Rozdział V. Metodologiczne podstawy badań własnych
5.7. Charakterystyka uczniów z niepełnosprawnością intelektualną
W badaniach wzięło udział 125 uczniów, w skład których pięćdziesięciu z nich (26 chłopców – 52%, 24 dziewczyny – 48%) uczęszczało do szkół podstawowych ogólnodostępnych, pięćdziesięciu kolejnych (32 chłopców – 64%, 18 dziewczyn – 36%) zdiagnozowanych jako osoby z lekką niepełnosprawnością intelektualną uczęszczało do placówek o charakterze specjalnym (SOSW, ZSS).
Ostatnią, najmniej liczną grupę (25 respondentów) stanowili uczniowie z uszkodzonym słuchem, którzy realizują obowiązek szkolny w Specjalnych Ośrodkach Szkolno-Wychowawczych. Grupę tę tworzyło 15 chłopców (60%) oraz 10 dziewcząt (40%). Mała liczebność ostatniej grupy związana jest z wieloma czynnikami zewnętrznymi uniemożliwiającymi przeprowadzenie obiektywnych badań.
Osoby biorące udział w badaniach uczyły się na drugim etapie edukacyjnym i uczęszczały do klas IV-VI. Jednak ze względu na różne problemy na ich wcześniejszych etapach kształcenia przedział wiekowy wahał się w granicach 11-15 lat.
Do analizy ilościowej wykorzystano wyniki testu sprawności fizycznej EUROFIT oraz trzy komplety kwestionariuszy ankiet:
1. Informacje dotyczących relacji rówieśniczych wśród badanych osób (125 kompletów).
2. Analiza Stylu Wychowania Marii Ryś (125 kompletów).
3. Aneks dla rodziców – informacje dotyczące dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych (75 kompletów).
Analizując ten ostatni arkusz uzyskano istotne informacje dotyczące grupy badawczej i ich rodziców. Dla wstępnej charakterystyki badanych uwzględniono następujące zmienne: stan zdrowia, liczba dzieci w rodzinie, warunki socjoekonomiczne, wykształcenie rodziców, metody wychowawcze rodziców struktura rodziny, czas poświęcony dziecku, zainteresowania oraz obowiązki badanego dziecka, nagrody oraz kary stosowane przez rodziców.
114
Tab. 14. Procentowe zestawienie stanu zdrowia badanych dzieci Grupa
Niepełnosprawni
Z uszkodzonym
słuchem
Ogółem
N % N % N %
Stan zdrowia
Zdrowy 20 40,00 12 48,00 32 42,67
Choruje 2-3 razy
w roku 22 44,00 12 48,00 34 45,33
Choruje częściej 8 16,00 1 4,00 9 12,00 Ogółem 50 100,00 25 100,00 75 100,00
chi2(2) = 2,31; p = ,315 Źródło: badania własne
Wykres 7. Stan zdrowia badanych uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim
Źródło: badania własne
„Zdrowie rozpatrywane zarówno w aspekcie fizycznym (kondycja organizmu), psychicznym (kondycja umysłowa) jak i społecznym (zdolność do życia w społeczeństwie) jest najwyższą wartością w życiu człowieka” (Pocztarska-Dec, 2011, s. 107).
115
Z. Stańczyk (1997) wyróżnia cztery główne grupy czynników wpływających na zdrowie człowieka:
1. Styl życia (50-60%),
2. Środowisko fizyczne i społeczne życia i pracy wpływa na zdrowie w 20%, 3. Czyniki genetyczne w 20% decydują o zdrowiu,
4. Służba zdrowia, przycznia się do rozwiązania problemów zdrowotnych (10-15%), (Pocztarska-Dec, 2011, s. 108).
Wykres nr 7 przedstawia stan zdrowia badanej młodzieży. W przeważającej większości (20 ankietowanych, 48%) rodzice dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim oceniali stan zdrowia swoich podopiecznych, jako zadowalający, co stanowi 40% wszystkich ankietowanych, natomiast 22 badanych sugerowało drobne problemy zdrowotne w ciągu roku (44% respondentów).
