Animacja społeczności lokalnych

Ten blok tematyczny poświęcony jest analizie kwestii roli i miejsca instytucji kultury nie będącej muzeum w społeczności lokalnej, a jednocześnie skonfrontowaniu roli, miejsca i znaczenia danej instytucji z rolą muzeum.

Celem tu było dotarcie do działań ukierunkowanych na budowanie tożsamości lokalnej.

Każda instytucja kultury, niezależnie od specyfiki działań podkreśla ogromne znaczenie swej działalności w szeroko pojętej edukacji społeczności lokalnej, szerzej klientów-odbiorców swych działań. Prześwieca naszym informatorom poczucie niesienia misji, wyjątkowości podejmowanych działań, które są interdyscyplinarne i wie-lowątkowe, poczucie bycia lokalnym centrum animujące społeczność lokalną, odgrywające istotną rolę w kon-struowaniu tożsamości lokalnej, regionalnej, a nawet narodowej.

Uważam, że nasza instytucja jest najbardziej wszechstronną instytucją w mieście, ponieważ ma najbar-dziej szerokie spektrum działań, ogromne. Żadna inna instytucja nie robi tak wiele w dziedzinie impresariatu.

Tak, my sprowadzamy artystów, czyli spektakle, koncerty, spotkania autorskie, konferencje, bo to i dziedzina kultury i nauki, bardzo dużo oprowadzamy wycieczek – czyli cały czas historia, [...]. Robimy, mamy tu dwie, trzy galerie, gdzie jest szeroko pokazywane wystawiennictwo, zarówno profesjonalne, jak i amatorom udo-stępniamy możliwość. Pokazujemy dorobek młodzieży, dzieci, czyli wszystkie ich działania, animacje... bar-dzo interdyscyplinarnie: teatr, muzyka, taniec. Robimy projekty, robimy festiwale, robimy dni patrona miasta, czyli imprezy ogólnodostępne. [...] Nie ma takiej instytucji. A jeszcze prowadzimy ruch amatorski w mniej-szym zakresie, niż inne ośrodki kultury, ponieważ mamy zespół, jak mówiłam, [...] czyli pokazujemy tańce dworskie... wracając do tradycji właśnie i dworu szlacheckiego, także i tańce francuskie, hiszpańskie teraz.

Mamy chór, który skupia dzieci i młodzież i dajemy im szansę rozwoju i promocję ich nie tylko w Polsce, ale i poza. Czyli tworzymy dla nich bazę możliwości rozwoju. (OK_07)

My nie boimy się żadnej instytucji kultury, bo działamy najlepiej jak tylko potrafimy i mamy tutaj takich artystów, którzy u nas pokazują, którzy są z pierwszych stron gazet, a więc jakoś oni się nie wstydzą tutaj przyjechać i tutaj pokazywać. [...] A o to nam chodzi, żeby tutaj trafiała sztuka najlepsza z możliwych, żeby ci ludzie na miejscu mieli kontakt z taką sztuką również, nie musieli jej szukać gdzieś w Warszawie, czy w Krakowie. I to jest, i to jest główna, główna sprawa¹⁵. (OK_08)

Staramy się w ogóle angażować mieszkańców, i coraz bardziej skupiamy się na tym, żeby nie tylko po-kazywać ludziom, nie wiem, spektakle, teatry, filmy, ale żeby prowadzić bardzo szeroką działalność eduka-cyjną, i taką działalność społeczną. Powiedzmy, że kreuje się teraz moda na te wszelkie działania oddolne, społeczne. [...] Naprawdę, trudno jest dotrzeć do, do, do, przepraszam, czasami do mieszkańców, ale oni

15 W tej wypowiedzi widać też pewną konfrontację: z jednej strony – bycie na peryferiach, które wchodzi w relację z syndromem ma-łomiasteczkowości, a drugiej – poczucie własnej wyjątkowości dzięki owej peryferyjności, a zarazem wyjątkowości – nie jesteśmy gorsi, może nawet lepsi, dzięki temu byciu na peryferiach.

179 coraz bardziej się otwierają i udało się już nam kilka fajnych projektów zrobić, i cały czas robimy i, i chcemy, po prostu, robić ich więcej, dla różnych grup społecznych. Tak że mówię, jest ona [AK: działalność] bardzo jest ona szeroka i mówię, coraz bardziej, jak gdyby, w tym centrum jest mieszkaniec miasta, mieszkaniec okolicy, bo, bo mówię, też mamy taki zasięg i wydaje mi się, że to jest dobre i fajne. (OK_19)

Działania instytucji kultury są ukierunkowane na społeczność, na jej rozwój, informatorzy podkreślają, że właściwie, są one DLA ludzi i chcą tworzyć kulturę Z ludźmi. Poza tym, niektóre instytucje kultury mają poczucie niezbędności, wyjątkowości swej roli i miejsca w społeczności lokalnej ze względu na „bycie ogniwem wsparcia”

dla pozostałych instytucji i ośrodków (o czym była już mowa przy omawianiu strategii współpracy czy konkuren-cji pomiędzy ośrodkami kultury):

