Zapamiętać mapę Imperium Rzymskiego wraz z prowincjami. Na egzaminie zaznaczyć prowin-cje na mapie w II w. n.e. w czasie panowania Hadriana 117 n.e.
Wojna domowa między Pompejuszem Wielkim a Cezarem doprowadziła do przejęcia władzy przez Cezara. W wojnie pod Akcjum od 30 p.n.e. od śmierci Marka Aureliusza i Kleopatry jedyną władzę sprawuje Oktawian August. Rozpoczyna się okres cesarstwa.
Okres wczesnobizantyjski zakończył się około 640 roku podbojami arabskimi.
Cywilizacja rzymska poprzez podboje militarne i atrakcyjność cywilizacji podbiła ziemie Celtów i Galów. Tak samo wcześniej model grecki był atrakcyjnych dla mieszkańców Sycylii i Sardynii. Rzym nakładał ograniczenia polityczne, ale zapewniał pokój wewnętrzny i zewnętrzny przekładający się na rozwój gospodarczy.
Następuje akulturacja ludów podbitych takich jak Berberów na Pustyni Libijskiej. Wielu z nich stało się członkami arystokracji rzymskiej, podobnie jak przedstawiciele ludów germańskich i ludów wschodnich.
Do arystokracji włączane są elity ludów żyjących na prowincji. Prowincje są źródełem bogatctwa rzymu. System podatkowy sprawia, że bogaci się Italia oraz namiestnicy prowincji. Imperium rozwija się w oparciu o jedno miasto, które jest też centrum władzy, która stamtąd jest częściowo przekazywana do stolic prowincji.
Powstaje system annony? polegający na dostarczaniu przez prowincje produktów rolni-czych, które były rozdawane plebsowi. Plebs miał duży wpływ na władzę polityczną w okresie cesarstwa. Cesarzowie dostarczali plebsowi “chleba i igrzysk”.
Republika i cesarstwo rozwijały sieć dróg o świadomie wyznaczonym przebiegu. Drogi miały konstrukcję trójwarstwową, składały się z kamieni i piachu, nad nimi był żwir, a nawierzchnię stanowiły płyty kamienne. Po obu stronach drogi znajdowały się krawężniki oraz kanały od-wadniające. Drogi były używane aż do średniowiecza. Droga była wyższa po środku, by woda spływała na boki.
Gęstą siecią dróg pokryto całe imperium, choć sieć jest rzadsza na wschodzie. Drogi decy-dowały o potędze cesarstwa. Drogi budowane były głównie przez armię.
W czasie republiki armia była ochotnicza, powoływana spośród obywateli rzymskich. W czasie cesarstwa jest to armia zawodowa, początkowo złożona z obywateli rzymskich. W II wieku n.e. armię otarto dla wszystkich zainteresowanych. Od III w. dominowały w niej ludy barbarzyńskie, a nie Rzymianie. Najliczniejsza armia liczyła ok. 250-300 tys. żołnierzy, w całym imperium mieszkało 60 mln ludzi.
Armia sładała się z legionów złożonych z 5 tys. żołnierzy. Od IV w. legion liczył tysiąc ludzi. Legiony były potrzebne w czasie wojen. Legiony dzieliły się na kohorty, centurie.
Legionista służył do 40. roku życia. Legioniście stacjonowali w obozach, które były narzę-dziem nacisku na całą okolicę. Obozy stały się zalążkami miast. W czasie pokoju legioniści budowali infrastrukturę – drogi, akwedukty, tamy wodne, fortyfikacje.
Obozy rzymskie zbudowane były na planie hipodamejskim. Cargo? to główna droga połu-dnikowa, a decumanus? to główna droga równoleżnikowa.
Principia to siedziba sztabu na przecięciu dróg. Znajdowała się tam kaplica, gdzie przetrzy-mywano znaki legionu.
W obozie były kuchnie, magazyny żywności. Obóz otaczały wały z bramami. Poza linią wałów hodowano bydło. Znajdowały się tam też kwatery dowódców.
Armia rzymska odgrywała rolę kulturotwórczą. Obozy rzymskie dały początek wielu mia-stom europejskim.
W Rzymie stosowano różne materiały budowlane. Grecy wykorzystywali głównie kamień. Rzymianie wprowadzili wykorzystanie cegły wypalanej oraz beton rzymski – mieszanina piasku, wapna, pyłu wulkanicznego, pyłu ze zmielonej ceramiki. Beton był materiałem bardzo trwałym, wlewanym w formy.
Rzymianie z betonu wylewali złożone sklepienia dachowe, a także używali go jako wypełnisko murów posiadających ceglane licowanie. Techniki te pozwalały stawiać szybko duże budowle. W II w. n.e. wybudowano Panteon, którego sklepienie wykonano z betonu.
