Cechy charakterologiczne przesłuchującego

Do podstawowych ogólnych obowiązków sędziego należy przestrzeganie zasad praworządności i bezstronne wymierzanie sprawiedliwości (art. 66 i 82 § 1 PrUSP).

Symbolem tych zasad jest ślepa bogini Temida, trzymająca w jednej ręce wagę, na której odmierza prawo, w drugiej zaś miecz, którym je utwierdza. O obliczu i jakości wymiaru sprawiedliwości realizującego ideę praworządności - rozumianą jako równość w postępowaniu sądowym - decydują przede wszystkim sędziowie, ich wysoki poziom moralny i intelektualny. Sędzia powinien stale podtrzymywać przekonanie

społeczeństwa o swojej bezstronności, nie wolno mu zachowywać się w jakikolwiek sposób, który by to przekonanie mógł osłabiać; powinien przy tym w całej swojej działalności kierować się przede wszystkim dbałością o umacnianie

poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego.

Rozwinięcie tych reguł postępowania zawiera „Zbiór zasad etyki zawodowej sędziów” uchwalony przez Krajową Radę Sądownictwa (uchwała z dnia 19 lutego 2003r., Biuletyn KRS nr 10).

Dobór kandydatów na urząd sędziego obwarowany jest wytycznymi regulowanymi przez PrUSP. Ustawa ta wprowadza pojęcie nieskazitelności charakteru.

Nieskazitelność charakteru wymagana od kandydata na stanowisko sędziego nie została w PrUSP zdefiniowana. Nie zawierały takiej definicji także poprzednie regulacje i inne ustawy, które tym pojęciem się posługują w odniesieniu do osób starających się o dostęp do takich zawodów prawniczych jak prokuratura, adwokatura, radcostwo prawne, notariat. Należy zatem przyjąć, iż ustawodawca używając

powyższych pojęć posłużył się językiem etnicznym i tak też należy je rozumieć

i stosować (Wronkowska, Zieliński, 1993, s. 115 i n.) oraz posiłkować się literaturą i praktyką orzeczniczą. Słowo „charakter” wywodzi się z języka greckiego i oznacza

znak, pieczęć bądź wizerunek. Słowo to w języku polskim w odniesieniu do osób oznacza zespół cech psychicznych zwłaszcza moralnych właściwych danemu człowiekowi lub zespołowi ludzkiemu, przejawiających się w jego postępowaniu (Doroszewski, 1958, ss. 835-836).

Można też określić charakter jako ślad (imprinting), który człowiek pozostawia w swoim otoczeniu (Kępiński, 1977, s. 44).

Słowo nieskazitelny w odniesieniu do człowieka oznacza, iż nie ma on żadnej skazy moralnej, jest nieposzlakowany, szlachetny, prawy, uczciwy, bez skazy, bez zarzutu (Doroszewski, 1963, s. 199). Takich przymiotów należy oczekiwać od kandydatów na stanowisko sędziego, a tym samym - tym bardziej od sędziów (Korózs, Sztorc, 2004, s. 99).

Jak już zaznaczono wymóg nieskazitelnego charakteru stawiany jest również

adeptom innych zawodów prawniczych, a na tle spraw, jakie toczyły się w NSA w zakresie dostępu do tych zawodów dokonano także wykładni pojęcia „nieskazitelny

charakter”, która może być również użyteczna przy interpretacji omawianego przepisu PrUSP. W orzeczeniu z 23 marca 1995 roku IISA 37/95, niepublikowany (na podstawie ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych - Dz. U. nr 19, poz.145 ze zm. - obecnie to jest z 2000 roku nr 123, poz. 1059 ze zm.).

NSA wyraził pogląd, że „przez nieskazitelność charakteru rozumie się

szlachetność, prawość i uczciwość, a dodatkowym kryterium oceny charakteru i zachowań ludzkich może być pojęcie etyki, jako ogól zasad i norm postępowania

obowiązującej w danej zbiorowości” (por. także II cz. Uchwały SN z 27 listopada 1984 r. III AZP 6/84, OSNCP 1985, nr 8, poz. 105).

