W literaturze n a u k o w e j , p u b l i c y s t y c e oraz w ż y c i u c o d z i e n n y m w ostatnich latach coraz częściej p o j a w i a j ą się takie pojęcia j a k : „ a n i m a c j a " czy „ a n i m a t o r " . W i ą ż e się j e z r ó ż n y m i d z i e d z i n a m i życia s p o ł c c z n o - k u l t u r a l n e g o , nadając n o w e n a z w y i n s t y t u c j o m i p l a c ó w k o m k u l t u r y j a k np.: „ C e n t r a A n i m a c j i " , „ O ś r o d k i A n i m a c j i " , a osoby w nich pracujące określa a n i m a t o r a m i k u l t u r y , c z y a n i m a t o r a m i s p o ł e c z n o - k u l t u r a l n y m i . War-to w i ę c poznać p r z y c z y n y sukcesu t y c h pojęć, a także b l i ż e j i c h znaczenie.
D z i a ł a l n o ś ć a n i m a c y j n a , polegająca na o ż y w i a n i u społeczności, p o b u d z a n i u j e d n o -stek i g r u p d o a k t y w n o ś c i t w ó r c z e j , i n i c j o w a n i u r ó ż n y c h f o r m r o z r y w k i i \ v 7 p 0 c z y n k u nic jest z j a w i s k i e m n o w y m . Znana jest o d tak dawna, odkąd istnieje ludzkość. Z a w s z e przecież w r ó ż n y c h ś r o d o w i s k a c h f u n k c j o n o w a l i ludzie, k t ó r z y p o t r a f i l i pobudzić in-n y c h d o działain-nia, skupiać w o k ó ł siebie w i ę k s z e i min-niejsze grupy, a k t y w i z o w a ć społeczności lokalne. N i e b y l i do tych działań specjalnie p r z y g o t o w a n i , p o d e j m o w a l i j e spontanicznie i o k a z j o n a l n i e . B y l i to tzw. liderzy naturalni, reprezentujący różne
za-w o d y (np. nauczyciel, lekarz, kapłan). Działalność a n i m a c y j n ą p r o za-w a d z i l i za-w t a k i c h m i e j s c a c h j a k np.: r y n e k , u l i c c m i a s t , skwery, place, gospody, o ś r o d k i k u l t u r e l i g i j n e g o . W s p ó ł c z e ś n i e istnieje p i l n 3 potrzeba, a w r ę c z konieczność p o d e j m o w a n i a t a k i c h d z i a ł a ń c e l o w o , w o p a r c i u o p r o g r a m y , z u w z g l ę d n i e n i e m s p e c y f i k i danego ś r o d o w i s k a l o k a l n e g o . T a k i e postulaty m o ż n a o d n o t o w a ć z a r ó w n o na szczeblu m i ę d z y n a r o d o w y m , j a k i l o k a l n y m .
Renesans a n i m a c j i w i ą ż e się n i e w ą t p l i w i e z charakterem w s p ó ł c z e s n y c h społeczeństw, k t ó r e cierpią na w i e l e r ó ż n y c h c h o r ó b s p o ł c c z n o c y w i l i z a c y j n y c h (np. r o z b i -cie struktur naturalnych, patologie społeczne, różnego rodzaju k r y z y s y , z k r y z y s e m w a r t o ś c i na czele). T a k i e społeczeństwa kreują c z ł o w i e k a zagubionego w ś w i e c i e l u d z i i rzeczy, w y a l i e n o w a n e g o , b o r y k a j ą c e g o się z w i e l o m a p r o b l e m a m i , często w ą t p i ą c e g o w sens w ł a s n e j egzystencji.
A n i m a c j a jest nadzieją i szansą na p r z e c i w d z i a ł a n i e t y m z a g r o ż e n i o m . M a „ d a ć d u szę", „ t c h n ą ć ż y c i e " , d ź w i g n ą ć z apatii społeczeństwa i j e d n o s t k i t a k i jest j e j e t y m o l o -g i c z n y r o d o w ó d .
A n i m a c j a s p o ł e c z n o - k u l t u r a l n a - p o j ę c i e , g ł ó w n e z a ł o ż e n i a i f u n k c j e
A n i m a c j a jest t e r m i n e m różnie r o z u m i a n y m i i n t e r p r e t o w a n y m z a r ó w n o w j ę z y k u p o t o c z n y m , j a k i n a u k o w y m . Ź r ó d ł a l e k s y k a l n e wskazują na p o c h o d z e n i e tego pojęcia
o d s ł ó w ł a c i ń s k i c h : a n i m a - dusza i a n i m o - o ż y w i a m i dają podstawę d o c o n a j m n i c j d w o j a k i e g o i n t e r p r e t o w a n i a a n i m a c j i .
W znaczeniu p i e r w s z y m m o ż e m y ją odnieść d o rzeczy ( r y s u n k ó w , idei, przedm i o t ó w ) i i n t e r p r e t o w a ć j a k o o ż y w i a n i e czegoś ( d o d a w a n i e ż y c i a p r z e d przedm i o t o przedm przedm a r -t w y m , w p r a w i a n i e i c h w r\ich). W d r u g i m r o z u m i e n i u a n i m a c j a odnosi się do l u d z i i oznacza o ż y w i a n i e kogoś ( p o b u d z a n i e , s t y m u l o w a n i e , zachęcanie do działania z a r ó w -no siebie, j a k i i n n y c h ) .