Nasza instytucja robi wszystko, co w mieście się odbywa, w większości. Może nie wszystko, ale imprezy o charakterze religijnym, czyli my je obsługujemy: światło, nagłośnienie, scenie plenerowa, która jest w na-szej gestii, została przez nas zakupiona, nagłaśniamy święta wojskowe, rocznice: 3 maja, rocznice Kon-stytucji, 1 września, rocznice wybuchu wojny, no różnego rodzaju wydarzenia o charakterze patriotycznym;

często też i innym, bo stowarzyszenia robią różne projekty, [...] my to nagłaśniamy, my obsługujemy. Czyli ilość tych wydarzeń, które nie są tylko naszymi pomysłami, czy projektami, ale dzięki naszej pracy, bo nikt nam za to nie płaci, dajemy możliwość egzystencji innym. (OK_07)

Dodatkowym elementem roli, miejsca i znaczenia instytucji kultury w społeczności lokalnej jest aspekt wi-zerunkowy, markotwórczy:

Jesteśmy taką wiodącą instytucją i takie jest nasze miejsce, rola, takiej pierwszoplanowej instytucji, któ-ra oprócz swoich zadań ma realizować zadania i pomagać innym na osiąganie ich stktó-rategicznych, ale nawet i takich małych działań, małych projektów, małych imprez. Bez nas by sobie nie poradzili [...].Także pomimo tego, że flaga polska cały czas powiewa i jest symbolem polskości i władzy, pierwsza władza jakby państwo-wa, to zależy nam na tym, na tej marce, że właśnie ta instytucja ma być. Dużo jest polskich takich rzeczy, kładziemy nacisk na ten patriotyzm, na te tradycje, na naszą polskość i ta instytucja powinna właśnie przez to postrzegana jako taka najważniejsza, bo jest w miejscu najbardziej znaczącym. (OK_07)

Jeśli [AK: nazwa instytucji kultury] [...] tak prowadzi swoją działalność, że ona jest zauważana w skali ogólnopolskiej czy w skali światowej, to podnosi to rangę danej instytucji. I osoby bywające tu, mieszkające w danym mieście czy danym województwie, utożsamiają się w ten sposób z daną instytucją. A więc w ich świadomości oni też są tak samo ważni i tak samo postrzegani i to jest niezwykle ważne. Poza tym, [...] dla samych tych mieszkańców jest to ważne, że mieszkają w mieście, w regionie, gdzie jest coś ważnego, coś co ma światową, dobrą markę [...]. Więc to są takie bardzo sympatyczne różne refleksje, ale jest to dla bu-dowania wizerunku miasta i województwa, działalność takiej instytucji jest niezwykle ważna. (OK_12) Istotnym było dla nas również uchwycenie roli, miejsca i znaczenia muzeum w społeczności lokalnej zda-niem naszych respondentów niebędących muzealnikami (co nieraz było trudne):

To jest myślę całkiem inna działalność, może nie tak, nie mnie się o tym wypowiadać bo nie jestem spe-cjalistką muzeów. (OK_12)

No niezręcznie mi będzie mówić, zresztą Pan doskonale o tym wie. Niezręcznie mówić o innej insty-tucji, bo cokolwiek powiem, powiem źle. [...] Ja mogę tylko powiedzieć, nie będę się wypowiadać na temat biblioteki i muzeum, bo to jest niezręcznie. Na pewno działają znakomicie w swoim zakresie i tak bym to za-mknął. (OK_31)

Mówiąc o miejscu i znaczeniu muzeum informatorzy nawiązywali do jego roli edukacyjnej przede wszyst-kim, ale również rozrywkowej, ukazując tym samym zakres podobieństw pomiędzy instytucją kultury nie będącej muzeum a muzeum (może tu bardziej chodziło o dowartościowanie też swojej działalności na tle muzeum, nie umniejszając oczywiście znaczenia muzeum). Kształtowanie wrażliwości poznawczej, estetycznej, poszerzanie wiedzy gości oraz wychowanie odbiorcy działań kulturalnych, aspekt budowania tożsamości czy jej pielęgnowa-nia, przekazywania tradycji, dbanie o nie, było przypisywane zarówno muzeom, jak i innym instytucjom kultury:

180

B: Jaką rolę w społeczności lokalnej pani zdaniem odgrywają muzea?

R: Też bardzo ważną, bo to jest jakieś zachowanie tożsamości, ciągłość jakaś bardziej w odniesieniu histo-rycznym. Tak jak nasze [...]. Mamy masę rzeczy ciekawych, takich ważnych, a mówię teraz o tym w odnie-sieniu do muzeów. I my to chronimy jako dziedzictwo narodowe, i podobnie funkcjonują muzea. Po prostu ocalają od zapomnienia to, co przeszło, co minęło, i taki pomost stanowią pomiędzy dawnymi a nowymi cza-sy. To jest niezwykle ważne. (OK_13)

