narodowe. Biorąc powyższe pod uwagę 11 maja 2016 r. Parlament i Rada przyjęły rozporządzenie nr 2016/794 [przypis 136], na podstawie którego utworzono Agencję Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Ścigania, która zastąpiła i została prawnym następcą wcześniej działającego Europolu.

Pozostawiono również dawny akronim.

Siedziba Europolu, podobnie jak wcześniej EDU, znajduje się w Hadze.

2. Zadania

Głównym zadaniem Europolu jest poprawa efektywności działania i współpracy między państwami członkowskimi w zakresie zapobiegania i zwalczania terroryzmu,

przestępczości zorganizowanej i innych form przestępczości poważnej o charakterze międzynarodowym. Celem agencji jest wspieranie państw w zakresie prowadzonych postępowań przygotowawczych i czynności operacyjnych poprzez analizy kryminalne, analizy strategiczne oraz wsparcie finansowe.

W ujęciu przedmiotowym zakres działalności Europolu jest określony bardzo szeroko.

Wykaz form przestępczości podlegających działaniom agencji jest określony

enumeratywnie w załączniku nr 1 do rozporządzenia nr 2016/794 i obejmuje 30 pozycji, w tym terroryzm, ludobójstwo i zbrodnie przeciwko ludzkości, handel ludźmi, wszelkie formy zorganizowanej przestępczości, rasizm i ksenofobię, korupcję, nielegalny obrót

zagrożonymi gatunkami zwierząt i roślin, a także przestępstwa przeciwko środowisku naturalnemu. Dodatkowo w zakres działań Europolu wchodzą przestępstwa mające służyć uzyskaniu środków do popełniania czynów określonych w załączniku czy przestępstwa mające ułatwić lub umożliwić popełnienie tych czynów, a także przestępstwa popełnione w celu zapewnienia uniknięcia kary za czyny wyżej wymienione.

Działania Europolu polegają na gromadzeniu, opracowywaniu, analizowaniu i wymianie informacji, także tych o charakterze operacyjnym.

Str. 51

W celu usprawnienia działań Europol ma obowiązek niezwłocznie powiadamiać państwa o powiązaniach między przestępstwami, które mogą ich dotyczyć, a także koordynuje i prowadzi działania procesowe i operacyjne realizowane wspólnie z organami państw członkowskich lub w ramach wspólnych zespołów dochodzeniowo-śledczych, które wspierają działania właściwych organów państw członkowskich. Europol pozostaje w

stałym kontakcie z krajowymi organami, którym udostępnia informacje oraz udziela wsparcia analitycznego w związku z ważnymi wydarzeniami międzynarodowymi. Europol udziela wsparcia finansowego i w miarę możliwości organizacyjnego przy

przeprowadzaniu specjalistycznych szkoleń realizowanych we współpracy z CEPOL.

Dodatkowo rozwija, udostępnia i promuje wiedzę specjalistyczną w zakresie zapobiegania przestępczości. Europol może również rozwijać ośrodki wyspecjalizowane w

rozpracowywaniu i zwalczaniu specyficznych form przestępczości, takie jak np.

Europejskie Centrum ds. Walki z Cyberprzestępczością. Europol przygotowuje i pomaga we wdrażaniu analiz strategicznych i ocen zagrożenia dla instytucji unijnych - Rady i Komisji, na podstawie których instytucje te przygotowują priorytety strategiczne i operacyjne dotyczące zwalczania przestępczości. Wspiera także unijne struktury

zarządzania kryzysowego poprzez dostarczanie odpowiednich informacji i analiz. Europol jest również centralnym biurem ds. zwalczania fałszowania euro. Aby skutecznie

wypełniać swoje zadania Europol uczestniczy oraz sam może inicjować powstanie wspólnych zespołów dochodzeniowo-śledczych. Pracownicy Europolu zaangażowani w prace zespołów mają za zadanie przede wszystkim dostarczanie informacji. Co istotne, w żadnym przypadku Europol i jego pracownicy nie stosują przymusu. Współpraca między Europolem a państwami członkowskimi koordynowana jest przez jednostki krajowe wyznaczane w tym celu przez państwa. Pełnią one rolę organów łącznikowych.

3. Struktura organizacyjna

Struktura organizacyjna Europolu składa się z zarządu i dyrektora wykonawczego. Zarząd może powoływać organy doradcze.

