Obwód doniecki to tereny Wyżyny Donieckiej i Donieckiego Zagłębia Węglowego, tzw. Donbasu21. Na zachodzie graniczy on z obwodem zaporo-skim i dniepropietrowzaporo-skim, na północnym zachodzie z charkowzaporo-skim, na wschodzie z ługańskim. Jego południowo-wschodnia część sąsiaduje z ob-wodem rostowskim (Federacja Rosyjska) i sięga Morza Azowskiego.
Obwód doniecki utworzono w 1932 roku; nosił wówczas nazwę sta-liński (od 1961 roku – doniecki; stało się tak na skutek przemianowania Stalino na Donieck). W 1938 roku obwód staliński podzielono na dwa
21 Rozwija się tu hutnictwo żelaza, przemysł maszynowy, metalurgiczny, chemiczny, ma-teriałów budowlanych. Występuje węgiel koksujący, we wschodniej części i południowo--wschodniej – antracyt, w zachodniej – węgiel brunatny. Wydobywa się rudy rtęci, sól kamienną, gliny ogniotrwałe [Europa Wschodnia 1997: 161].
Mapa 1.2. Niepodległa Ukraina po 1991 roku
Lwów
obwody: staliński i woroszyłowogradski, dziś odpowiednio: doniecki i łu-gański. W XVIII–XX wieku większa część terytorium dzisiejszego obwo-du donieckiego (powiaty bachmucki i mariupolski) wchodziła w skład guberni jekaterynosławskiej, północna i północno-zachodnia część leżały w guberni charkowskiej, a południowo-wschodnia należała do Ziemi Woj-ska Dońskiego22.
Obszar obwodu donieckiego wynosi 26,5 tys. km2, co stanowi 4,4% tery-torium Ukrainy. Stolicą obwodu jest Donieck.
W latach panowania władzy radzieckiej wielokrotnie przeprowadzano reformy administracyjne, zmieniała się ciągle liczba rejonów i włości, a także granice guberni i systemy zarządzania.
W styczniu 1920 roku centrum guberni donieckiej został Ługańsk.
W drugiej połowie lat dwudziestych wciąż zmieniano nazwy miast, mia-steczek, ulic, placów itp. Coraz częściej nadawano im nazwy od imion i na-zwisk przywódców partii komunistycznej. Miasta rozwijały się w szybkim tempie23. Dopiero na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku zaczęto powracać do starych nazw; proces ten trwa do dziś.
Według danych statystycznych w obwodzie donieckim (stan na rok 2001) mieszkało 4 825 600 osób, w tym deklarujących się jako Polacy 4 300, co stanowi 0,09% ogólnej liczby mieszkańców obwodu.
Badania prowadziłam w obwodzie donieckim w następujących miastach:
Donieck, Artiomowsk, Gorłówka, Jenakijewe, Kramatorsk, Makiejewka,
22 Ziemia Wojska Dońskiego to jednostka administracyjno-terytorialna Imperium Rosyj-skiego, utworzona w 1786 roku, zasiedlona przez Kozaków dońskich i mająca autonomię.
Zajęta przez Rosję radziecką w 1920 roku. Od 1786 roku nazywana Krajem Wojska Doń-skiego, w latach 1870–1920 Obwodem Wojska Dońskiego.
23 W 1932 roku na Ukrainie utworzono pierwszych siedem obwodów. W lipcu 1932 roku przyjęto uchwałę „O utworzeniu obwodu donieckiego”. W jego skład weszło 17 admini-stracyjno-terytorialnych jednostek Donbasu, a także 13 rejonów z obwodu charkowskiego i pięć rejonów z dniepropietrowskiego. Centrum obwodu najpierw było miasto Artio-mowsk, a następnie Stalino. W 1938 roku obwód doniecki podzielono na obwody staliński i woroszyłowogradski [Ukaz 1938]. W 1961 roku obwód staliński przemianowano na do-niecki, a miasto Stalino na Donieck. Zmian administracyjno-terytorialnych dokonywano też w granicach obwodu. Głównie zmieniano nazwy, tworzono nowe rejony, a rozrastające się mniejsze miasta otrzymywały inny status. W 1964 roku w obwodzie donieckim za-twierdzono 15 rejonów [Iz Ukaza 1965]. Z czasem utworzono też nowe rejony.
