− kobiety, które urodziły dziecko do 01 lipca 2014 r. mogą jeszcze skorzystać z za-siłków z tytułu opieki nad dzieckiem do 3 lat [Государственная социальная помощь семьям с детьми в 2014 году].
Wysokość zasiłków jest ustalana co roku i ogłaszana w ustawie o budżecie pań-stwa na dany rok [Про державний бюджет України на 2016 рік].
Wg statystyk odsetek aborcji i porzuceń nowonarodzonych dzieci co roku wzra-sta. Jednym z powodów jest niski poziom antykoncepcji wśród młodzieży i brak od-powiedniej sieci wsparcia instytucjonalnego.
W 2012 w Kijowie, otwarto pierwszy na Ukrainie Dom dla nastoletnich matek.
Jest on przeznaczony tylko dla dziewcząt, którym rodzice odmówili pomocy i wyrzu-cili je z domu, co jest zjawiskiem bardzo powszechnym. Ciężarne dziewczęta lub ma-łoletnie matki otrzymują schronienie, żywność, pomoc medyczną i psychologiczną [Иванова, 2012].
Inicjatywa budowy takiego domu pojawiła się już na początku XXI w. Jednak mimo zapewnień rządu, przez ponad dekadę pomysł ten nie został zrealizowany.
3. Belgia
W Belgii pomoc społeczna regulowana jest poprzez m.in. następujące akty prawne:
−
− Konstytucja z dnia 7 lutego 1831 r. i 17 lutego 1994 r., (La Constitution Belge);
−
− Kodeks Cywilny z 21 marca 1804 r.,(Code Civil);
−
− Prawo o świadczeniach rodzinnych z 19 grudnia 1939 r. (Loi générale relative aux allocations familiales (LGAF));
−
− Dekret rządu Wspólnoty Francuskiej w sprawie subsydiów i interwencji w kwestii kosztów opieki dzieci i młodzieży z 09 grudnia 2015 r., (Arrêté du Gouvernement de la Communauté française relatif aux subventions et interventions pour frais individuels liés à la prise en charge des jeunes);
−
− Ustawa z dnia 15 maja 1912 w sprawie ochrony dzieci, (La loi sur la protection de l’enfance);
−
− Ustawa z dnia 8 kwietnia 1965 roku w sprawie ochrony młodzieży, (La loi relative à la protection de la jeunesse);
−
− Dekret z dnia 4 marca 1991 roku w sprawie pomocy dla młodzieży, (Le décret re-latif à l’aide à la jeunesse);
−
− Stara ustawa z dnia 8 kwietnia 1965 roku w sprawie ochrony młodocianych w na-stępstwie uwspólnotowienia, (L’ancienne Loi du 8 avril 1965 relative à la protection de la jeunesse suite à la communautarisation);
Zgodnie z art. 22 Konstytucji Belgii każde dziecko ma prawo do korzystania ze środków i usług, które przyczyniają się do jego rozwoju. Każdy ma też prawo m.in. do:
−
− zabezpieczenia społecznego, ochrony zdrowia, opieki społecznej, medycznej i prawnej;
−
− rozwoju kulturalnego i społecznego;
−
− świadczeń rodzinnych [art. 23].
Zdolność do czynności prawnych nabywa się w Belgii z chwilą ukończenia 18 lat (art. 388 K.C.). Sytuację prawną nieletnich matek może zmienić fakt zamążpójścia.
Zgodnie z art. 144 K.C. związek małżeński można zawrzeć z chwilą ukończenia 18 lat, ale Sąd rodzinny może z ważnych powodów wyrazić zgodę na wcześniejszy ślub (art. 145).
Nieletnie matki bądź ich opiekunowie prawni mogą otrzymać następujące zasił-ki (stan na 2016 r.):
−
− zasiłek rodzinny otrzymuje się na dzieci do chwili ukończenia przez nie 18 r.
życia (w przypadku kontynuowania nauki do 25 lat). Miesięcznie wynosi on:
– 92,09 euro na pierwsze dziecko, – 170,39 € na drugie dziecko, – 254,40 € na trzecie dziecko i kolejne dzieci (art. 40);
−
− w lipcu zasiłki rodzinne są podwyższane o dodatek roczny wynoszący 28,16 euro na dziecko w wieku do 5 lat (art. 44);
−
− samotne matki otrzymują miesięczny specjalny dodatek w wysokości 46,88 euro na pierwsze dziecko, 29,06 na drugie dziecko i 23,43 na trzecie i kolejne dziecko (art. 41);
−
− zasiłek z tytułu urodzenia dziecka: 1 247,58 euro na pierwsze dziecko, 938,66 € na drugie i kolejne dziecko, 1 247,58 euro urodzenia z mnogiej ciąży. Zasiłek może zostać wypłacony na 2 miesiące przed wyznaczoną datą urodzin (art. 73bis, §1, pkt 3, LGAF).
