• Nie Znaleziono Wyników

Bezpieczeństwo energetyczne a bezpieczeństwo ekologiczne i klimatu:

W dokumencie Zostały zachowane numery stron (Stron 56-61)

ROZDZIAŁ 2 Ochrona klimatu jako element bezpieczeństwa ekologicznego

2.1. Bezpieczeństwo energetyczne a bezpieczeństwo ekologiczne i klimatu:

definicja pojęć i kategoryzacje zagrożeń

Zmiany klimatyczne rodzą znaczące następstwa ekologiczne, społeczne,

ekonomiczne, polityczne. Skutki ocieplenia klimatu doprowadziły w ciągu ostatnich dwóch dekadach do postrzegania problemu bezpieczeństwa ekologicznego, zwanego inaczej bezpieczeństwem środowiskowym, jako problemu globalnego.

Między wymiarem bezpieczeństwa energetycznego a bezpieczeństwa

ekologicznego, którego bezpieczeństwo klimatu jest częścią, występuje zasadnicza sprzeczność. Energia ma kluczowe znaczenie dla funkcjonowania współczesnych społeczeństw industrialnych i postindustrialnych, zatem bezpieczeństwo jej dostaw, wytwarzania, dostępność stanowią gwarancje dobrobytu i rozwoju państw i

społeczeństw. Bezpieczeństwo klimatu jest problematyczne, gdyż wiąże się ze specyficznymi zagrożeniami, które w wielu przypadkach mają charakter

perspektywiczny, a ich skutki są oddalone w czasie. Zagrożenie klimatu potęguje rosnąca na skalę globalną emisja GHG, między innymi jako efekt spalania paliw

kopalnych. Oznacza to, że bezpieczeństwo energetyczne państw jest oparte na stosowaniu paliw kopalnych, których użycie niesie dla środowiska negatywne, szkodliwe konsekwencje. Następuje reinterpretacja definicji bezpieczeństwa narodowego, które w trakcie zimnej wojny polegało na ochronie terytorium przed zagrożeniami zewnętrznymi. Współcześnie takie podejście nie jest wystarczające, gdyż nie dotyczy tylko zagrożeń militarnych, ale także szerszych problemów, jak zdrowie, przemoc polityczna (tzw. human security) [przypis 2.1].

Str. 64

Richard Ullman w Redefining Security zgłosił potrzebę redefinicji zagrożeń

bezpieczeństwa narodowego, tak by objęło ono czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, takie jak: wojny, rebelie i bojkoty, niedobory surowców, niszczące katastrofy

naturalne, epidemie, katastroficzne powodzie, susze, i dlatego zdefiniował zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego jako „działania lub sekwencje

wydarzeń”, które 1. zagrażają drastycznie i we względnie krótkim okresie prowadzą do degradacji jakości życia mieszkańców lub państwa, 2. znacząco zagrażają swobodzie decyzji rządów odnośnie do kształtowania polityki państwa, lub

pozarządowych podmiotów, grup korporacji w ramach państwa [przypis 2.2]. Norman Myers [przypis 2.3] wskazał, że narodowe bezpieczeństwo nie dotyczy wyłącznie walczących armii i uzbrojenia, lecz w coraz większym stopniu odnosi się do dostępu do zasobów wodnych, zasobów ziemi uprawnej, lasów, zasobów bioróżnorodności, klimatu, i innych czynników rzadko rozważanych przez eksportów wojskowych i liderów politycznych, które jednak łącznie zasługują, by być postrzegane jako równie ważne dla bezpieczeństwa narodowego jak czynniki militarne.

Na przełomie 20 i 21 wieku ochrona klimatu i środowiska stała się jednym z najważniejszych wyzwań w obszarze nie tylko współpracy międzynarodowej, ale i badań naukowych. Rozszerzeniu uległ katalog zagrożeń jako przedmiot badań nad bezpieczeństwem państwa. Został on poszerzony o nowe sektory obejmujące, obok aspektu polityczno-wojskowego i ekonomiczno-społecznego, także wymiar

ekologiczny. Szkoła kopenhaska (teoria sekurytyzacji) włączyła problemy środowiskowe do poszerzonej definicji bezpieczeństwa [przypis 2.4].