Mariupol, Torez. W dalszym opisie zwracam uwagę na istnienie kościołów rzymskokatolickich, ponieważ tam, gdzie są świątynie katolickie, pojawiają się również Polacy. Losy niektórych parafii urywają się na początku lat dwudziestych XX wieku, kiedy Związek Radziecki podjął politykę likwido-wania kościołów i religii24.
Donieck, ukr. Донецьк, leży nad rzeką Kalmius, 693 km od stolicy Ukrainy Kijowa. Pod koniec XVII wieku na obszarze dzisiejszego miasta osiedlili się Kozacy, zakładając Aleksandrowską słobodę [Sprawocznik 1990: 61]. Dalszy rozwój miasteczka wiąże się z odkryciem w 1820 roku węgla kamiennego i początkami jego wydobycia. W 1869 roku powstała osada robotnicza pod nazwą Juzowka25 (ros. Юзовка). Nazwa ta pochodzi od nazwiska walijskiego przedsiębiorcy Johna Hughesa [Europa Wschodnia 1997: 161]. W 1917 roku osada otrzymała status miasta [Sprawocznik 1990:
61]. W 1924 roku miasto przemianowano na Stalino, w latach 1941–1943 ponownie obowiązywała nazwa Juzowka, a w 1961 roku nadano mu obecną nazwę – Donieck.
Rzymskokatolicki dom modlitwy pw. św. Józefa w Juzowce został zbudo-wany w 1892 roku z funduszy Towarzystwa Noworosyjskiego26. W 1913 roku parafia liczyła 1800 osób, początkowo była zarejestrowana jako filia parafii
24 Ograniczam się tu jedynie do pokazania problemu. W dalszej części pracy zajmuję się problemem języka w Kościele rzymskokatolickim. Uwagę Czytelnika zwracam na cenne prace ks. Romana Dzwonkowskiego, zwłaszcza: R. Dzwonkowski SAC, Stan badań nad historią Kościoła i życiem religijnym katolików obrządku łacińskiego w ZSRR (1917–
1999), [w:] Mniejszości polskie i Polonia w ZSRR, red. H. Kubiak, T. Paleczny, J. Rokicki, M. Wawrykiewicz, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992, s. 103–118; tegoż, Kościół katolicki w ZSSR 1917–1939. Zarys historii, Lublin 1997; tegoż, Losy duchowieństwa katolickiego w ZSSR 1917–1939. Martyrologium, Lublin 1998; О. Лиценбергер, Репрессии против лютеранских и католических священнослужителей в СССР, [w:] Наказанный народ.
Репрессии против российских немцев. По материалам конференции 18–20.11.1998, Саратов 1999, s. 200–211; О. Лиценбергер, Римско-католическая Церковь в России:
история и правовое положение, Саратов 2001; З. Пешковский, Память Голгофы Востока, Варшава 1997. Obszerną bibliografię tematu podaje ks. Roman Dzwonkowski w wyżej wspomnianych pracach.
25 Juzowka to nazwa osady i fabryki żelaza w guberni jekaterynosławskiej, na granicy ziemi Kozaków dońskich [Słownik geograficzny III: 644–645].
26 Towarzystwo Noworosyjskie założył rząd carski w celu koordynacji rozwoju przemysłu w Donbasie z udziałem zagranicznych inwestorów.
w Taganrogu. Samodzielną placówką stała się nieco później. W 1914 roku istniała jako wikariat, w latach 1918–1919 jako samodzielna parafia [Schnurr 1980: 288]. W jej granicach znajdowały się: fabryka Noworo-syjska, kopalnie Frankowo-Ruskie, Rykowskie, Karpowski, Lidiewski, Jekaterynienska, Bogoduchowska, Pastuchowska, a także wsie Marinowka, Kremennoje, Delintrowo i stacje Juzowka, Jasynuwata i Muszkietowo [Katalog 1913: 35].
Liczba parafian w 1919 roku wynosiła 1890 wiernych [Schnurr 1980:
289]. Parafia w Juzowce miała również filie: Marinowka, Kremennoje, De-lintrowo. Duchownymi byli kolejno: Josef Graf, Matthäus Walulis, wika-riusz od 1911, Ferdinand Pflug, kurat27 od 1928 roku (parafia Stalino). Kościół parafialny nie miał wieży, był zbudowany z kamienia [Schnurr 1980: 289].