Konstrukcją typowo rzymską był łuk opierający się na poziomych belkach – inpostach. Łuki umożliwiały rozkład sił w budowli.
Rzymianie wznosili akwedukty, jedno, dwu lub trzypiętrowe. Był to kanał umieszczony na arkadach. W budowie akweduktów zachowywano stały spadek. Umożliwiały one zaopatrywanie w wodę dużych skupisk ludności. Rzymskie miasta połączone były drogami izaopatrywane w wodę akweduktami. Most Alcantara na Tagu, akwedukt w Meridzia i Pont-du-Gard to słynne akwedukty rzymskie.
W każdym dużym mieście rzymskim pod ulicami budowano kanalizację odprowadzającą nieczystości oraz wodę deszczową. Rury wodociągowe wykonywano z terakoty i łączono zaprawą lub z ołowiu. Rury doprowadzały wodę bezpośrednio do łazienek domów. Kanały odrowadzały nieczystości poza miasta.
W Rzymie rozwijała się sztuka użytkowa – malowidła ścienne, posadzki mozaikowe, posadzki zdobione techniką opus sectile, czyli z marmurowych płytek kamiennych układających się we wzory.
Dom rzymski budowany był na przykładzie domu greckiego. Dom grecki składał się z dziedzińca, części publicznej i prywatnej. Dom rzymski składał się z korytarza prowadzącego od ulicy do części dostępnej dla gości, łącznika między częścią dla gości a częścią prywatną. Najdalej od ulicy mieściła się część prywatna.
Domy pompejańskie datuje się na I w. n.e. Częściami składowymi domu rzymskiego były: • vestibulum – korytarz od wejścia do atrium
• atrium – mały dziedziniec, otoczony 4 rzędami pomieszczeń. Centrum części publicznej. Znajduje się na nim basen impluvium oraz otwór w dachu – compluvium.
• tablinum – łącznik między częścią otwartą a prywatną, pełniące funkcje biblioteki i gabi-netu.
• triclinium – sala do biesiad w części publicznej. Wokół stały łoża clime, na których kładli się biesiadnicy. Stół znajdował się między łożami.
W części publicznej znajdowały się pomieszczenia dla służby.
Dom rzymski miał układ osiowy. Był symetryczny względem jednej osi prostopadłem do ulicy.
Peristilum to dziedziniec części prywatnej. Otoczony był kolumnadą, na której wspierały się dachy dające cień. W części prywatnej mieściło się cubiculum – sypialnia, a także jadalnie.
Domy takie są typowe dla ludności bogatej i należącej do klasy średniej.
Z czasem powstały ville, czyli centra gospodarcze dużych posiadłości ziemskich. Ville miały też układ osiowy, znajdowały się tam też magazyny narzędzi, prasy do wina, oliwy, żarna zbóż, miejsca do hodowli zwierząt oraz warsztaty rolne.
W rzymie cesarskim powstawały insule (wyspy), były do kamienice. Nazwa pochodziła od regularnego planu urbanistycznego Rzymu. Między ulicami znajdowały się wyspy, czyli insule. Idea insuli występowały już w Dura Europos w Syrii.
Insula to prostokątna kamienica z podwórkiem na środku. Od strony ulicy do insuli przy-legały portyki. Na parterze mieściły się lokale usługowe i sklepy, dostępne dla przechodniów, a na piętrach mieszkania dla uboższych mieszkańców. Insule miały w Rzymie do 7 pięter, a na prowincji do 5 pięter.
Insule znaleziono m.in. w Ostii, czyli porcie Rzymu. Na zapleczu domu mieściło się po-dwórko. Mieszkania w insulach były lokalami czynszowymi. Były wynajmowane przez właści-ciela lokatorom. Miały zróżnicowaną wielkość i wysokość czynszu.
Fora rzymskie to główne miejsce spotkań społeczności. Odpowiada greckiej agorze. Przy forum mieściały się budowle handlowe, administracyjne i sądowe np. bazyliki.
Macellum to konstrukcja handlowa. Pełniły funkcję targu, na którym wyznaczano alejki i stoiska. Sprzedawano tam owoce i warzywa. Jeśli po środku znajdowały się baseny, sprzeda-wano tam owoce morza lub ryby. Żywność konserwosprzeda-wano przywożąc bryły lodu z gór. Spoży-wano też chłodzące soki ze śniegiem.
Macellum to portykowa budowla na planie prostokątnym. Po bokach znajdowały się sklepy dostępne z obu stron, zaś stoiska znajdowały się w okrągłym zadaszonym tolosie w centralnej części macellum. Tolos był miejscem sprzedawania surowców luksusowych. Galerie handlowe otaczające macellum mogły być piętrowe.