W p o l s k i c h ź r ó d ł a c h s ł o w n i k o w y c h p o d hasłem „ a n i m a c j a " z n a j d z i e m y najczęściej pierwszą interpretację. C z y t a m y : f i l m - d o k o n y w a n i e serii p o j e d y n c z y c h zdjęć, rysu-n k ó w , k u k i e ł e k , w y c i rysu-n a rysu-n e k itp. w r ó ż rysu-n y c h fazach ruchu; z d j ę c i a - w y ś w i e t l a rysu-n e w spo-sób c i ą g ł y dają na ekranie e f e k t o ż y w i e n i a m a r t w y c h k s z t a ł t ó w ; stosowana w f i l m i e a n i m o w a n y m ( E n c y k l o p e d i a P W N 1982, 1997). P o j a w i a się także a n i m a c j a w d r u g i m znaczeniu ( t j . w o d n i e s i e n i u d o o ż y w i a n i a kogoś), ale w ó w c z a s najczęściej w y s t ę p u j e k w a l i f i k a t o r „ p r z e s t a r z a ł e " , j a k np. w S ł o w n i k u Języka Polskiego W i t o l d a D o r o s z e w -skiego ( w y d . z 1958 i 1969 r o k u ) , c z y w S ł o w n i k u W y r a z ó w O b c y c h ( w y d . 1958 r.).
D o p i e r o w N o w y m S ł o w n i k u P e d a g o g i c z n y m W i n c e n t e g o O k o n i a w y d a n y m w 1996 r o k u a n i m a c j a oznacza pobudzenie, zachętę, bądź wsparcie j a k i e j ś osoby c z y g r u p y w j e j pracy nad sobą, bądź n a d r o z w i ą z a n i e m j a k i c h ś zadań.
W j ę z y k u p o t o c z n y m a n i m a c j a najczęściej kojarzona jest z f i l m e m a n i m o w a n y m , z r u c h e m r e l i g i j n y m ( o a z o w y m ) , rzadziej z działalnością kulturalną i p r o m o c y j n ą . Ostat-nio u p o w s z e c h n i ł o się także p o j ę c i e a n i m a c j i k o m p u t e r o w e j .
A n i m a c j a w i ą ż e się ze z j a w i s k a m i o ż y w i a n i a r ó ż n y c h sfer ż y c i a s p o ł c c z n o k u l t u r a l -nego, pobudzania i n i c j a t y w s p o ł c c z n o - k u l t u r a l n y c h w ś r o d o w i s k a c h l o k a l n y c h .
Teoretyczne p o d s t a w y a n i m a c j i s p o ł c c z n o k u l t u r a l n c j mają charakter i n t e r d y s c y p l i -narny. Podkreśla się j e j z w i ą z e k z r ó ż n y m i t e o r i a m i h u m a n i s t y c z n y m i i s p o ł e c z n y m i . T r u d n o rozpatrywać tę złożoną p r o b l e m a t y k ę bez z n a j o m o ś c i takich d z i e d z i n n a u k i j a k : p s y c h o l o g i a (szczególnie p s y c h o l o g i a humanistyczna), s o c j o l o g i a , a n t r o p o l o g i a f i
-l o z o f i c z n a i k u -l t u r o w a , pedagogika ( g ł ó w n i e n u r t y p e d a g o g i k i a k t y w n e j ) .
W Polsce k o r z e n i a n i m a c j i m o ż n a doszukać się w pedagogice społecznej o k r e s u m i ę d z y w o j e n n e g o ( g ł ó w n i e teorie działalności społecznej i k u l t u r a l n e j H . R a d l i ń s k i e j , teorie p o m o c y w t w o r z e n i u K . K o r n i ł o w i c z a ) , pracy pedagogicznej i t w ó r c z o ś c i Janu-sza K o r c z a k a . Inspiracje teoretyczne dla a n i m a c j i m o ż n a także znaleźć w ideach peda-g o peda-g i k i k u l t u r y (teorie B o peda-g d a n a Suchodolskiepeda-go, Ireny W o j n a r i i n n y c h p r z e d s t a w i c i e l i tego k i e r u n k u o r a z w e współczesnych refleksjach reprezentantów p o s t m o d e r n i z m u .
B a r d z o szeroki zakres p r o b l e m a t y k i a n i m a c j i i j e j i n t e r d y s c y p l i n a r n e p o d s t a w y p o w o d u j ą , żc t e o r e t y c y nadają j e j różne znaczenie. Jest ona określana z a r ó w n o j a k o k i e r u -nek działania w ś r ó d l u d z i i z l u d ź m i , m a j ą c y na c e l u u ł a t w i e n i e i m u d z i a ł u w bardziej a k t y w n y m i t w ó r c z y m ż y c i u , j a k też j a k o m e t o d a działania polegająca na s t y m u l o w a -niu j e d n o s t e k , a także społeczności l o k a l n y c h d o d z i a ł a n i a m a j ą c e g o na c e l u ulepszenie ż y c i a s p o ł e c z n o k u l t u r a l n c g o , pobudzania l u d z i d o w s p ó ł d z i a ł a n i a , r o z w i j a n i a i c h p o -trzeb i zainteresowań k u l t u r a l n y c h . N i e k t ó r z y r o z u m i e j ą j ą j a k o proces, d z i ę k i k t ó r e m u następuje o ż y w i e n i e , pobudzenie d o działania j e d n o s t e k , g r u p i społeczności l o k a l -nych, ale także proces o d k r y w a n i a w sobie t w ó r c z e g o p o t e n c j a ł u .