Z ksiąg metrykalnych znajdujących się w Archiwum Państwowym w Doniecku można wnioskować, że parafia w dawnej Juzowce była dość spora. Świadczą o tym dokumenty. W 1905 roku związek małżeński w ko-ściele rzymskokatolickim w Juzowce zawarło 38 par, a w roku 1909 – 41 [JRKC 1904–1915].
Kolejnym świadectwem jest liczba ochrzczonych dzieci: np. w 1911 roku ochrzczono w parafii 166 dzieci, w 1912 roku – 210, w 1913 – 159, w 1914 – 162, w 1915 – 187 [JRKC 1911–1915]. Do dzisiejszego dnia zachowały się jesz-cze: „Księga zawierania małżeństw” za lata 1915–1923 [JRKC 1915–1923]
i „Księga pochówków” z lat 1915–1922 [JRKC 1915–1922].
W 1914 roku w mieście i najbliższej okolicy działały już cztery zakłady metalurgiczne i dziesięć kopalń węgla, a samo miasto liczyło około 50 000 mieszkańców. Po I wojnie światowej rozwinęło się w wielki okręg przemy-słowy Ukrainy. W czasie II wojny, w latach 1941–1943, Donieck był okupo-wany przez Niemców, a następnie zniszczony i odbudookupo-wany po wojnie. Jest to największy ośrodek przemysłowy Donieckiego Zagłębia Węglowego, miejsce strajków górniczych z lat 1989–1990. Rozwija się tu eksploatacja złóż węgla kamiennego, hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych, istnieje przemysł maszynowy, metalowy, chemiczny, włókienniczy (bawełna), odzieżowy, materiałów budowlanych, spożywczy. Miasto ma duży węzeł kolejowy i drogowy, a także port lotniczy. Funkcjonują ośrodki
kulturalno-27 ? – oznacza „prawdopodobnie”, podaję za cytowaną pracą.
-naukowe, szkoły wyższe, m.in. uniwersytety i politechnika. Uczelnie wyższe Doniecka kształcą fachowców i naukowców na potrzeby przemysłu maszy-nowego, hutniczego i chemicznego oraz elektroenergetyki.
Liczba mieszkańców Doniecka w 2004 roku wynosiła 1 131 700 osób.
Artiomowsk, ukr. Артемівськ, leży nad rzeką Bachmutką w odległo-ści 81 km od Doniecka. Od 1571 roku Bachmut znany był jako twierdza na południowych krańcach Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Prawa miej-skie otrzymał w 1783 roku [Europa Wschodnia 1997: 83]. W XVII wieku od-kryto tu słone źródła. W 1874 roku wybudowano fabrykę warzenia i pro-dukcji soli. Głównym zajęciem mieszkańców było właśnie warzenie soli. Od 1703 roku Bachmut stał się centrum sporego okręgu i ważnym ośrodkiem handlowym. W 1888 roku odkryto tu pokłady rtęci [Orgelbrand II: 20–21].
Nazwę Bachmut miasto nosiło do 1924 roku.
Najstarszym zabytkiem architektonicznym Artiomowska jest cerkiew św. Mikołaja z 1797 roku. Parafię rzymskokatolicką założono w 1850 roku za zgodą metropolity mohylewskiego, a także za pozwoleniem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Początkowo do parafii należały trzy okręgi: Bachmut, Słowianoserbsk i Aleksandrowsk. Jak pisze Joseph Schnurr w swojej pracy,
„mieszkali tutaj Polacy wygnani z ojczyzny” [Schnurr 1980: 286]. Znajdo-wał się też kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Inne ma-teriały w języku rosyjskim podają, iż dom modlitwy w Bachmucie zbudo-wano w 1902–1903 roku, parafia liczyła wtedy 2100 osób [Katalog 1913: 34].
Przyjęłabym pierwszą datę powstania kościoła28, ponieważ do dziś zacho-wane są księgi parafialne właśnie z roku powstania parafii, a więc księgi metrykalne dotyczące: zawierania małżeństw z lat 1861–1892 [BRKC 1861–1892], zgonów [BRKC 1861–1890; 1892–1904], księgi metrykalne związków małżeńskich z lat 1903–1909 [BRKC 1903–1909], chrztów za lata 1893–1912 i rok 1917; szczegółowe są księgi za lata 1893–1899 i za 1912 rok [BRKC 1893–1912; 1917].