Wykres 8. Stan zdrowia badanych uczniów z uszkodzonym słuchem
Źródło: badania własne
Na wykresie 8 przedstawiono wyniki badań dotyczące stanu zdrowia dzieci z uszkodzonym słuchem. Wyniki były bardzo podobne, jak w przypadku dzieci z niepełnosprawnością. Dwunastu ankietowanych rodziców (48%) określiło stan zdrowia swoich dzieci, jako zadowalający. Tyleż samo opiekunów zasugerowało drobne problemy zdrowotne w ciągu roku, co stanowi prawie połowę ankietowanych (48%). Z analizy empirycznej wynika, że mimo wszystko, większe
116
problemy zdrowotne mają badane dzieci z niepełnosprawnością intelektualną, gdyż ośmiu rodziców (16%) uważa, że ich dzieci chorują częściej, czego nie można powiedzieć o zaledwie jednej (4%) takiej osobie w przypadku ankietowanych z uszkodzonym słuchem.
Tab. 15. Procentowe zestawienie liczby dzieci w rodzinie wśród badanych osób Grupa
Niepełnosprawni Z uszkodzonym
słuchem Ogółem
N % N % N %
Liczba dzieci w rodzinie
1 5 10,00 4 16,00 9 12,00
2 14 28,00 11 44,00 25 33,33
3 6 12,00 4 16,00 10 13,33
4 i
więcej 25 50,00 6 24,00 31 41,33
Ogółem 50 100,00 25 100,00 75 100,00
chi2(3) = 4,71; p = ,195 Źródło: badania własne
Wykres 9. Liczba potomstwa w rodzinie badanych uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim
Źródło: badania własne
117
Z analizy empirycznej wynika, że większość uczniów z niepełnosprawnością intelektualną wychowuje się w rodzinach wielodzietnych.
Połowa biorących w badaniu uczniów (50%) wychowuje się w rodzinie z co najmniej trójką rodzeństwa. Badania pokazują również, że tylko w pięciu badanych rodzinach (10%) ich dziecko z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim może określić się mianem „jedynaka”.
Wykres 10. Liczba potomstwa w rodzinie badanych uczniów z uszkodzonym słuchem
Źródło: badania własne
Zupełnie inaczej prezentują się dane empiryczne dotyczące liczby potomstwa wśród rodziców dzieci z uszkodzonym słuchem. Wykres nr 10 przedstawia model czteroosobowej rodziny (11 respondentów), jako ten najbardziej popularny, gdyż stanowi on 44% głosów wszystkich ankietowanych. Co czwarta ankietowana rodzina dziecka z uszkodzonym słuchem przedstawiła model swojej rodziny jako wielodzietnej (24%), natomiast po czterech respondentów (16%) określiło stan swojej rodziny jako trzyosobowa oraz pięcioosobowa.
118
Tab. 16. Procentowe zestawienie warunków materialno-bytowych w badanych grupach
Grupa
Niepełnosprawni
Z uszkodzonym
słuchem
Ogółem
N % N % N %
Warunki
materialno-bytowe
Złe 2 4,00 0 ,00 2 2,67
Wystarczające 22 44,00 1 4,00 23 30,67 Dobre 20 40,00 21 84,00 41 54,67 Bardzo dobre 6 12,00 3 12,00 9 12,00 Ogółem 50 100,00 25 100,00 75 100,00
chi2(3) = 15,60; p = ,001 Źródło: badanie własne
Analiza statystyczna wykazała istotne różnice w warunkach materialno-bytowych wśród badanych grup. Ankietowani rodzice dzieci z uszkodzonym słuchem posiadali znacząco lepsze warunki mieszkalne w porównaniu do rodziców dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Wskaźnik ten może okazać się wartościową próbą przy późniejszych porównaniach dotyczących sprawności fizycznej w badanych grupach.