A n i m a c j a społcczno-kulturalna odnosi się w i ę c z a r ó w n o d o o ż y w i a n i a społeczności l o k a l n y c h ( ś r o d o w i s k a ) , j a k też d o pracy w m a ł y c h grupach i z p o s z c z e g ó l n y m i jednost-k a m i . R o z w i j a się w w i e l u jednost-krajach, gdzie f u n jednost-k c j o n u j ą j e j różne paradygmaty.
D o t y c h c z a s nie u d a ł o się t e o r e t y k o m określić a n i m a c j i społecznokulturalnej j e d n o -znacznie. W w i e l u k r a j a c h p o d e j m o w a n e są p r ó b y z d e f i n i o w a n i a tego pojęcia, choć podkreśla się dużą trudność określenia t a k rozległego z j a w i s k a . N a j w i ę c e j d e f i n i c j i m o żna s p o t k a ć w literaturze francuskiej. N i c d z i w n e g o , b o w i e m F r a n c j ę uznaje s i ę za o j c z y z n ę w s p ó ł c z e s n e j k o n c e p c j i a n i m a c j i . B o g a t y d o r o b e k teoretyczny mają także N i e m -c y i W ł o s i . T r u d n o j e d n a k b y ł o b y tutaj przyta-czać d e f i n i -c j e a n i m a -c j i f o r m u ł o w a n e w r ó ż n y c h k r a j a c h (zainteresowanych o d s y ł a m y d o p o z y c j i b i b l i o g r a f i c z n y c h ) . O g r a n i c z y -m y się w i ę c d o p e w n y c h u o g ó l n i e ń , c e l e -m przedstawienia g ł ó w n y c h założeń i f u n k c j i a n i m a c j i s p o ł e c z n o - k u l t u r a l n e j .
N a j o g ó l n i e j p r z e z a n i m a c j ę r o z u m i e się pobudzanie, o ż y w i a n i e społeczności lokaln y c h ( l u b ś r o d o w i s k ) w ich r ó ż lokaln o r o d lokaln y c h dziedzilokalnach działallokalności s p o ł c c z lokaln o k u l t u r a l -n c j . A -n i m o w a ć - to w -n o s i ć ż y c i e , dodawać ducha, zapału, e-nergii d o działa-nia, zachę-cać, s t y m u l o w a ć , m o t y w o w a ć , w z m a c n i a ć siły, poruszać uczucia, p o r y w a ć , pobudzać d o a k t y w n o ś c i , d o t w ó r c z e g o ż y c i a .
G ł ó w n e -założenia a n i m a c j i sprowadzają się do: istnienia g r u p i z b i o r o w o ś c i , idei int e g r a c j i i p a r int y c y p a c j i , znaczenia k o m u n i k a c j i społecznej, i n s p i r o w a n i a działań int w ó r -c z y -c h , o d n i e s i e n i a do n u r t ó w p e d a g o g i k i a k t y w n e j , p s y -c h o l o g i i h u m a n i s t y -c z n e j i so-cjo- socjo-l o g i i m a ł y c h grup, o r i e n t a c j i humanistycznej (personasocjo-listycznej).
G ł ó w n y m c e l c m a n i m a c j i j e s t z m i a n a postaw j e d n o s t e k i grup, rozbudzanie i c h w i e -d z y , w r a ż l i w o ś c i i i n i c j a t y w t w ó r c z y c h , w p r o w a -d z a n i a w ż y c i e w a r t o ś c i o w e poprzez bezpośrednie o d d z i a ł y w a n i e . A n i m a c j a m a za zadanie kształtowanie j e d n o s t k i a k t y w n e j , t w ó r c z e j , r o z u m n e j i u c z u c i o w e j , ś w i a d o m e j p o d e j m o w a n y c h działań i o d p o w i e -d z i a l n e j za los s w ó j i i n n y c h . A n i m a c j a m a tchnąć -duszę, sens w grupę, ś r o -d o w i s k o p o to, aby w y z w o l i ć o ż y w i e n i e i a k t y w n o ś ć . M a d o p r o w a d z i ć do o d k r y c i a u t a j o n y c h potrzeb, s p o w o d o w a ć zacieśnienie w i ę z i m i ę d z y l u d z k i c h , a także w i ę z i ze ś w i a t e m k u l t u r y i natury, pobudzić t w ó r c z ą ekspresję. Jest strategią p o m o c y c z ł o w i e k o w i w o d n a j d y -w a n i u utraconego sensu ż y c i a , st-warza m o ż l i -w o ś ć j e g o r o z -w o j u j a k o o s o b y -w g r u p i e i ś r o d o w i s k u .
A n i m a c j a jest ś r o d k i e m o r g a n i z o w a n i a m a ł e j społeczności l o k a l n e j - sąsiedztwa, osiedla, w i o s k i - dla lepszego z r o z u m i e n i a w s p ó l n y c h potrzeb s p o ł e c z n o - k u l t u r a l n y c h m i e s z k a ń c ó w ; u m o ż l i w i a p r o m o c j ę z a r ó w n o jednostce i g r u p i e , j a k też r ó ż n y m for-m o for-m i n s t y t u c j o n a l n y for-m . Stara się d o k o n a ć z for-m i a n w społeczności l o k a l n e j s i ł a for-m i safor-mej społeczności, o d g r y w a r o l ę c z y n n i k a u ł a t w i a j ą c e g o k o m u n i k a c j ę m i ę d z y l u d z k ą , jest określana j a k o i n s t r u m e n t regulatora k o n f l i k t ó w społecznych. S k u p i a się na a k t y w i z a -c j i ż y -c i a s p o ł e -c z n o - k u l t u r a l n -c g o w r ó ż n y -c h ś r o d o w i s k a -c h lub grupa-ch. W a r t o podkre-ś l i ć , że p o m i m o dążenia d o r o z w o j u całej społecznopodkre-ści, w działalnopodkre-ści a n i m a c y j n e j nie m o ż n a zapomnieć o jednostce - o k a ż d y m c z ł o w i e k u z osobna.