Termy to łaźnie rzymskie. Łaźnie stosowano już wcześniej w Grecji, nie są wynalazkiem rzymskim. Ich korzystanie wiąże się z higieną, zdrowiem i życiem towarzyskim. Były miejscem spotkań towarzyskich i handlowych.
Pierwsza część łaźni to apodyterium, czyli szatnia, gdzie rozbierano się i zawijano w ręcznik. Frigidarium to pomieszczenie z basenem z zimną wodą. Tepidarium zawierało wodę letnią. Dalej znajdowało się Caldarium, część najgorętszej. Woda pogrzewana tam była za pomocą systemu kypocaustum?, czyli podrzewaną podłogę.
Budowano ażurową podłogę opartą na wielu słupkach. Pod pogłogą palono ogniska, a ciepłe powierze znajdujące się pod podłogą podgrzewało ją. Ciepłe powietrze rozprowaadzano także rurami po ścianach.
Przed frigidarium znajdowała się palestra, miejsca ćwiczeń w zapasach i boksie.
Rzymianie budowali budowle w celu rozrywek i odgrywania spektakli. Budowlami takimi były cyrki, czyli hipodromy, miejsce wyścigów konnych. Hipodrom miał plan prostokąta za-okrąglonego na krótszych bokach.
Największym hipodromem 600 na 200 metrów był Circus Maximus. Odbywały się tam wyścigi rydwanów. Publiczność zasiadała na amfiteatralnych siedzeniach. Na widowni była trybuna cesarska.
Carceres to stajnie, które znajdowały się na krótszym boku. Tam rozpoczynał się wyścig, stamtąd starowały rydwany. Spina rozdzielała tory wyścigów. Biegła wzdłuż hipodromu. Meta to koniec wyścigu. Był to obelisk znajdujący się na końcu spiny. Wyścig kończył się po określonej liczbie okrążeń, wraz osiągnięciem mety.
Teatron to miejsce do oglądania, a amfiteatron to miejsce do oglądania z obu stron.
Amfiteatr budowano na planie owalnym lub okrągłym. Vomitoria to korytarze doprowadza-jące ludzi do siedzeń, wyloty klatek schodowych. W amfiteatrze odbywały się walki gladiatorów, walki ze zwierzetami, bitwy morskie i egzekucje skazańców. Centralną częścią amfiteatru była arena. Amfiteatr w Arles funkcjonuje do dziś jako miejsce walk byków. Największym amfite-atrem było Koloseum.
Pod areną znajdował się system pomieszczeń dla ludzi lub zwierząt. Pod areną koloseum zbudowano windy umożliwiające szybko zmianę scenografii. Na kolejne piętra prowadziły klatki schodowe.
Najlepsze miejsca mieściły się na najniższym poziomie. Na szczycie mieściło się velarium, rodzaj żagla rozciąganego nad całą widownią w celu zapewnienia cienia.
Teatr rzymski składał się z widowni zwanej cavea. Korytarze to vomitoria. Klimakes – stopnie i kerkis – siedzenia to części tetru. Teatr na Wodzie jest kopią teatrów z Pompejów, Baalbek i Palmyry.
Orchestra to miejsce między widownią a sceną. Stawał tam chór. Za nią znajdował się duży budynek sceniczny składający się ze proskenionu, czyli sceny. Skene to budynek pełniący rolę tła, dekoracji teatralnej, znajdujący się za proscenionem. Po bokach znajdowały się paraske-niony, małe budynki. Parodos to boczne korytarze prowadzące do wnętrza teatru umożliwiające wejście chóru lub aktorów na proscenion.
Zachował się doskonale teatr w Orange, w średniowieczu przekształcony w fortecę. Przed-stawienia z biegiem lat stawały się coraz bardziej banalne.
Łuk tytusa z około 70 upamiętnia zdobycie Jerozolimy przez Tytusa. Łuki triumfalne budo-wano na osiach głównych arterii miejskich. Ruch prowadzono przejściami pod łukiem. Pełniły funkcję propagandową.
Świątynie rzymskie powstawały na przekształconym planie świątyni greckiej. Budowano je na wysokim podium. Świątynia Kapitolińska była umieszczona na podium, miała portyk i celle.
Zachowały się jednak plany lokalne świątyń np. świątynie galorzymskie, w postaci świątyni Galów, otoczonych portykiem. Były to zamknięte pomieszczenia z duspadowym dachem i posągiem kultowym wewnątrz.
Świątynia Maison Caree w Nimes z czasów Oktawiana Augusta jest typową świątynią rzym-ską z przełomu republiki i cesarstwa.