Wykres 11. Warunki materialno-bytowe badanych uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim
Źródło: badania własne
119
K. Barłóg (2008, s. 205) zwróciła uwagę, że ponad jedna trzecia osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, posiada warunki materialne bardzo złe, tzn. takie, które nie wystarczają na najpilniejsze potrzeby, często występuje potrzeba korzystania z zapomóg, a w ekstremalnych sytuacjach brakuje także na jedzenie.
W niniejszej pracy, różnice w rodzinach dzieci z uszkodzonym słuchem i dzieci z niepełnosprawnością intelektualną uwidoczniły się jeszcze wyraźniej, właśnie w trakcie analizy empirycznej (co obrazują wykresy 11-12, które dotyczyły warunków socjoekonomicznych rodziny). W rodzinie dziecka z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim dwudziestu dwóch respondentów określiło swoje warunki materialne jako „wystarczające”, co stanowi 44% wszystkich badanych, a w dalszej kolejności dwudziestu uczestników badania określiło swoje warunki socjoekonomiczne jako „dobre” (40%).
Wykres 12. Warunki materialno-bytowe badanych uczniów z uszkodzony słuchem
Źródło: badania własne
Wykres nr 12 obrazuje odpowiedzi na to samo pytanie, ale dotyczące rodziców dzieci z uszkodzonym słuchem. Analiza wykazała wyraźną różnicę w funkcjonowaniu społecznym tych dwóch grup z wybraną niepełnosprawnością.
Aż dwudziestu jeden ankietowanych (84%) uważa, że warunki bytowe swojej rodziny są dobre. natomiast troje respondentów (12%) stwierdza, że mogą one być
120
nawet bardzo dobre. Ciekawostką jest fakt, że żadna z badanych rodzin dzieci z uszkodzonym słuchem nie stwierdziła, że ich warunki materialne są niewystarczające, w przeciwieństwie do dwóch rodzin z dzieckiem z niepełnosprawnością intelektualną (4%).
Analiza statystyczna potwierdziła lepsze warunki materialno-bytowe w rodzinach dzieci z uszkodzonym słuchem.
Tab. 17. Procentowe zestawienie wykształcenia matki w badanych grupach Grupa
Niepełnosprawni Z uszkodzonym
słuchem Ogółem
N % N % N %
Wykształcenie matki
Podstawowe 11 22,00 1 4,00 12 16,00 Zasadnicze 28 56,00 9 36,00 37 49,33 Średnie 9 18,00 10 40,00 19 25,33
Wyższe 2 4,00 5 20,00 7 9,33
Ogółem 50 100,00 25 100,00 75 100,00
chi2(3) = 12,48; p = ,006 Źródło: badania własne
Wykształcenie rodziców okazało się również istotnym statystycznie wskaźnikiem w analizie niniejszej pracy badawczej. Tabela 17 obrazuje znacznie wyższe wykształcenie wśród badanych matek dzieci z uszkodzonym słuchem.
U matek dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim dominowało wykształcenie średnie (18%) i zasadnicze (56%), ale duża grupa z nich skończyła jedynie szkołę podstawową (22%).
121
Tab. 18. Procentowe zestawienie wykształcenie ojca w badanych grupach Grupa
Niepełnosprawni
Z uszkodzonym
słuchem
Ogółem
N % N % N %
Wykształcenie ojca
Podstawowe 8 16,00 1 4,00 9 12,00
Zasadnicze 29 58,00 7 28,00 36 48,00 Średnie 10 20,00 12 48,00 22 29,33
Wyższe 3 6,00 5 20,00 8 10,67
Ogółem 50 100,00 25 100,00 75 100,0 0
chi2(3) = 12,64; p = ,005 Źródło: badania własne
Istotne statystycznie wyniki dotyczyły również ojców wśród dwóch badanych grup. W tym wypadku również to ojcowie dzieci z uszkodzonym słuchem posiadali znacząco wyższe wykształcenie w porównaniu do ojców dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Co piąty ojciec dziecka (20%) z uszkodzonym słuchem posiadał wykształcenie wyższe, a prawie połowę z nich (48%) cechowało wykształcenie średnie. Wśród ojców dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim natomiast, tylko co piąty z nich (20%) posiadał średnie wykształcenie, a jedynie trzech badanych (6%) swoje wykształcenie określiło jako wyższe.