Parafia miała filie w Konstantynowce i Drużkowce, obejmowała też w 1919 roku fabrykę sody [Schnurr 1980: 286]. Pracowali tutaj następujący
28 W Słowniku geograficznym… z roku 1880 znajduje się informacja, iż parafia katolicka w Bachmucie liczy 1348 osób, a katolicki dom modlitwy zakupili parafianie w 1865 roku [Słownik geograficzny II: 77].
księża katoliccy: Paulin Balcewicz z klasztoru bernardynów z Sankt-Petersburga (1850–1860; jeszcze przed powstaniem kościoła), a w latach 1860–1897 około trzynastu duszpasterzy, m.in.: Valentin Schamotulski (1887–1889), Boleslaus Andrescheikowitsch (1897–1903), Damian Saakow (1903–1905), dr teologii George Klass (1904–1914) [Schnurr 1980: 286], a w 1918 roku – Józef Sowiński [Dzwonkowski 1998: 450].
Liczba mieszkańców Artiomowska wynosi 83 000 osób.
Gorłówka, ukr. Горлівка, miasto we wschodniej części Ukrainy, w ob-wodzie donieckim, założone w 1867 roku w związku z rozbudową prze-mysłu węgla kamiennego. Nazwa pochodzi od nazwiska inżyniera górni-czego Piotra Gorłowa, twórcy pierwszej kopalni węgla [Sprawocznik 1990:
66]. Gorłówka otrzymała prawa miejskie w 1932 roku [Europa Wschodnia 1997: 185; Encyklopedia PWN, t. 2: 576].
Jest to jeden z centralnych ośrodków Donieckiego Zagłębia Węglowego, w którym rozwija się przemysł wydobywczy (węgiel kamienny), przetwórczy, głównie sektor ciężki: hutnictwo żelaza, przemysł metalowy, a także che-miczny, materiałów budowlanych, przetwórstwa spożywczego, włókienniczy.
Liczba ludności Gorłówki wynosi 270 000 osób [Donieckaja 2008: 40].
Jenakijewe, ukr. Єнакієве, miasto położone nad rzeką Krynką w odle-głości 50 km od Doniecka, założone w 1883 roku jako osada przy hucie żelaza. Nazwa nadana została na cześć inżyniera Fedora Jenakijewa, z któ-rego nazwiskiem wiąże się rozwój hutnictwa żelaza w Zagłębiu Donieckim.
W latach 1928–1937 nosiło nazwę Rykowo, w 1937–1943 – Ordżonikidze [Europa Wschodnia 1997: 217; Encyklopedia PWN, t. 3: 169].
Kościół rzymskokatolicki pw. Podwyższenia Krzyża Świętego zbudowa-no tu w 1906 roku. Liczbę wiernych szacowazbudowa-no wówczas na 1847 osób [Ma-teriały Wiś]. W latach 1905–1906 proboszczem parafii był Franz Scherger [Schnurr 1980: 289], a od 1915 roku Simon Emmanuel, który w tej parafii został aresztowany w 1926 roku na podstawie oskarżenia o szpiegostwo.
Skazano go na dziesięć lat łagrów i zesłano na Wyspy Sołowieckie, gdzie znalazł się już w 1927 roku. Dalsze jego losy nie są znane [Dzwonkowski 1998: 433]. Kolejnym księdzem był Michael Fauth (1928) [Schnurr 1980:
286]. Wierzących katolików w 1915 roku było około 3000; większość z nich pracowała w rosyjsko-belgijskich zakładach metalurgicznych [Kuromija 2002: 35]. Do tej parafii należały również: fabryka Pietrowska, kopalnie
Gorłowska, Jasynowska, Wierowska, Sofijewska i Kazakiewicz, kolonia Dawidowo-Orłowka, chutory Żdanowo, Freź, Ternowa, Bałka, stacje kole-jowe od Diebalcewa do Jasynuwata i Zelingierowka [Materiały Wiś].