O poziomie pracy sędziego świadczy nie tylko prawidłowość jego czynności z punktu widzenia ich zgodności z regułami procesowymi, lecz także - mówiąc

najogólniej - kultura jego pracy. A zwłaszcza kultura sędziego. Ma ona duże znaczenie w utrzymaniu autorytetu sądu i niezbędnego dla realizacji funkcji wymiaru

sprawiedliwości zaufania społecznego, w utrzymaniu rangi zawodu sędziego zgodnie z jego ustawowo i społecznie ustaloną wysokością pozycji. Kultura pracy sędziego

ułatwia także skuteczne oddziaływanie wychowawcze sądu na osoby uczestniczące w procesie, m. in. przez ujawnienie tła konfliktu oraz wskazanie sposobów eliminacji

jego przyczyn w przyszłości, na osoby spośród publiczności obecnej na sali sądowej lub

zgłaszające się w sądzie w charakterze interesantów, a przez treść orzeczeń oddziaływanie nierzadko na ogół społeczeństwa, kształtowanie jego świadomości obywatelskiej i kultury prawnej w duchu przestrzegania i poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego.

W kontaktach urzędowych z różnymi osobami (stronami oraz ich przedstawicielami i pełnomocnikami, przedstawicielami władz, instytucji lub organizacji społecznych czy osobami spośród publiczności) zachowanie sędziego - najczęściej podczas wykonywania funkcji przewodniczącego posiedzenia lub

przewodniczącego wydziału - powinno wyrażać godność jego urzędu, niezawisłość i bezstronność, a zarazem życzliwość w stosunku do osób biorących udział w postępowaniu sądowym oraz chęć pomocy w wypadku ich nieporadności życiowej.

Sędzia powinien być opanowany i cierpliwy, „umieć” słuchać różnych racji, przywiązywać uwagę do terminowego oraz punktualnego podejmowania czynności (np.

w wypadku wyznaczenia lub rozpoczęcia posiedzenia jawnego). Nie wolno sędziemu przedwcześnie ujawniać własnego przekonania co do zasadności żądań lub obrony strony przez komentowanie treści jej wypowiedzi oraz formułowanie własnych wypowiedzi lub zachowanie się w jej obecności.

Język sędziego zarówno w mowie, jak i piśmie powinien być poprawny, precyzyjny i zwięzły, jasny i zrozumiały, także dla osób niemających wykształcenia prawniczego. W bezpośrednich wypowiedziach sędziego nie może zabraknąć zwrotów grzecznościowych, nie należy używać żadnych powiedzonek, zwrotów gwarantowanych, zwłaszcza trzeba wystrzegać się jakichkolwiek sformułowań złośliwych, tendencyjnych, itp.

Prezentując niejako wzorzec kulturalnego zachowania się podczas czynności procesowych lub urzędowych sędzia uprawniony jest i zobowiązany jednocześnie do wymagania takiego zachowania się od innych osób, ponadto należnego od nich szczególnego szacunku dla sprawowanego przez siebie urzędu. W każdym uzasadnionym wypadku (np. w związku z wypowiedziami stron lub ich pełnomocników) sędzia powinien odpowiednio reagować, wyrażać dezaprobatę na głoszone, zwłaszcza podczas jawnej rozprawy, poglądy rażąco sprzeczne z zasadą praworządności, utrwalonymi w społeczeństwie zasadami etyki i moralności.

Dobrym świadectwem kultury sędziego jest, gdy sędzia kierujący postępowaniem korzysta z atrybutów swej władzy z umiarem i rozwagą, pryncypialnie i konsekwentnie, w sposób i w zakresie nieodzownym dla prawidłowego

przeprowadzenia tego postępowania oraz sprawiedliwego rozstrzygnięcia sprawy, wypełniając wiążącą się z tym funkcję wychowawczą sądu, jej skuteczność uzależniona jest przede wszystkim od autorytetu sądu w ogóle i sędziego w szczególności (Bladowski, 2005, s. 32-34).