122
Wykres 13. Wykształcenie matki badanych uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim
Źródło: badania własne
Wykres 14. Wykształcenie ojca badanych uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim
Źródło: badania własne
123
Również wykształcenie to zmienna, która mocno różnicuje badane grupy.
Analiza empiryczna K. Barłóg (2008, s. 196) wykazała, że poziom wykształcenia rodziców dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim jest bardzo podobny i oscyluje na poziomie wykształcenia zasadniczego zawodowego.
Wyniki autorki (Barłóg 2008) są zbieżne z niniejszą analizą empiryczną, ponieważ wykształcenie rodziców badanych dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim w większości notowane było jako zasadnicze (56-58%). Wykresy 13-14 obrazują jak bardzo niski odsetek przebadanych rodziców (zaledwie 2-3 respondentów) w tej grupie badawczej odznaczał się wykształceniem wyższym (4-6%). Warto zwrócić uwagę, że aż jedenaście badanych matek (22%) dzieci niepełnosprawnych intelektualnie ukończyło jedynie szkołę podstawową.
Wykres 15. Wykształcenie matki badanych uczniów z uszkodzonym słuchem
Źródło: badania własne
124
Wykres 16. Wykształcenie ojca badanych uczniów z uszkodzonym słuchem
Źródło: badania własne .
Wykresy 15-16 ukazują kwalifikacje badanych rodziców dzieci z uszkodzonym słuchem, w których przeważa wykształcenie średnie i wyższe.
Trzeba jednak zaznaczyć, że tak jak w przypadku rodziców dzieci z niepełnosprawnością intelektualną, minimalne wyższe wykształcenie posiadali ojcowie. Na podstawie uzyskanych wyników, 10 badanych matek (42%) oraz 12 zdiagnozowanych ojców (50%) dzieci z uszkodzonym słuchem, ukończyło szkołę średnią, a co istotniejsze, co piąty z nich (21%) skończył edukację dopiero na wyższych studiach. Z analizy empirycznej wynika, że liczba rodziców uczestniczących w badaniach (1 ankietowany), która ukończyła szkołę podstawową (4%) jest jedynie okazjonalna.
125
Tab. 19. Procentowe zestawienie metod wychowawczych stosowanych przez badanych rodziców
Metody
wychowawcze Niepełnosprawni
Z uszkodzonym
słuchem
Ogółem
N % N % N % chi2 P
Bicie, krzyk 4 8,00 0 0,00 4 5,33 2,11 ,146 Rozmowa 36 72,00 24 100,00 60 81,08 8,29 ,004
Odmowa
przyjemności 16 32,00 7 28,00 23 30,67 ,13 ,723 Pochwała 24 48,00 19 76,00 43 57,33 5,34 ,021 Podawanie 18 36,00 14 56,00 32 42,67 2,73 ,099
Źródło: badania własne
Wykres 17. Metody wychowawcze rodziców badanych uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim
Źródło: badanie własne
Kolejnym diagnozowanym problemem były metody wychowawcze preferoweane przez rodziców uczniów biorących udział w badaniach. Było to pytanie wielokrotnego wyboru. Największy wskaźnik liczbowy (37 wskazań badanych rodziców, co stanowi 36% wszystkich odpowiedzi) wśród metod
126
wychowawczych stosowanych przez rodziców dzieci z niepełnosprawnością intelektualną dotyczył rozmowy. Z analizy zebranych danych wynika, że 24 rodziców w procesie wychowania dziecka stosuje pochwałę (24%) oraz 18 rodziców podawanie dobrych przykładów (18%). Na szczęście tylko czterech ankietowanych rodziców (4%) jako metody wychowawczej używa przemocy (bicie, krzyk). Wśród odpowiedzi „inne” rodzice wymieniali: „szantaż”,
„zrozumienie” oraz metodę „kij i marchewka”.