Losy katolików, wśród których niewątpliwie byli Polacy, można prze-śledzić na podstawie ksiąg metrykalnych, które znajdują się w Archiwum Państwowym w Doniecku, są to księgi metrykalne chrztów z lat 1905–1912 [RKCJ 1905–1912] i 1913–1917 [BRKC 1913–1917] oraz księgi metrykalne dotyczące zawierania małżeństw za lata 1905–1920 [BRKC 1905–1920].
Niestety, tylko tyle ocalało. Dostęp do tych materiałów nie jest jednak łatwy.
Liczba mieszkańców w Jenakijewe w 2001 roku wynosiła 104 000 osób.
Kramatorsk, ukr. Краматорськ, miasto leży nad rzeką Kazenny Torec w odległości 103 km od Doniecka. Powstało w 1868 roku w pobliżu stacji kolejowej Kramatorska (od wyrażenia kramowi torhy ‘handel prowadzony przez czumaków29 z miejscową ludnością’). W 1887 roku Belgowie zbudo-wali tu fabrykę, a w 1892 roku Niemcy zakłady produkujące samochody.
Pierwszymi cudzoziemskimi pracownikami byli Polacy, którzy przybyli do Kramatorska w 1897 roku, a następnie Niemcy i Czesi.
Z dokumentów wiadomo, że w Kramatorsku istniał kościół rzymsko-katolicki i zbór luterański [Kocarenko 2002: 62].
Na początku XX wieku w Kramatorsku mieszkało 12 000 osób, w 2008 roku liczba mieszkańców wynosiła 205 500 [Donieckaja 2008: 62; Encyklo-pedia PWN, t. 3: 543].
Makiejewka, ukr. Макіївка, położona jest w odległości 14 km na pół-nocny wschód od Doniecka. W 1777 roku była wymieniona w dokumen-tach jako słoboda Makiejewska [Sprawocznik 1990: 76]. Miasto powstało w 1899 roku w miejscu osiedla robotniczego. Po wybudowaniu w 1889 roku huty żelaza zaczęło się szybko rozwijać. Prawa miejskie otrzymało w 1925 roku.
Parafia katolicka w Makiejewce istnieje od ponad stu lat. Kaplicę pw.
św. Józefa wybudowano w 1908 roku [Katalog 1913: 38]. Jest dziełem fun-datorów i pracowników miejscowej huty; na jej terenie znajdował się budy-nek świątyni. W czasach, gdy należała do okręgu taganroskiego Ziem Wojska Dońskiego, parafia w Makiejewce liczyła 774 wiernych [Dyngies 1994: 109].
29 Czumak to człowiek trudniący się dawniej na Ukrainie handlem solą, zbożem itp.
Pracę duszpasterską podjął tu ks. biskup Pie-Éugène Neveu30. Był wycho-wankiem zgromadzenia zakonnego assumpcjonistów, które powstało we Francji dla opieki nad katolikami w prawosławnej Rosji. Duchowny ten został skierowany (w 1906?, 1907? roku) do nowo utworzonej parafii fran-cuskiej w Makiejewce w Zagłębiu Donieckim. Pozostał tam proboszczem do września 1926 roku [Dzwonkowski 1998: 368–369]. Jego pomocnikiem od 1917 roku był brat zakonny David Mailland, który w 1926 roku przyjął święcenia kapłańskie i do około 1929 roku posługiwał w Makiejewce [Dzwonkowski 1998: 340]. W 1919 roku parafia liczyła 1034 osoby [Schnurr 1980: 289]. W Archiwum Państwowym obwodu donieckiego przechowała się do dziś księga metrykalna chrztów, ślubów i zgonów tej parafii za lata 1917 i 1919 [RKCM 1917, 1919].
Liczba mieszkańców Makiejewki w 2001 roku wynosiła 390 000 osób [Encyklopedia PWN, t. 4: 42].
Mariupol, ukr. Маріуполь, leży w odległości 116 km od Doniecka. Mia-sto powstało jako port morski; w latach 1778–1780 nosiło nazwę Pawłowsk, 1780–1948 Mariupol, 1948–1989 Żdanow. W 1779 roku otrzymało status miasta. Do 1866 roku żyli tu przeważnie Grecy. W 1826 roku w Mariupolu mieszkało 2998 osób [Donieckaja 2008: 73]. Liczba ludności szybko wzrastała wraz z nowo powstającymi fabrykami: w 1923 roku mieszkało tu 31 520 osób, a w 1941 – już 241 408 [Donieckaja 2008: 74]. Port w Mariupolu jest jed-nym z trzech największych portów Ukrainy.