W PrUSP brak jest rozwiązań zapewniających instytucjonalne organizowanie szkoleń dla sędziów. Szkolenia takie powinny prowadzić nie tylko do doskonalenia

przez sędziego znajomości obowiązującego prawa, ale również kształcić go w bezstronności formułowania ocen i pogłębiać wiedzę poza prawniczą w dziedzinach

niezbędnych do należytego wykonywania obowiązków sędziowskich (Korózs, Sztorc, s. 124).

Efektywność metodycznej pracy sędziego przy rozpoznawaniu spraw zależy w decydującej mierze od stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Zakres wiedzy

zawodowej sędziego musi być szczególnie rozległy, obejmuje bowiem zarówno

znajomość i umiejętność stosowania prawa według aktualnego jego stanu, jak i znajomość aktualnych, podstawowych problemów społecznych, gospodarczych i politycznych.

Stosowanie przez sędziego prawa wymaga od niego także znajomości ustalonych zwyczajów społecznych oraz zasad współżycia społecznego, do których nawiązują niekiedy wprost liczne przepisy prawa. Zasada doświadczenia życiowego, rozumianego jako wyniki ogólnoludzkiego doświadczenia (jak również specjalne wiadomości z zakresu poszczególnych nauk), ma pomóc sędziemu w ustaleniu

okoliczności sprawy, przy czym może być ona także przedmiotem dowodzenia w sprawie.

Po wejściu do Unii Europejskiej dokonuje się systematyczna integracja naszego systemu prawnego z prawem unijnym (prawem europejskim) na drodze ustawodawczej i poprzez orzecznictwo (interpretowanie i stosowanie prawa) Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawach, w których podmiotami mogą być państwa członkowskie, instytucje wspólnotowe oraz osoby fizyczne i prawne. Ogólne zasady prawa unijnego zawarte są w Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Ponieważ w orzecznictwie występować będą coraz częściej kwestie „na styku” obu systemów, konieczne jest kształcenie sędziów w prawie europejskim. Opiniowaniem wdrażania prawa unijnego do prawa krajowego zajmuje się, powołany ostatnio przy Ministrze Sprawiedliwości, Komitet Doradczy do spraw Prawa Europejskiego.

System podnoszenia kwalifikacji zawodowych sędziów realizowany jest w następujących formach organizacyjnych:

1. Tzw. samokształcenie sterowane.

2. Specjalistyczne szkolenie stałe.

3. Kursy i konferencje.

4. Studia podyplomowe i doktoranckie.

Realizacją polityki kształcenia kadr wymiaru sprawiedliwości zajmuje się Krajowe Centrum Szkolenia Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratorzy przy Ministerstwie Sprawiedliwości.

Sędzia podnoszący swoje kwalifikacje przez stałe samokształcenie powinien dokładnie zapoznać się z treścią orzeczeń sądu drugiej instancji Sądu Najwyższego wydanych w rozpoznawanych przez niego sprawach, zapoznawać się z treścią nowych przepisów z zakresu prawa i postępowania cywilnego (przepisów tzw. związkowych

oraz przepisów resortowych), z orzecznictwem Sądu Najwyższego, artykułami i głosami do orzeczeń Sądu Najwyższego publikowanymi w czasopismach

przeznaczonych dla praktyki wymiaru sprawiedliwości (,,Przegląd Sądowy”,

„Orzecznictwo Sądów Polskich”, „Państwo i Prawo”).

Ważnym czynnikiem samokształcenia podnoszenia wiedzy zawodowej jest - utrwalone dobrym zwyczajem w środowisku prawniczym - wspólne omawianie zagadnień prawnych budzących istotne wątpliwości bądź treści nowych przepisów, co do których judykatura nie zdążyła się jeszcze ukształtować jednolicie. Cenne i pożądane są ponadto tego rodzaju dyskusje z udziałem przedstawicieli doktryny, ponieważ przyczyniają się do powstawania i zacieśniania związków nauki prawa z praktyką jego stosowania.