Wykres 18. Metody wychowawcze rodziców badanych uczniów z uszkodzonym słuchem
Źródło: badania własne
Bardzo podobne metody wychowawcze stosują badani rodzice dzieci z uszkodzonym słuchem. Było to również pytanie wielokrotnego wyboru. Należy podkreślić, że nie ma wśród nich opiekunów prawnych, które wychowują poprzez krzyk lub przemoc. Na wykresie 18 dominują odpowiedzi typu: rozmowa (24 odpowiedzi rodziców, co stanowi 38%) oraz pochwała (19 odpowiedzi rodziców, 30%). Podawanie dobrych przykładów (14 odpowiedzi rodziców, co stanowi 22%) to trzecia w kolejności metoda wychowawcza stosowana przez rodziców dzieci z uszkodzonym słuchem. Ostatnią, godną odnotowania odpowiedzią była odmowa przyjemności, za ktorą opowiedziało się siedmiu badanych respondentów (11%).
127
Tab. 20. Procentowe zestawienie struktury rodziny w badanych grupach Grupa
Niepełnosprawni
Z uszkodzonym
słuchem
Ogółem
N % N % N %
Struktura rodziny
Pełna 33 66,00 19 76,00 52 69,33
Niepełna 12 24,00 3 12,00 15 20,00 Zrekonstruowana 3 6,00 1 4,00 4 5,33
Zastępcza 2 4,00 1 4,00 3 4,00
Inne 0 ,00 1 4,00 1 1,33
Ogółem 50 100,00 25 100,00 75 100,0 0
Źródło: badania własne
Wykres 19. Struktura rodziny badanych uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim
Źródło: badania własne
Struktura rodziny badanych dzieci została przedstawiona na wykresach 19-20. Ankietowani rodzice badanych dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim tworzą w dużej mierze rodziny o pełnej strukturze, gdyż w taki
128
sposób odpowiedziało aż 33 respondentów (66%). Należy zauważyć jednak, że prawie co czwarta rodzina (24%) jest niepełna. W toku badań empirycznych ustalono, że jedynie 6% badanych dzieci (3 osoby) wychowuje się w rodzinie zrekonstruowanej, a w rodzinie zastępczej zaledwie dwie (4%).
Wykres 20. Struktura rodziny badanych uczniów z uszkodzonym słuchem
Źródło: badania własne
Według analizy badawczej, 20 ankietowanych dzieci z uszkodzonym słuchem wychowuje się w rodzinach pełnych, co stanowi aż 76% całości badanych.
W rodzinach niepełnych wychowuje się troje przebadanych dzieci (12%), natomiast po jednym ankietowanym wychowuje się w rodzinie zrekonstruowanej (4%), zastępczej (4%) oraz w domu dziecka (4%).
129
Tab. 21. Procentowe zestawienie czasu poświęconego na rozmowę przez rodzica badanego dziecka
Grupa
Niepełnosprawni Z uszkodzonym
słuchem Ogółem
N % N % N %
Czas poświęcony
dziecku na rozmowę
W ogóle 6 12,00 3 12,00 9 12,00
1 godz. 11 22,00 3 12,00 14 18,67
2 godz. 14 28,00 4 16,00 18 24,00
3 godz. 8 16,00 10 40,00 18 24,00
> 3 godz. 11 22,00 5 20,00 16 21,33 Ogółem 50 100,00 25 100,00 75 100,00
chi2(4) = 5,92; p = ,205 Źródło: badania własne
Wykres 21. Czas poświęcony badanemu dziecku z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim przez rodzica
Źródło: badania własne
Bardzo zróżnicowane odpowiedzi, które nie pozwalają na zaproponowanie konstruktywnych wniosków zaobserwowano przy pytaniu dotyczącym czasu poświęconemu przez rodzica badanym uczniom z niepełnosprawnością intelektualną. Wykres 21 obrazuje, że największa liczba respondentów (14 osób)
130
uznała, że 2 godziny to wystarczająca ilość czasu na spędzanie go z dzieckiem, co stanowi 28% wszystkich badanych. Jedenastu ankietowanych (22%), opowiedziało się jednak za tym, że czas jaki poświęcają dziecku jest dłuższy niż trzy godziny dziennie. Tylko sześciu (12%) badanych rodziców dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim przyznało się, że „zdarza się, że w ogóle nia mają czasu”.