Z a k r e s a n i m a c j i j e s t bardzo szeroki i jeszcze c i ą g l e się poszerza. W i ą ż e się t o z p r z y j ę c i e m szerokiej d e f i n i c j i k u l t u r y . K u l t u r a w t y m r o z u m i e n i u z w i ą z a n a j e s t nic t y l -k o z t w ó r c z o ś c i ą artystyczną, ale i z ż y c i e m c o d z i e n n y m -każdego c z ł o w i e -k a . Staje się o n a sposobem p r z y w r ó c e n i a ż y c i u l u d z k i e g o w y m i a r u . Pole d z i a ł a n i a a n i m a c j i
społccz-n o - k u l t u r a l społccz-n c j c o r a z bardziej w k r a c z a w pole społeczspołccz-ne. A społccz-n i m a c j a s t a społccz-n o w i bodziec dla życia pobudzający d o d z i a ł a ń w k i e r u n k u a u t o k r c a c j i i poczucia przynależności d o społeczeństwa. O d r z u c a określenie „ k u l t u r a e l i t " , g d y ż c h o d z i j e j o r o z w ó j k u l t u r a l n y w i ę k s z o ś c i , którą stanowią z w y k l i ludzie. N i e ogranicza się d o u p o w s z e c h n i a n i a sztuki, w y k o r z y s t u j ą c d o r o b e k k u l t u r a l n y tak, aby u m o ż l i w i ć j e d n o s t k o m znalezienie o d p o -w i e d z i na p o d s t a -w o -w e p y t a n i a egzystencjalne.
A n i m a c j a środowisk lokalnych - etapy i b a r i e r y
A n i m a c j a - j a k o m e t o d a ś r o d o w i s k o w a - m a na celu d o p r o w a d z e n i e d o z e s p o ł o w e j a k t y w n o ś c i m i e s z k a ń c ó w całej społeczności. C h o d z i o o ż y w i e n i e sił s p o ł e c z n y c h t k w i ą c y c h w ś r o d o w i s k u z a r ó w n o tych, które są znane, j a k i u t a j o n y c h , aby d z i ę k i n i m d o k o n y w a ć c e l o w y c h i r a c j o n a l n y c h przeobrażeń o b e j m u j ą c y c h z m i a n y w r ó ż n y c h dziedzinach ż y c i a s p o ł c c z n o - k u l t u r a l n e g o . A n i m a c j a w i n n a s t y m u l o w a ć p r z e m i a n y w systemach wartości, w y k s z t a ł c e n i e postaw k r y t y c z n y c h w o b e c n o w y c h i d e i , w z o r ó w z a c h o w a ń , d o p r o w a d z i ć d o p r z e o r i e n t o w a n i a postaw z ego- na socjoccntryczne.
K o n c e p c j e a k t y w i z a c j i społeczności l o k a l n y c h - znane j u ż w p o l s k i e j pedagogice o k r e s u m i ę d z y w o j e n n e g o i zaraz po w o j n i e , b y ł y z w i ą z a n e z z a c h o d n i m i k o n c e p c j a m i comunity development ( a k t y w i z a c j i i r o z w o j u społeczności l o k a l n y c h ) . M i m o , że idea t y c h k o n c e p c j i j e s t zbieżna z założeniami a n i m a c j i s p o ł c c z n o - k u l t u r a l n e j , t o j e d n a k nic b y ł a tożsama. A n i m a c j a jest procesem o w y m i a r z e szerszym, g d y ż w a ż n a j e s t n i e t y l k o aktywność s p o ł e c z n o - k u l t u r a l n a , która służy w s p ó l n e m u d o b n i , ale także r o z w ó j s p o ł e c z n o k u l t u r a l n y p o s z c z e g ó l n y c h j e d n o s t e k , które poprzez działanie stają się b a r -dziej a k t y w n e i t w ó r c z e .
Przystępując d o a n i m a c j i ś r o d o w i s k a należy opracować j e j p r o g r a m i s z c z e g ó ł o w o z a p r o j e k t o w a ć k o l e j n o ś ć działań. Pomocne w t y m będą f a z y i etapy a n i m a c j i społccz-no-kulturalnej ś r o d o w i s k a przedstawione w literaturze p r z e d m i o t u .
F a z a p r e a n i m a c j i
Pierwszy etap t o c z y n n o ś c i wstępne, polegające na p r z e p r o w a d z e n i u d i a g n o z y społecznej, tak aby poznać poszczególne k o m p o n e n t y ś r o d o w i s k a i j e g o trendy r o z w o -j o w e .
