Charakterystyka sieci międzyorganizacyjnych

„Sieci międzyorganizacyjne” to pojęcie używane zwykle w teorii organizacji i zarządzania w dwóch znaczeniach. Z jednej strony opisuje struktury współ-działania podmiotów (nazywanych w analizie sieci węzłami). Z drugiej zaś może obejmować nowe podmioty stworzone w ramach współpracy międzyor-ganizacyjnej w celu realizacji wspólnych zamierzeń. W tym przypadku powstaje

nowa forma działalności – można mówić o jednostce (organizacji) sieciowej. Organizację sieciową można zdefiniować jako strukturę, w której jednostki i grupy, działając niezależnie, współpracują na rzecz wspólnego celu. Struktury sieciowe charakteryzują następujące cechy:

• potencjał kombinacyjny opisujący rodzaj i liczbę elementów struktury pod-stawowej, które mogą wchodzić w związki z innymi elementami struktury oraz tworzyć nowe elementy;

• spójność opisująca stopień nasilenia relacji pomiędzy poszczególnymi ele-mentami sieci oraz ich charakter;

• sposób aktywizacji opisujący sposób rozmieszczenia uprawnień do inicjo-wania działań w ramach sieci (Barczak, Białkiewicz 2012, s. 86).

W najszerszym ujęciu sieć międzyorganizacyjna to układ dwóch lub więcej organizacji zaangażowanych w długoterminową relację (Thorelli 1986). W bar-dziej szczegółowym ujęciu sieci międzyorganizacyjne można zdefiniować jako „systemy tworzone dobrowolnie przez grupę aktorów gospodarczych – przed-siębiorstw zajmujących się podobną dziedziną działalności, instytucji sfery publicznej i prywatnej, które wspierają ich aktywność, powiązaną relacjami, wchodzącą w interakcje z otoczeniem i powołaną dla osiągnięcia wspólnych celów” (Barczak, Białkiewicz 2012, s. 86). Gospodarcze sieci powiązań charak-teryzują się następującymi cechami:

• ich elementami mogą być firmy, instytucje otoczenia biznesu, jednostki badawczo-rozwojowe oraz przedstawiciele samorządu terytorialnego; • relacje mogą mieć charakter formalny lub nieformalny bądź też mogą być

związane za pomocą obu tych metod koordynacji;

• relacje między podmiotami w sieci mają zwykle charakter kooperacyjny, ale obok współpracy może istnieć rywalizacja; więzi rywalizacyjne również są konstytutywne dla sieci. Typ układów, w którym więzi kooperacyjne i rywa-lizacyjne współwystępują, to tzw. kompetycja lub koopetycja (competition, zob. rozdział Alberta Lozano-Platonoffa, Aleksandry Rudawskiej, Huberta Pachciarka Koopetycja jako źródło tworzenia sieci międzyorganizacyjnych); • w większości przypadków aktorów w sieci łączy poczucie odrębności wobec

podmiotów znajdujących się na zewnątrz tej sieci;

• zwykle można zidentyfikować podobieństwo w zakresie dziedziny działal-ności, na której koncentruje się aktywność elementów sieci;

• podmioty w sieci mają zdefiniowany wspólny cel, który chcą osiągnąć poprzez współpracę.

Literaturę związaną z sieciami charakteryzuje ogromne zróżnicowanie. Dokonując przeglądu publikacji podejmujących próby definicji sieci między-organizacyjnych, Niemczyk i Jasiński (2012) stworzyli katalog wyróżników sieci

międzyorganizacyjnych, które mogą być punktami stycznymi przeważającej liczby koncepcji. Przedstawiono je w tabeli 1.3.

Tabela 1.3. Wyróżniki sieci międzyorganizacyjnej Dążenie do współdziałania

(renta relacyjna) ^{Podmioty w sieci zachowują autonomię decyzyjną w procesie współpracy.} W niektórych przypadkach na pewnych obszarach ich partnerzy są

jednocze-śnie konkurentami Wykorzystanie mechanizmów

rynkowej koordynacji działań ^{W ramach współpracy sieciowej minimalizuje się koszty transakcyjne, wy-}korzystując inne niż kontraktowe metody koordynacji bądź stosując kontrakty

jako uzupełnienie innych mechanizmów koordynacji Zwiększenie potencjału

inno-wacyjności ^{Innowacyjność może dotyczyć zarówno metod zarządzania współpracą i koor-}dynacji działań, jak i efektów (produktów) współdziałania

Wspólnota celów Z podzielanych celów zwykle wynikają wysoki poziom wzajemności w

rela-cjach oraz duża rola zaufania jako mechanizmu koordynacji Brak dominującej roli

powią-zań kapitałowych ^{Brak powiązań kapitałowych oznacza autonomię jednostek w ramach sieci;} w przypadku istnienia znaczących powiązań kapitałowych można mówić o

no-wym podmiocie (np. organizacji sieciowej) powstałym w wyniku współpracy Niski poziom integracji

piono-wej i hierarchii ^{W sieci koszty związane z hierarchią jako mechanizmem koordynacji są nie-}mal wyeliminowane, uczestnicy sieci charakteryzują się natomiast

zróżnico-wanymi kompetencjami i dysponują zróżnicozróżnico-wanymi zasobami, które zwykle są wobec siebie komplementarne

Rynkowa elastyczność Struktura sieciowa w porównaniu z innymi metodami koordynacji

charaktery-zuje się dużą elastycznością i wysokimi możliwościami szybkiej adaptacji do zmian

Źródło: J. Niemczyk, B. Jasiński (2012), Wstęp, [w:] Sieci międzyorganizacyjne: współczesne wyzwanie dla teorii i praktyki zarządzania, red. J. Niemczyk, E. Stańczyk-Hugiet, B. Jasiński, C.H. Beck, Warszawa, s. 12.