Współistotnym przy tym elementem podnoszenia przez sędziego jego kwalifikacji zawodowych jest umiejętność i stała gotowość do krytycznej oceny własnych czynności sądowych, a zwłaszcza legalności i słuszności wydanych orzeczeń, eliminowanie i unikanie powtarzania błędów i uchybień w swojej pracy, rozwijanie

natomiast w niej metod, techniki oraz praktycznych rozwiązań przy stosowaniu i wykładni prawa, które uzyskały walor bezbłędności i skuteczności (Bladowski, 2005,

s. 35-36).

Sędzia w sprawowaniu swego urzędu jest niezawisły i podlega tylko ustawom (art. 178 ust.1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 39 PrUSP). Zasada niezawisłości sędziowskiej stanowi gwarancję sądowego wymiaru sprawiedliwości i podkreśla

zarazem wyodrębniony, szczególny charakter sądów powszechnych jako organów państwa, których działalność ma urzeczywistniać na drodze przymusu przepisy prawa kształtujące różne dziedziny życia społecznego.

Dla praktyki sądowej - rozumianej tutaj głównie jako sądowe stosowanie prawa, polegające w ogólności na ocenie konkretnego sądu, z punktu widzenia właściwego przepisu prawa - zasada niezawisłości oznacza, że mają zostać stworzone funkcjonalnie rzeczywiste warunki do tego, aby sędzia orzekł tylko i wyłącznie na podstawie przepisów prawa, zgodnie ze swoją wiedzą i własnym wewnętrznym przekonaniem,

natomiast niezależnie od jakichkolwiek wpływów czy nacisków zewnętrznych.

W zakresie rozpoznania spraw sędzia nie jest podporządkowany poleceniom czy wskazówkom organów administracji wymiaru sprawiedliwości (ministra, prezesa, itp.), nie istnieje strukturalna zależność sędziego (także asesora sądowego, któremu Minister Sprawiedliwości powierzył pełnienie czynności sędziowskich) od hierarchicznych dyspozycji. Właśnie niezawisłość sędziowska stanowi podstawową przesłankę bezstronnego (obiektywnego) wymiaru sprawiedliwości.

Niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów strzeże Krajowa Rada

Sądownictwa, która uprawniona jest do wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z tymi atrybutami konstytucyjnymi aktów normatywnych (art. 186

Konstytucji, art. 1 ust.2 u. KRS) (Bladowski, 2005, s. 19).

Ustawodawca wymaga od sędziów pewnych cech osobowych m.in. określając niektóre ich prawa i obowiązki, a także nakładając nań obowiązek poddania się badaniom psychologicznym. W obowiązkach sformułowanych w § 1 i 2 art. 82 PrUSP mieszczą się zasadnicze elementy składające się na oczekiwania, jakie są stawiane sędziom w państwie prawa. Sędzia jest obowiązany postępować zgodnie ze ślubowaniem sędziowskim³ oraz stale podnosić kwalifikacje zawodowe. Powinien w służbie i poza służbą strzec powagi stanowiska sędziego i unikać wszystkiego, co

mogłoby przynieść ujmę godności sędziego albo osłabiać zaufanie do jego bezstronności. Te obowiązki są jednocześnie jedną z gwarancji niezawisłości sędziowskiej i powinny wpływać na kształtowanie wizerunku i osobowości sędziego przez cały okres służby (Korózs, Sztorc, s. 123).

3 Przy powołaniu sędzia składa ślubowanie wobec Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej według następującej roty: „Ślubuję uroczyście jako sędzia sądu powszechnego służyć wiernie Rzeczypospolitej Polskiej, stać na straży prawa, obowiązki sędziego wypełniać sumiennie, sprawiedliwość wymierzać zgodnie z przepisami prawa, bezstronnie według mojego sumienia, dochować tajemnicy państwowej oraz służbowej, a w postępowaniu kierować się zasadami godności i uczciwości”; składający ślubowanie może dodać na końcu zwrot: „Tak mi dopomóż Bóg”.

Rola przesłuchującego w trakcie odbioru zeznań jest zagadnieniem, w którym znajdują zastosowanie prawidłowości psychologii procesów poznawczych, powiązane, z problematyką osobowości i różnic indywidualnych. Zasadniczo przedmiotem rozważań są tu cechy sędziów.