Pomoc pozamaterialna
Matki, nie tylko nastoletnie, mogą skorzystać z pomocy specjalistów zatrudnio-nych w Urzędach zajmujących się opieką kobietą ciężarną i dziećmi. We francusko-języcznej części Belgii działają one pod nazwą l’Office de la Naissance et de l’Enfance (ONE), w niderlandzkiej części Dienst für Kind und Familie. Urzędy mają na celu wspierać rozwój dzieci w rodzinach oraz w środowisku społeczym, a także dorad-zać i wspierać kobiety w ciąży. Większość oferowanej pomocy jest darmowa. ONE nadzoruje pracę klinik prenatalno-położniczych w celu zaspokojenia potrzeb kobiet z regionu Walonii i Brukseli zarówno w « czasie ciąży, jak i po porodzie ». Wspie-ra karmienie piersią zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO).
Celem prenatalnych konsultacji jest zapewnienie prawidłowego przebiegu ciąży, mi-nimalizacja ryzyka przedwczesnych porodów i niedowagi dzieci. Kobiety oprócz ko-rzystania z usług ginekologa czy położnej mogą otrzymać pomoc ze strony pracow-nika medyczno-socjalnego (TMS). Zakres działań TMS jest szeroki, od udzielania porad np. w kwestii zdrowego stylu życia, poprzez wpieranie rodziców w realizacji ich roli, do pomocy w wypełnianiu dokumentów. ONE dba również o opiekę popo-rodową. W rejonie Brukseli i Walonii istnieje ponad 627 punktów konsultacyjnych
dla dzieci w wieku 0–6 lat. Ich celem jest profilaktyka zdrowia dziecka. ONE wspie-ra także rodziny w kwestii jakości spędzania czasu wolnego dzieci w wieku 3–12 lat. Działania te obejmują zagospodarowanie czasu wolnego po zajęciach szkolnych w środę po południu, a czasami w weekendy, pomoc w odrabianiu lekcji, organizację wypoczynku letniego. Generalną misją Urzędu jest wspieranie rozwoju i kreatywno-ści dziecka oraz pomoc rodzicom (szczególnie samotnym) [www.one.be.].
W Seine-Saint-Denis od listopada 2003 r. funkcjonuje Dom Matki i Dziecka Co-lette Coulon. Jest on przeznaczony dla ok. 15 dorastających dziewcząt niemających wsparcia w rodzinie. Do placówki mogą trafiać nieletnie będące już w trzecim mie-siącu ciąży i przebywać do chwili ukończenia przez dziecko 2 lat. Oprócz schronie-nia i wyżywieschronie-nia ośrodek przygotowuje je do pełnieschronie-nia roli matki. Dom znajduje się w obrębie miasta, w pobliżu stacji metra, dzięki czemu młode dziewczęta mogą łatwo dojeżdżać do szkoły. W placówce zatrudnieni są wychowawcy, pracownik so-cjalny, psycholog, pielęgniarka pediatryczna, doradca ekonomiczny, doradca rodzin-ny, asystent pomagający w opiece nad dziećmi. Dwa razy w tygodniu dyżury pełni położna. Dwa popołudnia w tygodniu realizowany jest program „Warsztat dziecko”.
Matki mogą zostawić dziecko pod opieką pracowników i spędzić czas wolny poza terenem Domu. Realizowane są też zajęcia z gotowania i racjonalnego odżywiania.
Zespół pomaga dziewczętom w utrzymaniu więzi z ojcem dziecka i jej rodziną jeśli jest to możliwe. Przywrócenie więzi rodzinnych jest w niektórych przypadkach pro-cesem długotrwałym. Zgodnie ze statutem, nieletnie mają możliwość wypowiadania się w kwestiach działania Placówki [Rouff, 2004].
W Brukseli natomiast, 16 rodzin, głównie nieletnich matek z dziećmi, może sko-rzystać z usługi wsparcia i interwencji TREMPLIN. Misją TREMPLIN jest przede wszystkim pomoc rodzinom stworzonym przez małoletnie, niedojrzałe dziewczęta [www.tremplinsaie.be.] i profilaktyka rozrodczości nieletnich. W 2014 r. TREMPLIN było współorganizatorem Sympozjum „Nieletnie ciąże, dojrzewanie, rodzicielstwo – Jeszcze młodzi a już… rodzice”, którego celem była odpowiedź na pytanie „Jakie wsparcie należy jeszcze skierować do nieletnich rodziców?”. Po spotkaniu wyciągnięto następujące konkluzje, które starano się wcielić w życie:
−
− kłaść nacisk na rzetelnie realizowanie w szkołach zajęć z edukacji seksualnej ce-lem zmniejszenia rozrodczości wśród nieletnich;
−
− pomagać nieletnim rodzicom w kontynuowaniu edukacji;
−
− wzmacniać w młodych chłopcach poczucie odpowiedzialności i ukazywać zna-czącą rolę ojca w opiece i wychowaniu dziecka;
−
− uczyć bycia rodzicem;
−
− pomagać nieletnim rodzicom w zdobyciu mieszkań socjalnych;
−
− pomagać w naprawianiu relacji z rodziną nieletniej;
−
− nie dopuścić do izolacji młodych rodziców, gdyż może to pogłębić ich poczucie bezradności;
−
− doszkalać pracowników socjalnych, szczególnie z zakresu wielokulturowości (50% nieletnich ciąż ma miejsce w grupie emigrantek) [http://ligue-enseigne- ment.be/mineures-enceintes-adolescence-et-parentalite-encore-jeunes-et-deja--parents].