N i e wystarczą tu dane statystyczne, lecz c h o d z i o k o m p l e k s o w ą lustrację z a r ó w n o p o d w z g l ę d e m z a s o b ó w materialnych, j a k i l u d z k i c h , t k w i ą c y c h w ś r o d o w i s k u . C e n n e mogą okazać się dane d o t y c z ą c e r ó ż n i c k u l t u r o w y c h , w y z n a n i o w y c h , m i ę d z y p o k o l e n i o w y c h , m i ę d z y g r u p o w y c h , i n f o r m a c j e o ludziach p o d k ą t e m ich w i e k u , z a w o d u , a k t y w -ności t w ó r c z e j , potrzeb, zainteresowań, aspiracji, p r o b l e m ó w społecznych, p a t o l o g i i itp. J e d n y m s ł o w e m c h o d z i o głęboką d i a g n o z ę j a k o ś c i o w ą ś r o d o w i s k a . N a l e ż y także poznać bariery a n i m a c j i , i c h rodzaje i p r z y c z y n y .
Następnie p r z y s t ę p u j e m y d o d r u g i e g o etapu. Są t o c z y n n o ś c i p r z y g o t o w a w c z e pole-gające na w y z n a c z e n i u j a s n y c h c e l ó w działania, p l a n o w a n i u treści, f o r m , m e t o d i środk ó w . N a l e ż y o p r a c o w a ć środk i l środk a w a r i a n t ó w i dośrodkonać w y b o r u (np. c z y n a j p i e r w z o r g a n i z o w a ć miejsce s p o t k a ń dla m ł o d z i e ż y , czy s k o o r d y n o w a ć pracę stowarzyszeń), a p o -t e m przeds-tawić j e d o d y s k u s j i i zaangażować siły społeczne d o realizacji zadań, k-tóre muszą być w s p ó l n i e o p r a c o w a n e i zaakceptowane, a nic narzucone. D o p i e r o t a k i e
zada-nie m a szansę być z r e a l i z o w a n e , g d y ż jest zgodne z p r a g n i e n i e m g r u p y c z y j e d n o s t k i . Z a d a n i a mogą być realizowane z a r ó w n o przez g r u p y j a k i poszczególne j e d n o s t k i . O d -p o w i e d z i a l n o ś ć -p o d e j m u j e się w s -p ó l n i e , a nastę-pnie -planuje s-posoby -p o m i a r u k o n t r o l i t y c h zadań.
T r z e c i etap - t o c z y n n o ś c i i n f o r m a c y j n o - s t y m u l a c y j n c . Bardzo ważne jest przekaza-nie pełnej i n f o r m a c j i o celach p o d e j m o w a n y c h działań a n i m a c y j n y c h , ich znaczeniu, randze i szansach p o w o d z e n i a . C h o d z i o to, aby ś r o d o w i s k o z r o z u m i a ł o p r o b l e m i po-t r a k po-t o w a ł o g o j a k o własny, w a ż n y dla w s z y s po-t k i c h , a nie po-t y l k o dla j a k i e j ś g r u p y d z i a ł a j ą c y c h . Jest to bardzo w a ż n y etap, g d y ż ktoś, k t o to z r o z u m i e rangę zadania na p e w n o w ł ą c z y się d o realizacji działań. Trzeba przekonać społeczność, żc to zadanie jest niezbędne i realne. Pamiętajmy, żc jedną z p o d s t a w o w y c h potrzeb każdego c z ł o w i e ka jest potrzeba s t y m u l a c j i (tzw. „ g ł ó d " b o d ź c ó w ) . Jeśli w i ę c o d p o w i e d n i o d o d a m y b o dźca i w i a r y w s i ł y , to na p e w n o k a ż d y z r o b i w i ę c e j , niż p o c z ą t k o w o n a m się w y d a -w a ł o i o c z e k i -w a l i ś m y . Tutaj należy pamiętać, że ludzie mają u k r y t y p o t e n c j a ł , że to j u ż t y l k o o d nas zależy, na ile g o u a k t y w n i m y . Potrzebna jest w i a r a w d r u g i e g o c z ł o w i e k a , w j e g o siłę i m o ż l i w o ś c i .
F a z a r e a l i z a c y j n a
Realizacja p r o j e k t u p o w i n n a przebiegać z g o d n i e z planem, s y s t e m a t y c z n i e i konse-k w e n t n i e . b e z w z g l ę d u na n a p o t y konse-k a n e przeszkonse-kody i opór stawiany przez rzeczywistość.
W tej fazie należy ciągle powtarzać c z y n n o ś c i m o t y w u j ą c e i s t y m u l u j ą c e , zaszcze-piać w ł a s n ą energię, dodawać w i a r y w siły, doradzać i wspierać.
N a l e ż y doceniać każdego, nawet za n a j m n i e j s z y k r o k w d z i a ł a n i u . B ę d z i e t o d o s k o -nałą m o t y w a c j ą d o dalszych w y s i ł k ó w . M u s i m y pamiętać, że ludzie zniechęcają się, załamują, często w ą t p i ą w sens działania, gdy i m coś nic w y c h o d z i . Rolą animatora jest nic dopuścić d o r e z y g n a c j i , z u p o r e m podsycać energię i n n y c h , d o p i l n o w a ć i
czu-w a ć ( z b o k u ) , aby zadanie d o p r o czu-w a d z i ć d o końca.