Zastosowanie myślenia sylogistycznego (por. rdz. 3.1) oraz odpowiednich algorytmów będzie zależało od cech osobowych przesłuchującego. Wyznacznikiem będzie tu styl poznawczy przesłuchującego.

Styl poznawczy A. Matczak definiuje jako preferowany sposób funkcjonowania poznawczego, odpowiadający indywidualnym potrzebom jednostki (2000, s. 761).

Różnice indywidualne w zakresie stylów poznawczych uwidaczniają się w następujących wymiarach:

- tempo poznawcze (refleksyjność - impulsywność),

- zależność - niezależność od pola, czyli tendencja do spostrzegania całościowego lub do wyodrębniania poszczególnych części pola percepcyjnego i spostrzegania ich jako względnie niezależnych,

- abstrakcyjność - konkretność, wymiar ten określa preferencje dotyczące poziomu ogólności stosowanych kategorii poznawczych.

Dla problematyki tej pracy istotne jest, że refleksyjność można wiązać z preferowaniem strategii systematycznej przy poszukiwaniu informacji zaś

impulsywność z poszukiwaniami mniej uporządkowanymi. Analityczność percepcji charakteryzująca osoby o stylu niezależnym sprawia, że lepiej sobie radzą z zadaniami wymagającymi restrukturalizacji danych. Stwierdzono pozytywny związek

abstrakcyjności z nasileniem orientacji zadaniowej, z umiejętnością koordynowania i wykorzystywania przy rozwiązywaniu problemów i podejmowaniu decyzji, wielu

różnych informacji (także wtedy gdy są mało spójne lub sprzeczne), z większą elastycznością myślenia. Ponadto abstrakcyjność sprzyja wykonywaniu zadań skomplikowanych, konkretność zaś - wykonywaniu zadań prostych. Osoby preferujące abstrakcyjny sposób funkcjonowania są bardziej niezależne od autorytetów, mniej pochopne w formułowaniu opinii o innych ludziach oraz charakteryzuje je wyższy poziom decentracji interpersonalnej (ibidem, ss. 763-765). Decentracja interpersonalna to postawa stanowiąca przeciwieństwo egocentryzmu, tworzenie w umyśle struktur

„poza - ja”. Jest warunkiem trafnego poznawania innych ludzi, oznacza postawienie się w sytuacji osoby innej niż ja i uświadomienie sobie inności nie tylko własnych stanów emocjonalnych; to przyjęcie odmiennego punktu widzenia, które wyzwala m.in.

zachowania altruistyczne.

W literaturze przedmiotu wyróżnia się kilkanaście cech osobowych przesłuchującego, które mają wpływ na formułowanie się zeznań czy szerzej ich interpretacje. Do najczęściej wymienianych należą: spostrzegawczość, zdolność koncentracji uwagi oraz jej przerzutność, wierność i gotowość pamięci, konstruktywna wyobraźnia, wysoki poziom inteligencji, umiejętność szybkiego nawiązywania

kontaktów z ludźmi nawet w niesprzyjających warunkach, wysoki poziom etyczny i uczciwość połączona z umiejętnością wywierania wpływu na przesłuchiwanych,

obiektywizm i bezstronność, przekonanie że najważniejszą rzeczą jaką się poszukuje jest prawda obiektywna, umiejętność aktywnego słuchania oraz oceny odpowiedzi, umiejętność stworzenia poczucia bezpieczeństwa, takt, czujność ale nie podejrzliwość, umiejętność neutralizowania formalizmu i sztywności sytuacji, umiejętność panowania nad sobą w czasie przesłuchań (samokontrola emocjonalna) i nie angażowania się emocjonalnego w sprawę, życzliwość i empatia, umiejętność stosowania posunięć dyrektywnych i niedyrektywnych, formułowanie odpowiednich pytań, wysoki poziom

samooceny, umiejętność odpowiedniego przygotowania się do przesłuchania i stwarzania jak najmniejszego poczucia zagrożenia (Ciosek, 2001, ss. 97, 98;

Gutenkust, 1974, s. 232; Czeczot, 1976, ss. 45-49; Hołyst, 1996, s. 737; Kołakowska, 2002, s. 3).