Język sieci stanowi propozycję stosunkowo spójnej koncepcyjnie odpowie-dzi na rosnący w obecnej gospodarce trend współpracy między organizacjami, które dla współczesnego biznesu nabierają kluczowego znaczenia (Gulati 2010). Wartość we współczesnej gospodarce coraz częściej jest tworzona w wyniku procesów współpracy nie przez pojedyncze organizacje, lecz na ich styku (Obłój 2002).

Kluczowe pozostaje pytanie o przyczyny kooperacji organizacji: „Z jakiego powodu organizacje wchodzą w relacje z partnerami?”. Odpowiedź na to pyta-nie na satysfakcjonującym poziomie ogólności jest bardzo trudna ze względu na to, że zarządzanie międzyorganizacyjne jako obszar badań jest interdyscy-plinarne i eklektyczne (bogactwo form współpracy, typów powiązań, typów organizacji wchodzących w relacje). Na podstawie przeglądu dotychczasowych badań można wskazać sześć głównych obszarów przyczyn tworzenia się relacji międzyorganizacyjnych (Oliver 1990; Oliver, Ebers 1998; Fiedler, Deegan 2007). Przyczyny te mogą współwystępować, tzn. jedna z nich jest wystarczają-ca do istnienia relacji między organizacjami, ale przypadki współpracy mogą być także motywowane więcej niż jedną z wymienionych przyczyn, a przyczyny

mogą na siebie oddziaływać. Zostały one omówione w tabeli 1.4. Prezentowane przyczyny wyodrębniono przy założeniu, że organizacje dokonują świadomych wyborów dotyczących relacji z innymi organizacjami.

Tabela 1.4. Przyczyny tworzenia relacji międzyorganizacyjnych

Konieczność Organizacje mogą nawiązywać relacje z innymi podmiotami w wyniku przymusu, np.

zo-bowiązań nałożonych na nie przez wyższą instancję. Władzą tego typu mogą dysponować organy państwa, regulatorzy albo organizacje branżowe. Relacje inicjowane z konieczności mogą z czasem rozwijać się, obejmując coraz szersze obszary współdziałania.

Asymetria Decyzja o podjęciu współpracy z inną organizacją może być podyktowana chęcią

spra-wowania formy kontroli nad częścią zasobów lub działań partnera. Motyw współpracy ma wówczas charakter polityczny – chodzi o chęć wywierania wpływu. Dominacja w relacjach międzyorganizacyjnych może mieć na słabszego partnera współpracy wpływ pozytywny (gdy jego zasoby rozwijają się mimo asymetrycznej relacji) lub negatywny (gdy silniejszy partner wykorzystuje zasoby w sposób rabunkowy).

Wzajemność Motywacja przez wzajemność podkreśla potrzebę koordynacji i kooperacji – z tego punktu

widzenia relacje międzyorganizacyjne powstają w celu realizacji wspólnych celów i inte-resów. Wtedy każdy uczestnik czerpie korzyści z uczestnictwa w sieci. Zakłada się tutaj, w przeciwieństwie do motywu asymetrii, że ograniczoność zasobów prowadzi bardziej do współpracy niż do rywalizacji.

Wydajność Organizacje nawiązują współpracę ze względu na chęć uzyskania wyższej efektywności

wewnątrz własnej organizacji. W tym nurcie mieści się klasyczna orientacja kosztów transakcyjnych.

Stabilność Nawiązywanie współpracy międzyorganizacyjnej może stanowić reakcję na niepewność

otoczenia i chęć minimalizacji ryzyka związanego z nieprzewidywalnością otoczenia. Organizacje wchodzą w związki z partnerami, aby uzyskać stabilizację, przewidywalność i wiarygodność dla własnego funkcjonowania

Legitymizacja Współpraca międzyorganizacyjna może być motywowana chęcią uzyskania uznania

w otoczeniu; zgodnie z tym punktem widzenia chęć legitymizacji działań jest wynikiem presji wywieranej na organizację ze strony otoczenia. Motyw legitymizacji może przyjmo-wać takie postacie, jak np.: chęć kształtowania określonego wizerunku czy marki, poprawy reputacji lub uzyskania prestiżu. Zwykle motyw ten funkcjonuje w relacjach, w których postrzegany poziom legitymizacji uczestników sieci jest różny.

Źródło: opracowanie własne na podstawie C. Oliver (1990), Determinants of interorganizational relationships: Integration and future directions, „Academy of Management Review”, Vol. 15, No. 2, s. 241–265.