W skład zarządu wchodzi po jednym przedstawicielu z każdego państwa członkowskiego oraz jeden przedstawiciel Komisji. Kadencja członków zarządu trwa cztery lata i można ją przedłużyć. Zarząd przyjmuje budżet oraz roczne i wieloletnie programy prac, a także sprawozdanie roczne z realizacji prac agencji. Zarząd przedstawia Radzie listę

kandydatów na stanowisko dyrektora wykonawczego oraz może wnioskować o przedłużenie lub zakończenie jego mandatu. Nadzoruje również jego działalność, szczególnie efektywność w zakresie wykonywania decyzji zarządu. W zakresie funkcji nominacyjnych zarząd powołuje inspektora ochrony danych oraz księgowego. Zarząd może decydować o zawieraniu przez agencję uzgodnień roboczych i administracyjnych.

Ważnym uprawnieniem zarządu jest możliwość kierowania do Rady próśb, aby ta zwróciła uwagę Komisji na potrzebę wydania decyzji stwierdzającej odpowiedni stopień ochrony w

sytuacjach, gdy przetwarzanie danych odbywa się w państwie trzecim lub w ramach organizacji międzynarodowej.

Str. 52

Dyrektor wykonawczy jest powoływany przez Radę, natomiast odpowiedzialność ponosi przed zarządem. Odpowiada za bieżące kierowanie pracami agencji. Przygotowuje projekty rocznych i wieloletnich programów prac oraz projekt budżetu rocznego, a także odpowiada za ich wykonanie. Wykonuje inne zadania powierzone mu przez zarząd.

Informuje również zarząd o realizacji unijnych priorytetów strategicznych i operacyjnych w zakresie walki z przestępczością. Dyrektor może być wezwany przez Radę do

przedstawienia informacji o wykonywaniu przez niego powierzonych mu obowiązków.

Europol zatrudnia ponad 1000 pracowników, z czego około 200 osób to oficerowie

łącznikowi, a około 100 stanowią technicy kryminalni[przypis 137]. Budżet agencji w 2016 r. wynosił 104,2 mln euro i w całości pochodził ze środków z budżetu UE[przypis 138].

4. Relacje z podmiotami zewnętrznymi

Partnerów zewnętrznych Europolu można podzielić na cztery kategorie. Po pierwsze, są to państwa członkowskie, z którymi agencja współpracuje regularnie. Szczególna rolę

odgrywają jednostki krajowe oraz oficerowie łącznikowi. Drugą grupę stanowią instytucje i agencje UE. Naturalnym partnerem Europolu jest Rada, przed którą agencja jest

odpowiedzialna. Dodatkowo współpracuje z Komisją oraz Europejskim Bankiem

Centralnym. Spośród agencji unijnych warto zwrócić uwagę na kooperację z Eurojustem, z którym Europol tworzy wspólne zespoły dochodzeniowo-śledcze (Joint Investigation Teams, JITs). Inne agencje współpracujące z Europolem to: Frontex, CEPOL, ENISA, Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej, Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii oraz Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób [przypis 139]. Trzecią kategorią są państwa trzecie, z którymi Europol zawiera

porozumienia o współpracy. Dotychczas zawarto siedemnaście porozumień o współpracy operacyjnej. Partnerami Europolu są: Albania, Australia, Kolumbia, Bośnia i Hercegowina, Macedonia, Kanada, Gruzja, Islandia, Liechtenstein, Mołdawia, Monako, Norwegia,

Serbia, Szwajcaria, Ukraina, USA, Czarnogóra. Oprócz tego Europol zawiera

porozumienia o współpracy strategicznej. Tego rodzaju umowy Europol zawarł z Chinami, Rosją i Turcją[przypis 140]. Ostatnią kategorią partnerów Europolu są organizacje

międzynarodowe.

Str. 53

Agencja podpisała porozumienia o współpracy z Interpolem, Biurem Narodów

Zjednoczonych ds. Narkotyków i Przestępczości (United Nations Office on Drugs and Crime, UNODC) oraz Światową Organizacją Celną (World Customs Organisation, WCO) [przypis 141].

2.7. Agencja Unii Europejskiej ds. Szkolenia w Dziedzinie Ścigania (European Union