Wielu autorów, przedstawicieli różnych nauk i orientacji, co do wspomagania prawa naukami pomocniczymi, zwraca uwagę na wykształcenie ogólne oraz specjalistyczne z zakresu prawa, kryminalistyki, psychologii ogólnej, psychologii zeznań i psychopatologii (Sokołowska, 1973, s. 401; Czeczot, 1976, s. 45; Hołyst, 1996, s. 736; Hołyst 2000, ss. 965-966; Kołakowska, 2002, s. 2).

Wiedza specjalistyczna czy szczegółowa obok znajomości logiki i reguł wnioskowania oraz znajomości heurystyk wchodzi w skład czynników ułatwiających rozwiązywanie problemów (Lewicka, 2000, s. 312 za Nickerson, 1994).

Koncepcje kryminalistyczne utożsamiają krytycyzm ze składową inteligencji, a umiejętność krytycznego myślenia traktują jako czynnik niezbędny dla uzyskania materiałów i ich prawidłowej oceny. Bezkrytyczne przyjmowanie zeznań prowadzi do wielu wadliwych następstw. Aktywna intelektualna postawa podczas przesłuchania umożliwia lepsze poznanie poszczególnych elementów stanu faktycznego (Hołyst 2000, s. 966 za Trankel, 1973).

Na fakt, że w sytuacjach decyzyjnych zdolność do wyboru informacji ważnych

i odrzucania zbędnych danych, ma podstawowe znaczenie wskazuje również J. Kubiak (1978, s. 24).

W procesach psychicznych związanych z sytuacją interpretacyjną dużą rolę odgrywa zwłaszcza pamięć oraz wolicyjne cechy charakteru. Tak więc i w tym zakresie myślenie nie jest wyizolowane od osobowości decydującego ani też od wpływu środowiska (np. wpływ sankcji normy prawnej na sędziowską kwalifikację prawną), co

sprawia, że można wyróżnić np. typy decydentów żywiołowych i systematycznych, w zależności od sposobu podejścia do sytuacji interpretacyjnej. Sposób myślenia

prawnika zależy od jego osobowości (Andrejew, 1968, s. 37).

Omawiając zagadnienie cech osobowości przesłuchującego często odrębne stanowisko wyróżnia się w zakresie przesłuchania dziecka, uważając jednoznacznie, iż jest to specyficzna kategoria świadków. Używane w tej materii określenia mają jednak bardzo często charakter ogólnikowych porad odnośnie sposobu zachowania się przesłuchującego. Do rzadkości należą prace wskazujące na faktyczne (w rozumieniu psychologii) cechy osobowości takie jak na przykład empatia czyli współodczuwanie w momencie obserwowania stanów emocjonalnych innych ludzi (Kwiatkowska-Darul, 2001, s. 170 za Davis, 1998, s. 12).

Uwidacznia się rolę autorytetu śledczego szczególnie u dzieci, osób poszkodowanych oraz osób, którym pod jakimś względem imponuje przesłuchujący (Stanik, 1986, s. 179).

Ważne dla omawianego zagadnienia jest również rozróżnienie na osoby

„złożone” i „proste” poznawczo w zakresie spostrzegania społecznego. Pierwsi z nich mają pewną wyższość w zakresie społecznych umiejętności, gwarantowaną przez następujące właściwości: brak tendencji do tzw. projekcji asymilatywnej (postrzegania innych wyłącznie na obraz i podobieństwo swoje), zdolność do dokonywania subtelnych rozróżnień pomiędzy osobami ze swojego otoczenia, dużą tolerancję na ambiwalencję, czyli brak tendencji do spostrzegania ludzi w kategoriach czarno- białych, niechęć do pochopnych i ryzykownych sądów i większą tolerancję sytuacji konfliktowych. Cechy te idą w parze z pewną dojrzałością społeczną (Lewicka, 1985, s. 58).