Istnieje potrzeba zmiany sposobu myślenia o bezpieczeństwie i środowisku, gdyż obydwie te kategorie ewoluują i zmieniają się, toteż żadna z nich nie może być rozumiana tradycyjnie. Środowisko nie jest nam dane raz na zawsze, a

bezpieczeństwo jest kwestią politycznych priorytetów. Zmiany klimatu i powiązane z tym zjawiska stanowią zagrożenia dla społeczeństw i ich bezpieczeństwa, które jest zagrożone przez zmiany w środowisku naturalnym. Jednocześnie koncentrowanie się na zmianach klimatycznych nie jest wystarczające.

Str. 65

Są one ważne, ale równocześnie następuje gwałtowna deforestacja, utrata wielu gatunków, redukcja populacji całego szeregu gatunków ryb, zabetonowanie olbrzymich powierzchni, a wszystko to wpływa na zachowanie się i stan biosfery [przypis 2.5].

Bezpieczeństwo ekologiczne, obejmujące zatem między innymi przeciwdziałanie zmianom klimatu, stanowi jeden z pozamilitarnych wymiarów bezpieczeństwa państwa, a problemy ekologiczne (ryzyka zdrowotne, zmiany klimatu, niedobory wody i wzrastające potrzeby energetyczne) zostały uznane jako źródła zagrożeń w strategicznych dokumentach wielu organizacji i instytucji bezpieczeństwa (m.in. w Koncepcji Strategicznej NATO z 2010 r.).

Badania nad bezpieczeństwem ekologicznym obejmują analizę przestrzenną i przedmiotową. W ujęciu przestrzennym zagrożenia ekologiczne:

- na poziomie narodowym – implikują ryzyka związane z lokalnymi zanieczyszczeniami;

- na poziomie regionalnym – dotyczą dewastacji wspólnych zasobów (mórz i oceanów, przygranicznych rzek, lasów) czy nadmiernej eksploatacji złóż surowców;

- na poziomie globalnym - przekraczają granice państw i regionów, stanowiąc wyzwanie dla całej społeczności międzynarodowej (np. globalne ocieplenie).

Wewnątrzkrajowe i regionalne problemy ekologiczne mogą być źródłem implikacji na skalę międzynarodową, i odwrotnie – zjawiska globalne mogą wywoływać skutki w skali lokalnej. W ujęciu przedmiotowym zagrożenia ekologiczne korelują z

płaszczyznami:

- geopolityczną: pogłębiają destabilizację państw słabych i niestabilnych,

dla których koszty adaptacji lub niezdolność do rozwiązania przeszkód ekologicznych są zbyt wysokie, mogą prowadzić do osłabiania struktur państwa;

- gospodarczo-społeczną: spowalniają wzrost gospodarczy oraz niosą poważne negatywne konsekwencje społeczne dla zdrowia i życia ludzi zarówno w krajach rozwiniętych, jak i w rozwijających się (np. spadek plonów, zwiększenie ubóstwa);

- militarną: mogą prowadzić do eskalacji napięć i konfliktów zbrojnych, a także stać się narzędziem agresji, źródłem dewastacji środowiska.

Współcześnie badacze bezpieczeństwa środowiskowego są coraz bardziej zaniepokojeni implikacjami bezpieczeństwa wynikającymi ze zmian klimatu oraz znaczeniem bezpieczeństwa klimatu.

Str. 66

Włączenie problemów ekologicznych do kategorii bezpieczeństwa zarówno

międzynarodowego, jak i narodowego stanowi wyraz współzależności wynikających z użytkowania dóbr wspólnych (np. rzek i akwenów morskich, atmosfery, lasów).