W 2012 r. 1082 nieletnie w wieku 14–17 lat urodziły dziecko; liczba ta jest względnie stała od lat. Jest to wynik realizowanych na szeroką skalę działań edukacyj-nych, profilaktyczedukacyj-nych, promujących świadome stosowanie antykoncepcji. Dostęp do antykoncepcji jest bezpłatny i anonimowy, ale dla osób powyżej 16 lat. Pozarzą-dowa Koalicja na Rzecz Praw Dziecka (La Coordination des ONG pour les droits de l’enfant (CODE)) apeluje do lekarzy, żeby przepisywali osobom poniżej 16 r. życia środki antykoncepcyjne nawet bez zgody rodziców. [Les mineurs ont-ils le droit de disposer de leur corps, 2014].
W promowanie zdrowego stylu życia są zaangażowani naukowcy. Zdaniem ze-społu badaczy z Université Catholique de Louvain pod kierunkiem Isabelle Aujoulat należy jeszcze większy nacisk położyć na edukację młodzieży z zakresu zdrowia re-produkcyjnego, ze szczególnym uwzględnieniem wiedzy o antykoncepcji i chorób przenoszonych drogą płciową. Każdy nastolatek powinien otrzymać wyraźne i do-kładne informacje na temat wszystkich metod antykoncepcyjnych, ich wad i zalet, przeciwwskazań, ceny, etc.
Zaleca się, żeby zajęcia z edukacji seksualnej były prowadzone przez specjali-stów, w małych grupach, w regularnych odstępach czasu, we wszystkich poziomach szkół. Zajęcia powinny się zacząć najpóźniej w ostatniej klasie szkoły podstawowej.
W ramach tych zajęć należy systematycznie dostarczać informacji na temat:
−
− antykoncepcji doraźnej („morning after pill”): wiadomości powinny być przeka-zywane zarówno dziewczętom jak i chłopcom;
−
− możliwości zajścia w ciążę już podczas pierwszego stosunku;
−
− pierwszych oznak ciąży;
−
− rozwoju dziecka w łonie matki;
−
− aborcji;
−
− podstawowych zasad opieki nad dzieckiem, relacji dziecko-rodzic, zasad bezpie-czeństwa.
Oprócz przekazywania informacji należy w pracy z młodzieżą stosować metody aktywne mające na celu m.in.:
−
− nabycie lub umocnienie umiejętności życiowych, takich jak zdolność do identy-fikacji i wyrażania uczuć, negocjacji;
−
− eliminowanie skrępowania podczas rozmów z partnerem o wyborze antykon-cepcji;
−
− wpajanie chłopcom zasad odpowiedzialności.
Zdaniem autorów w profilaktykę rozrodczości nieletnich powinni być zaangażo-wani także rodzice, dyrektorzy szkół, nauczyciele, lekarze, media.
Zespół badaczy zrealizował w regionie m.in. następujące projekty:
1) „Diagnoza – ciąża”
Celem projektu było wspieranie psychiczne i edukacyjne dziewcząt od chwi-li zdiagnozowania u nich ciąży. Informacje przekazane ciężarnym mają im pomóc podjąć decyzję co do swojej przyszłości (donoszenie ciąży→ ślub z ojcem dziecka; do-noszenie ciąży→ samotne wychowanie dziecka, dodo-noszenie ciąży→ adopcja; aborcja).
Do pracy z nieletnią realizujący projekt angażują w miarę możliwości jej partnera seksualnego, rodziców lub (najczęściej) wskazaną przez nieletnią osobę z najbliższe-go otoczenia, aby pomagali ją wspierać aż do chwili porodu.
2) „Narodziny dziecka”
Celem projektu jest:
−
− promowanie, wspieranie nieletnich rodziców w opiece nad dzieckiem;
−
− organizowanie spotkań młodych rodziców celem wymiany doświadczeń;
−
− pomoc w organizowaniu godnych warunków mieszkaniowych dla matki i dziecka;
−
− pomoc młodym dziewczętom (młodym rodzicom) w umiejętności dostrzegania także własnych potrzeb (organizowanie szkoleń, zachęcanie do kontynuowania nauki) [Aujoulat i współ., 2007].
W Belgii uważa się, że każdy rodzic ma obowiązek podjąć dialog dotyczący kwestii seksualnych. Dzięki zajęciom profilaktycznym realizowanym w szkole i in-formacjom przekazywanym w domu, nastolatki uczą się przyjęcia odpowiedzialnego i właściwego zachowania w tym zakresie. Edukacja w szkole i rodzinie ma zasadnicze znaczenie. Jeżeli nie chcemy niechcianych ciąż czy aborcji to nie może być żadnego tabu z zakresu edukacji seksualnej ani w domu, ani w szkole, musimy mówić młodym ludziom, że seks jest piękną i naturalną praktyką, ale towarzyszą mu konsekwencje, stwierdza seksuolog dr Dominique Roynet [Robin, 2016].