Kościół rzymskokatolicki pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny wybudowany został w 1860 roku i poświęcony przez biskupa Wincentego Lipskiego. Wzniesiono go z funduszy Włocha Membolli [Słownik geogra-ficzny VI: 122]. Świątynia była budowana głównie przez Włochów. Stary stylowy kościół mieścił się przy ulicy Włoskiej, obecnie wykorzystuje go milicja. Liczba parafian w roku 1912 wynosiła 1800 [Katalog 1913: 36],
30 „Początkowo władze radzieckie miały zamiar ostro rozprawić się z francuskim biskupem i postąpić tak jak z innymi wyświęconymi niedawno biskupami, spotkały się jednak tym razem ze stanowczym protestem i przeciwdziałaniami rządu francuskiego. Minister spraw zagranicznych Francji na początku 1929 r. wezwał do siebie ambasadora radzieckiego w Paryżu i oświadczył mu, że w razie wydalenia biskupa Neveu ze Związku Radzieckiego albo w razie aresztowania go rząd francuski nie zawaha się przed wydaleniem z terytorium Francji szefa misji handlowej ZSRR i dwóch jego współpracowników” [Iwanow 1991: 309].
a w 1919 – 3500. Przed rokiem 1860 katolikom z Mariupola posługiwali kapłani z Eichwaldu, miasta zamieszkałego przez Niemców. Do tej parafii należały: Mariupol-Port, fabryki Nikopol-Mariupol i Ruski Prowidans oraz stacje kolejowe od Mariupola do Wołnowacha [Materiały Wiś]. Kolejno pra-cowali lub byli tu proboszczami: Valentin Hartmann (1897–1898), Rudolf Reichert (1898–1903), Johannes Ungemach (1913?), Georg Baier (1911–
1912), Adam Wagner, administrator parafii w 1928 roku [Schnurr 1980:
289]. Roman Dzwonkowski podaje, że Adam Wagner był administratorem parafii w Mariupolu w latach 1925–1934, w 1937 roku został skazany na karę śmierci [Dzwonkowski 1998: 495]. W latach 1911–1917 administrato-rem parafii w Mariupolu, a w 1918 roku w Bachmucie był Józef Sowiński [Dzwonkowski 1998: 450].
W Archiwum Państwowym w Doniecku przechowywane są księgi metrykalne parafii: „Księga chrztów” z lat 1895–1899 [MRKC 1895–1899]
i 1905–1917 [MRKC 1905–1917], „Księga zgonów” za lata 1909–1921 [MRKC 1909–1929] oraz „Księga ślubów” z lat 1913–1918 [MRKC 1913–1918].
Liczba mieszkańców Mariupola w 2008 roku wynosiła 496 200 osób [Donieckaja 2008: 72; Encyklopedia PWN, t. 4: 94].
Torez, ukr. Торез, miasto położone w odległości 65 km od Doniecka.
Osiedle, jako słoboda Aleksejewka, powstało w latach siedemdziesiątych XVIII wieku. Od 1840 roku nosiło nazwę Aleksiejewo-Leonowo, od 1867 Czistiakowo, a od 1964 – Torez. Nazwę tę nadano mu na cześć francu-skiego działacza komunistycznego Maurice’a Thoreza. Status miasta ma od 1932 roku.
Pierwszymi mieszkańcami słobody Aleksejewka byli chłopi – ucieki-nierzy z Ukrainy. Miasto słynie z wydobycia węgla. Liczba mieszkańców szybko wzrastała – z 2 520 osób w 1897 do 9 000 w 1917 roku.
Liczba ludności w Torezie wynosi obecnie 64 000 osób [Donieckaja 2008: 99].
Region doniecki jest najbardziej uprzemysłowionym obszarem Ukra-iny z przewagą przemysłu ciężkiego, ale rozwija się tu też i rolnictwo.
Wyróżnia się największym zanieczyszczeniem środowiska.
W donieckim regionie gospodarczym znajdują się wielkie zasoby węgla kamiennego (w tym węgla koksującego), soli kamiennej, surowców do produkcji materiałów ogniotrwałych.
Mapa 1.3. Miasta w obwodzie donieckim, w których prowadzono badania