U z y s k a n y efekt będzie bodźcem p o z y t y w n y m d o p o d e j m o w a n i a k o l e j n y c h zamie-rzeń. Ile t o j u ż r ó ż n y c h i n i c j a t y w zostało z a w i e s z o n y c h , n i e d o k o ń c z o n y c h . Trzeba na-u c z y ć l na-u d z i zasięgania o p i n i i ekspertów, k o n s na-u l t o w a n i a p r o b l e m ó w . N i e c h sami szna-u- szu-kają i n f o r m a c j i d o t y c z ą c y c h w y k o n a n i a zadania. N i c należy dawać ż a d n y c h g o t o w y c h recept, lecz u m o ż l i w i a ć różne f o r m y doskonalenia j e d n o s t e k i grup (warsztaty, seminaria, l o k a l n e f o r u m a n i m a t o r a k u l t u r y w c c l u w y m i a n y doświadczeń). W tej fazie w y -stępuje także konieczność k o o r d y n o w a n i a działań p o d e j m o w a n y c h przez j e d n o s t k i , gru-py, i n s t y t u c j e itp.
F a z a p o m i a r u e f e k t y w n o ś c i
W tej fazie d o k o n u j e się p o r ó w n a ń , o ile sytuacja k o ń c o w a (zadanie z a k o ń c z o n e ) jest inne (lepsze) o d s y t u a c j i w y j ś c i o w e j na podstawie ustalonych w fazie wstępnej w s k a ź n i k ó w . W s k a ź n i k i są różne d l a r ó ż n y c h sfer a n i m a c j i . W sferze e k o n o m i c z n e j , g o spodarczej są łatwiejsze, bardziej w y m i e r n e , w sferze a n i m a c j i s p o ł e c z n o k u l t u r a l n e j -trudniejsze, ale też m o ż l i w e . N a l e ż y sobie przede w s z y s t k i m u ś w i a d o m i ć f a k t , żc skut-k i działań a n i m a c y j n y c h ( e f e skut-k t y a n i m a c j i ) mogą znaleźć w y r a z z a r ó w n o w c a ł c j s p o ł e c z n o ś c i , j a k też u p o s z c z e g ó l n y c h jednostek i grup. M o g ą być w i d o c z n e w e w z o
rach o s o b o w y c h , postawach, systemie wartości. Jeśli np. p o d w p ł y w e m d z i a ł a ń a n i m a -c y j n y -c h w ś r o d o w i s k u w y k s z t a ł -c i ł y się p o s t a w y p r o z d r o w o t n e , a -c e l e m b y ł o ukształto-w a n i e t a k i c h postaukształto-w t o znaczy, że c c i został osiągnięty.
Jeśli z a o b s e r w u j e m y , że wartości prospołeczne przesunęły się z d o l n e j p o z y c j i hie-rarchii na j e j szczyt w ś r ó d z d e c y d o w a n e j w i ę k s z o ś c i osób a n i m o w a n y c h , p r z y j m u j e się, żc jest to skutek d z i a ł a ń a n i m a c y j n y c h . M o ż n a także zaobserwować i s t w i e r d z i ć np. z w i ę k s z o n e u c z e s t n i c t w o r ó ż n y c h g r u p w formach e d u k a c j i k u l t u r a l n e j (artystycz-nej, sportowej itp.), c z y też zgłaszanie przez m i e s z k a ń c ó w potrzeby o t w i e r a n i a n o w y c h i n s t y t u c j i p l a c ó w e k , t w o r z e n i a n o w y c h organizacji c z y stowarzyszeń, c z y też i n n y c h i n i c j a t y w w t y m zakresie.
W sferze społecznej z m i a n y będące e f e k t e m działań a n i m a c y j n y c h mogą w y r a ż a ć się w ż y c i u c o d z i e n n y m , w i n t e g r a c j i społeczności, w o d b u d o w a n i u w i ę z i sąsiedzkich czy r o d z i n n y c h , w u c z e s t n i c t w i e w działaniach g r u p o w y c h i ochotą d o prac społecz-n y c h .
Badacze p r o b l e m a t y k i a n i m a c j i s p o ł e c z n o k u l t u r a l n c j zwracają u w a g ę na m o ż l i -w o ś ć -w y s t ą p i e n i a szeregu barier, które mogą utrudnić bądź -w r ę c z u n i e m o ż l i -w i ć zasto-sowanie tej m e t o d y w ś r o d o w i s k u l o k a l n y m . Są to m i ę d z y i n n y m i różne r o d z a j e o p o r u p r z e c i w z m i a n o m :
• o p ó r natury s o c j o l o g i c z n e j s t a w i a n y przez tę część z b i o r o w o ś c i , która jest z a d o w o -lona z dotychczasowej p o l i t y k i a d m i n i s t r a c y j n e j (miasta, g m i n y , d z i e l n i c y , i n s t y t u c j i itp.). Polega ona na u n i k a n i u t y c h w s z y s t k i c h miejsc z w i ą z a n y c h z a n i m a c j ą społccz-n o - k u l t u r a l społccz-n ą , które m o g ł y b y zaispołccz-nteresować tzw. „społccz-niebezpieczspołccz-ne kategorie społecz-n e " ( m . i społecz-n . : bezrobotspołecz-ni, społecz-nosiciele w i r u s a H I V . m ł o d z i e ż ) . O d r z u c a się te kategorie, aby m i e ć p o z o r n y spokój. W w y n i k u takiego postępowania może dojść d o buntu, a na-wet p a t o l o g i i ;
• o p ó r natury p s y c h o l o g i c z n e j ze strony p r a c o w n i k ó w i n s t y t u c j i w i ą ż e się z o b a w ą o na-ruszenie panujących w n i e j z w y c z a j ó w i chęcią zachowania ustalonego p o r z ą d k u ;
• o p ó r natury p o l i t y c z n e j p r z e j a w i a j ą często reprezentanci społeczeństwa i ich dorad-cy. Dostrzegają o n i r y z y k o społecznego „ n i e p o r z ą d k u " , w y n i k a j ą c e ich zdaniem z d z i a ł a ń a n i m a c y j n y c h , natomiast nic dostrzegają k o r z y ś c i , j a k i e mogą z n i c h p ł y n ą ć ;
• o p ó r natury i n s t y t u c j o n a l n e j polega na o d c z u w a n i u działań a n i m a c y j n y c h j a k o p e w nego rodzaju zagrożenie i k o n k u r e n c j ę d l a instytucji. Ponadto p r z e j a w i a się o d r z u c e -n i e m przez i-nstytucje p r o j e k t ó w , -na k t ó r y m i -nic mogą bezpośred-nio z a p a -n o w a ć i ich k o n t r o l o w a ć .