Dlatego bezpieczeństwo ekologiczne może być osiągnięte tylko w warunkach współodpowiedzialności za przeciwdziałanie zagrożeniom i usuwanie ich skutków.

Definicja bezpieczeństwa ekologicznego. Wobec złożoności problemów

ekologicznych oraz ich wielowymiarowych powiązań ze sferą bezpieczeństwa nie ma jednej uniwersalnej definicji bezpieczeństwa ekologicznego. Łatwiej wskazać cechy charakteryzujące rodzaje zagrożeń ekologicznych, do których niewątpliwie należy zaliczyć nieprzewidywalność, wielość przyczyn oraz różnorodność i długofalowość skutków prowadzących do trwałego zaburzenia funkcjonowania ekosystemów (lądowych, wód słodkich, wód morskich), zagrożenia zdrowia i życia ludzkiego czy strat gospodarczych. Niemniej jednak bezpieczeństwo ekologiczne możemy zdefiniować jako pożądany stan środowiska naturalnego, wolny od zagrożeń naruszających równowagę ekosystemów i biosfery. Bezpieczeństwo ekologiczne może być także rozumiane jako stan równowagi systemu gospodarczego państwa i środowiska, w jakim działalność człowieka nie powoduje jego degradacji. Uznając za Markiem Pietrasiem, że relacje człowiek-środowisko to kluczowy czynnik

determinujący bezpieczeństwo ekologiczne, można je zdefiniować jako

„(…) taki stan stosunków społecznych, w tym treści, form i sposobów organizacji stosunków międzynarodowych, który nie tylko ogranicza i eliminuje zagrożenia ekologiczne [zob. tabela 4 – T.M.], lecz także promuje pozytywne działania,

umożliwiając realizację wartości istotnych dla istnienia i rozwoju narodów i państw [przypis 2.6].”

Tabela 4. Kategoryzacja zagrożeń bezpieczeństwa ekologicznego. Źródło:

opracowanie własne. [pomiń tabelę 4]

1. Nieantropogeniczne (żywiołowe)

Katastrofy naturalne – huragany/trąby, trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów, lawiny, susze i fale upałów, powodzie, tsunami, trąby powietrzne, długotrwałe silne mrozy, występujący lokalnie rozwój pasożytów lub szkodników

2. Antropogeniczne 2.1. Niezamierzone

2.1.1. Przykładowe źródła zagrożeń:

- zanieczyszczenie toksycznymi odpadami powietrza i wody

- długotrwałe emisje szkodliwych substancji do atmosfery, szkodliwe technologie przemysłowe

- i awarie w procesach produkcji, przesyłu, niekontrolowana eksploatacja zasobów naturalnych

- transport materiałów niebezpiecznych - wyścig zbrojeń i działania wojenne 2.1.2. Przykładowe skutki zagrożeń:

- degradacja gleby, deforestacja, skażenie wód zagrażające florze i faunie powierzchniowych/ podziemnych, mórz i oceanów

- kwaśne deszcze, niszczenie warstwy ozonowej i ocieplenie klimatu, topnienia lodowców, podniesienie poziomu mórz i oceanów

- ekstremalne zjawiska pogodowe (susze, niedobór wody, cyklony) - migracje uchodźców ekologicznych

- katastrofy chemiczne lub radiologiczne (jądrowe) - wzrost śmiertelności na skutek chorób

2.2. Zamierzone

3. Synergiczne (jednoczesne wystąpienie katastrofy naturalnej i negatywnych skutków działalności człowieka)

3.1. Przykładowe źródła zagrożeń:

trzęsienia ziemi, powodzie, przedostanie się do środowiska przyrodniczego substancji szkodliwych itp.

3.2. Przykładowe skutki zagrożeń:

- zmiany klimatyczne

- pustynnienie/niedobór wody - pożary lasów

Koniec tabeli 4

Str. 67

2.2. Przyczyny zmian klimatu i ich następstwa w różnych regionach świata

W dokumencie Zostały zachowane numery stron (Stron 56-61)

Outline

Powiązane dokumenty