Istotną cechą osoby przesłuchującej, choć niedocenianą do tej pory w literaturze jest empatia. Jest ona kluczem do rozpoznania obszaru emocjonalnego innych ludzi przy założeniu dobrego wglądu we własne emocje. Przeciwnie okazywana świadkowi

nieufność czy wrogość uruchamiają u niego defensywność, podejrzliwość, agresję i niechęć do składania zeznań. Życzliwość wzbudza reakcje pozytywne i chęć

współpracy (Ciosek, 2001, s. 98).

Zależność pomiędzy procesami przypominania i emocjami świadka jest oczywista (zob. rdz. pt. „Psychologiczne aspekty przesłuchania”), zatem uzasadnione jest wymaganie od przesłuchującego pewnych umiejętności społecznych predysponujących go do kierowania emocjami innej osoby.

Wg Golemana (1999, ss. 236-268) do umiejętności empatycznych zalicza się następujące kompetencje:

- wpływanie na innych - opanowanie metod skutecznego przekonywania („pozyskiwanie” sobie świadka, dostosowanie swoich wypowiedzi i pytań do osoby świadka, świadome wykorzystywanie pewnych pośrednich strategii dla uzyskania zgody i poparcia, aranżowanie dramatycznych wydarzeń aby skutecznie zwrócić na coś uwagę),

- porozumienie - słuchanie bez uprzedzeń i wysyłanie jasnych i przekonywujących komunikatów (brak sztywnych reakcji na wypowiedzi świadka z uwzględnieniem rejestrowanych sygnałów emocjonalnych i dostosowaniem do nich swoich komunikatów, mówienie o trudnych sprawach wprost, uważne słuchanie i szukanie wzajemnego zrozumienia, zachęcanie do otwartości we wzajemnych kontaktach);

proponuje się używanie różnych stylów konwersacyjnych oraz wykorzystywanie umiejętności werbalnych i niewerbalnych do poprawienia komunikacji pomiędzy osobą przesłuchującą, a przesłuchiwaną (Memon, 2003, s.221 za George 1991),

- łagodzenie napięć - podchodzenie do osób o trudnym charakterze i do napiętych sytuacji dyplomatycznie i z taktem, zauważanie sytuacji będących potencjalnymi źródłami konfliktów i wyjaśnianie ich,

- przewodzenie - inspirowanie i kierowanie (wzbudzanie motywacji do wspólnego ustalenia wersji i przekonywanie o wspólnych celach, posługiwanie się przykładami), - ułatwianie zmian - inicjowanie, propagowanie albo kierowanie zmianami (zauważanie potrzeby zmiany i usuwanie stojących na drodze do niej przeszkód, kwestionowanie istniejącego stanu rzeczy aby wykazać potrzebę zmiany).

Empatia jest cechą najbardziej związaną z inteligencją emocjonalną. Zdolność

do wczuwania się w przeżycia innych ludzi (empatia emocjonalna) oraz rozumienia i trafnego przewidywania ich uczuć (empatia poznawcza) uwzględnione są we

wszystkich modelach inteligencji emocjonalnej (Maruszewski, Ścigała, 1998, s. 135).

Jako jeszcze inne cechy osobowości pokrewne pojęciu inteligencji emocjonalnej wymienia się: motywację osiągnięć, optymizm, poczucie własnej wartości, dobre

samopoczucie, otwartość na doświadczenie, neurotyczność (jako cechę powiązaną z inteligencją emocjonalną ujemnie) i ekstrawersję (Jaworowska, Matczak, 2001, s. 13).

Termin osobowość jest używany dla oznaczenia zorganizowanej struktury cech indywidualnych i sposobów zachowania, które decydują o specyficznych sposobach

Termin osobowość jest używany dla oznaczenia zorganizowanej struktury cech indywidualnych i sposobów zachowania, które decydują o specyficznych sposobach

W dokumencie Psychologiczna analiza sposobów przesłuchania świadków i reguł oceny ich zeznań w praktyce sędziowskiej a stopień przypisywanej im wiarygodności (Stron 128-150)