Myślę, że ta rola jest duża, [...] że nasze muzeum poza tym, że przybliża i coraz bardziej się stara przy-bliżać region, czyli odwołuję się tutaj do tego, że jest to muzeum regionalne, bo czasami mi brakowało jednak oferty regionalnego muzeum, a nie ogólnopolskiego muzeum z wystawami bardzo dużymi i, że tak powiem, szumnymi, a jednak też powinno spełniać tą funkcję taką regionalną, pokazywać to, co się tutaj kiedyś dzia-ło, pielęgnować to w jakiś sposób. W tym momencie rzeczywiście, dzieje się tego coraz więcej i ta oferta jest coraz ciekawsza, jak gdyby, no te korzenia są coraz bardziej odkopywane i mają swoich odbiorców, mają, [...]. To muzeum jest ważne, i, i stanowi naprawdę taką jasną gwiazdeczkę, jasny punkt, że tak powiem, na mapie kulturalnej naszego miasta. No ja sobie nie do końca wyobrażam właśnie dzisiejsze miasto bez, bez tego muzeum, tak? Jest to kawał naszej tożsamości jednak, dzieją się fajne rzeczy, bardzo fajnie animują, mają bogatą ofertę począwszy od dziecka po seniora, tak. (OK_19)

Poza tym pojawia się aspekt turystyczny i wizerunkowy, że istnienie muzeum zwiększa ruch turystyczny, którzy ma albo może mieć swoje wymierne korzyści w rozwoju miejscowości:

– A jak Pan ocenia role dla społeczności lokalnej, którą odgrywa tutejsze muzeum?

– Mmm... no przede wszystkim jest to rola... ech.... rola, znaczy przyciągająca turystów, przede wszystkim, ale to też ma wpływ na funkcjonowanie sklepów, hoteli, i tak dalej, bo ci ludzie... [...] Jakieś pieniądze ci lu-dzie zostawiają. (OK_22)

Są to wizytówki, ale nie do końca jeszcze... może... może nie tyle uświadomiona jest, ale może i w tym sensie ich potencjalna możliwość promowania środowiska. ...czy wykorzystania tego jako jednego z narzę-dzi do pozyskiwania jakichś nawet środków na rzecz tego środowiska. (OK_28)

Podsumowując role, miejsce i znaczenie muzeum z perspektywy innych instytucji kultury, warto odwołać się do wypowiedzi jednego z respondentów:

My [AK: instytucja kultury nie będąca muzeum] możemy się zajmować wycinkiem tych, tych kwestii, możemy w jakichś obszarach ze sobą współpracować, natomiast nie zastąpimy muzeum [...] muzeum też nie zastąpi nas. (OK_28)

10.9. Podsumowanie

Ja sam nie chcę tworzyć kultury, bo ‘ja sam’ to kultury się nie stworzy. Kultura to jest całe społeczeń-stwo i otoczenie.

Realizowany projekt badawczy był skierowany na uchwycenie zmian w funkcjonowaniu instytucji kultury (muzeów i tych nie będących muzeami). Ważnym zagadnieniem w analizie uzyskanego materiału badawczego była komercjalizacja w kulturze. Niezależnie od specyfiki działań kulturalnych i rodzaju instytucji kultury dało się ustalić niejako konieczność podporządkowania się niektórym zasadom rynku (w stopniu umiarkowanym), jak marketing, promocja, definiowanie odbiorcy, dostosowanie swej oferty do oczekiwań „klientów”, problemu pogo-dzenia widowiska, show, które jest wymagane od instytucji kultury a jakości działań, jednocześnie konfrontowa-nej z kwestią finansową (poniesionymi kosztami oraz zyskiem).

Warunki pracy muszą się zmienić, bo zmieniły się oczekiwania klientów. (OK_13)

Spośród dwóch modeli zarządzania kulturą: amerykańskiego, w którym sukces ma charakter finansowy oraz europejskiego, w którym większe znaczenie ma wzrost uczestnictwa w kulturze (s. 13 niniejszej publikacji), nasi

informatorzy wypowiedzieli się bardziej za modelem europejskim. Zdaniem osób badanych przede wszystkim li-czy się pasja, przekonanie w pełnieniu jakiejś misji (że „jesteśmy dla ludzi”, że „z ludźmi się tworzy kulturę”), sta-wianie na jakość działań kulturalnych, ich edukacyjny, promocyjny, propagujący charakter, uwrażlista-wianie odbiorcy (nie koniecznie „klienta”) na kulturę. Poza tym w przypadku badanych instytucji kultury zdecydowanie przeważa zasada współpracy, partnerstwa niż konkurencji, o ile taka występuje, to jest traktowana jako inspiracja i pobu-dzenie do większej, bardziej atrakcyjnej działalności.

Jako radzenie ze zmiennością rzeczywistości społecznej i oczekiwań względem kultury pojawiają się nowe rozwiązania stosowane ze strony instytucji kultury, jak idea stworzenia wspólnej przestrzeni działań (OK_22) Wspólnej, to znaczy łączącej instytucje kultury, a nie stawiające na zindywidualizowane działania. To wszyst-ko jedynie podkreśla wniosek (m.in. płynący z europejskiego modelu zarządzania kulturą), że nasi informatorzy zgadzają się co do tego, że kulturę się tworzy, a tworzy się ją razem.

182

Agata Nijander-Dudzińska