Przedstawione postaci o p o r u często nakładają się na siebie, są w z a j e m n i e p o w i ą z a n e i za k a ż d y m razem osadzone w k o n k r e t n y c h sytuacjach, na które napotkać mogą a n i m a t o r z y w ś r o d o w i s k u . Muszą zostać u j a w n i o n e w w y n i k u analizy r z e c z y w i -stości w fazie preanimacji.
A n i m a t o r - r e a l i z a t o r e m idei a n i m a c j i spoleczno-kulturalnej
Realizatorem założeń k o n c e p c j i a n i m a c j i w praktyce jest osoba, którą określa się m i a n e m animatora k u l t u r y l u b animatora społeczno-kulturalnego. A n i m a t o r jest sprawcą działań a n i m a c y j n y c h w r ó ż n y c h ś r o d o w i s k a c h , k r e a t o r e m r ó ż n y c h s y t u a c j i a n i m a c y j n y c h .
Jcsi osobą, która spontanicznie l u b z r a c j i pełnionej f u n k c j i o ż y w i a ś r o d o w i s k o , roz-budza i r o z w i j a p o t r z e b y i zainteresowania s p o ł c c z n o - k u l t u r a l n e j e d n o s t e k i grup, przy-c z y n i a się do podnoszenia p o z i o m u e d u k a przy-c j i k u l t u r a l n e j społeprzy-cznośprzy-ci.
A n i m a t o r e m j e s t ten, k t o dodaje ducha, m o t y w u j e , inspiruje d o t w ó r c z y c h działań, d o t w ó r c z e g o życia. N i e s i e z sobą pasję i zapał, którą p o t r a f i zaszczepić i n n y m . A b y p o b u d z i ć i n n y c h d o a k t y w n o ś c i m u s i sam „ p ł o n ą ć " , tzn. być entuzjastą ż y c i a i t w ó r czości, pasjonatem. Często m ó w i się, że animator w i n i e n być pedagogiem, p s y c h o l o -g i e m i artystą. Pracuje z l u d ź m i i d z i ę k i n i m . W i e r z y w mądrość każde-go c z ł o w i e k a , w j e g o u k r y t y potencjał t w ó r c z y . L u d z i , z k t ó r y m i pracuje i p r z e b y w a darzy u c z u c i e m m i ł o ś c i , p r z y j a ź n i i zaufania. N i e k i e r u j e n i m i , lecz jest partnerem, nic j e s t szefem, ale p r o m o t o r e m p o b u d z a j ą c y m , w s p o m a g a j ą c y m i w s p i e r a j ą c y m w y s i ł k i i n n y c h . N i c cze-ka, aż l u d z i e d o n i e g o p r z y j d ą , ale sam szuka z n i m i kontaktu, pyta o potrzeby, zaintere-s o w a n i a , p r o zaintere-s i o opinie, konzaintere-sultuje, doradza, r o z m a w i a . W y c h o d z i w teren - d o miezaintere-sz- miesz-kań, na s k w e r y , place, d o i n s t y t u c j i , organizacji, stowarzyszeń, na ulice, d o s k l e p ó w , kaw i a r n i i kawszędzie tam, gdzie może spotkać l u d z i s kaw o i c h p o t e n c j a l n y c h kaw s p ó ł o r g a n i -z a t o r ó w d-ziałań a n i m a c y j n y c h . Wartość pracy animatora p r -z e j a w i a się nie tyle w t y m , co s a m w y m y ś l i i z r o b i , lecz w t y m , co p o t r a f i w y d o b y ć o d i n n y c h .
A u t o r z y r ó ż n y c h o p r a c o w a ń d o t y c z ą c y c h s y l w e t k i animatora k u l t u r y zwracają u w a -gę na niebezpieczeństwo przekształcenia się g o w lidera. A n i m a t o r , w ł a ś c i w i e rozu-m i e j ą c y s w o j ą rolę, rozu-m u s i b r o n i ć się przed l i d c r o s t w c rozu-m , a swoją działalność opierać na d i a l o g u i w s p ó ł p r a c y ze ś r o d o w i s k i e m . N i c p o w i n i e n narzucać w ł a s n y c h p o g l ą d ó w ,
idei, w a r t o ś c i , ale szanować w y z n a w a n e przez i n n y c h , nie u k a z y w a ć j e d n e j słusznej w ł a s n e j d r o g i , ale w s k a z y w a ć w i e l e , aby k a ż d y m ó g ł sobie w y b r a ć tę, która j e s t m u naj-bliższa i d l a n i e g o najbardziej w a r t o ś c i o w a .
W w i e l u krajach f u n k c j o n u j ą a n i m a t o r z y społeczni (tzw. o c h o t n i c y , ale także anima-t o r z y z a w o d o w i , l e g i anima-t y m u j ą c y się d y p l o m e m u k o ń c z e n i a r ó ż n y c h f o r m kszanima-tałcenia ( g ł ó w n i e w e Francji).
W Polsce z a w ó d animatora s p o ł e c z n o - k u l t u r a l n e g o d o p i e r o się k r y s t a l i z u j e , nato-miast w i e l e osób p e ł n i taką f u n k c j ę w y k o n u j ą c inne z a w o d y (np. p r a c o w n i c y k u l t u r y , nauczyciele, d z i e n n i k a r z e itp.). W ostatnich latach p o j a w i ł y się w naszym k r a j u różne m o ż l i w o ś c i kształcenia specjalistycznej kadry a n i m a t o r ó w . W s z y s c y , k t ó r z y czują w so-bie p o w o ł a n i e d o pracy a n i m a c y j n e j mogą doskonalić się na różnego r o d z a j u kursach, warsztatach, seminariach, a także p o d j ą ć studia specjalistyczne (np. na k i e r u n k a c h pe-d a g o g i c z n y c h c z y k u l t u r o z n a w c z y c h ) . O pe-d trzech lat istnieje n o w a specjalność na kie-r u n k u p e d a g o g i k a w W y d z i a l e Pedagogiki i P s y c h o l o g i i U M C S w L u b l i n i e , na k t ó kie-r y m kształci s i ę przyszła kadra a n i m a t o r ó w i m e n a d ż e r ó w k u l t u r y ( 3 - l e t n i e studia licencjac-k i e w t r y b i e d z i e n n y m i z a o c z n y m ) .
A b y m ó c w y k o n y w a ć z a w ó d , c z y pełnić f u n k c j ę animatora nie m o ż n a j e d n a k p o -przestać na u z y s k a n i u określonego d y p l o m u , c z y innego d o k u m e n t u p o t w i e r d z a j ą c e g o u k o ń c z e n i e j a k i e j ś f o r m y kształcenia. Trzeba k o n i e c z n i e ciągle uzupełniać w i e d z ę , zdo-b y w a ć n o w e u m i e j ę t n o ś c i , p o s z u k i w a ć n o w y c h p o m y s ł ó w , samemu pozdo-budzać s i ę d o
działania.
„ A n i m a t o r z e , a n i m u j się s a m " - to s ł y n n e w y z w a n i e j e d n e g o z f r a n c u s k i c h teoretyk ó w a n i m a c j i p r z y w o ł u j e m y j a teoretyk o przesłanie w s z y s t teoretyk i m , teoretyk t ó r z y chcą być d o b r y m i a n i -m a t o r a -m i w s w o i c h ś r o d o w i s k a c h i p o l e c a -m y literaturę, aby p o -m o g ł a j e z r e a l i z o w a ć .
B i b l i o g r a f i a :
1. P. Bcsnard, Problematyka animacji spoleczno-kulturalnej, (w:) Rozprawy o wychowaniu, pod red. M. Dcbesse'a i G. Mialareta. Warszawa, t. 2, s. 341-376.
2. E. Dąbrowska, Analiza sytuacji animacyjnych, „Pedagogika Pracy Kulturalno-Oświatowej"
1986, nr 7.
3. E. Dąbrowska, Animacja kulturalna w Republice Federalnej Niemiec, „Pedagogika Pracy Kul-turalno-Oświatowej" 1984, nr 6.
4. L. Dyczewski, Kultura polska w procesie przemian, Lublin 1993.
5. J. Gajda (red.). Animacja kulturalna jako problem pedagogiczny, Lublin 1994.
6. J. Gajda (red.). Wybrane problemy animacji kulturalnej. Lublin 1993.
7. B. Jcdlcwska, Animatorzy kultury wobec wyzwań edukacyjnych, Lublin 1999.
8. B. Jcdlcwska, Edukacyjna rola animatorów kultury w środowisku lokalnym, (mps) Lublin 1997.
9. U. Kaczmarek, Animacja społeczno-kulturalna (w:) Organizacje i upowszechnianie kultury w Polsce. Zmiany modelu (red.) J. Grad. U. Kaczmarek, Poznań 1996.
10. J. Kargul, Od upowszechniania kultury do animacji kulturalnej, Toruń 1997.
11. M. Kopczyńska, Animacja społeczno-kulturalna, Warszawa 1993.
12. M. Kopczyńska, Normalizacja: między biernym przystosowaniem i zależnością a aktywnym uczestnictwem i autonomią - o jednym z dylematów pedagoga animatora (w:) Pedagogika społeczna. Kręgi poszukin-ań (red.) A . Przecławska, Warszawa 1996, s. 99-101.
13. T. Lewicki, Fenomen animacji. O praktyce i teoriach działalności społecznej, kulturalnej i wy-chowawczej we Włoszech, ..Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze" 1993, nr 3 i 4.
14. G. Poujol, Kształcenie animatorów (w:) Rozprawy o wychowaniu, pod redakcją M. Debesse'a i G. Mialareta. Warszawa 1988. t. 2, s. 377.
15. J. Zebrowski. Zawód i osobowość animatorów kultury, Gdańsk 1987.