Wykres 22. Czas poświęcony badanemu dziecku z uszkodzonym słuchem przez rodzica
Źródło: badania własne
Wykres 22 pokazuje, że podobnie jak przy poprzedniej grupie badawczej, że czas poświęcony dziecku przez rodzica różnicuje dzieci z uszkodzonym słuchem.
Dziesięciu respondentów (40%) poświęca czas dziecku w wymiarze co najmniej trzech godzin dziennie. Co piąty ankietowany rodzic dziecka z uszkodzonym słuchem (20%) określił czas poświęcany swojemu dziecku w wymiarze ponad trzech godzin dziennie. Należy jednak przy tym zauważyć, co obrazuje wykres 20, że 12% badanych rodziców dzieci z uszkodzonym słuchem w ogóle nie ma dla swojego dziecka czasu.
131
Tab. 22. Procentowe zestawienie informacji na temat posiadania hobby/zainteresowań przez dzieci biorące udział w badaniu
Grupa
Niepełnosprawni
Z uszkodzonym
słuchem
Ogółem
N % N % N %
Hobby/
zainteresowania
Tak 44 88,00 23 92,00 67 89,33
Nie 6 12,00 2 8,00 8 10,67
Ogółem 50 100,00 25 100,00 75 100,00 chi2(1) = ,28; p = ,597 Źródło: badania własne
Wykres 23. Posiadanie hobby badanych uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim.
Źródło: badania własne
Wykres 23 przedstawia dane na temat posiadania zainteresowań (hobby) przez dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Aż 44 badanych rodziców (88%) wskazało na posiadanie zainteresowań przez swoje dzieci z czego największą popularnością wśród chłopców cieszyły się: piłka nożna (11 odpowiedzi), jazda na rowerze (4 odpowiedzi), czytanie książek (2 odpowiedzi), muzyka (2 odpowiedzi), a po jednej odpowiedzi otrzymały: majsterkowanie, samoloty, a także wędkarstwo. Dziewczyny z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim preferują spędzanie czasu wolnego na śpiewaniu (4 odpowiedzi),
132
czytaniu książek (2 odpowiedzi), tańcu (3 odpowiedzi), a także rysunku (3 odpowiedzi).
Wykres 24. Posiadanie hobby/zainteresowań uczniów z uszkodzonym słuchem
Źródło: badania własne
Wykres 24 obrazuje bardzo niewielką różnicę pomiędzy dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, a dziećmi z uszkodzonym słuchem. Rodzice, którzy zadeklarowali posiadanie hobby przez swoje dziecko stanowili aż 92% (23 badanych) wszystkich respondentów. Różnica pomiędzy wymienionymi grupami dotyczy bardziej jakości oraz różnorodności tychże zainteresowań niż samego ich posiadania. Wśród chłopców z uszkodzonym słuchem dominawało: gra na komputerze (5 odpowiedzi), piłka nożna (5 odpowiedzi), jazda na rowerze (2 odpowiedzi), lecz znaleźli się także chętni, gotowi na wędkarsto (1 odpowiedź) czy gotowanie (1 odpowiedź). Zainteresowania dziewcząt były stosunkowo różne, a wyróżnić można: rysowanie (2 odpowiedzi), czytanie książek (1 odpowiedź), podróżowanie (1 odpowiedź), taniec (1 odpowiedź), karate (1 odpowiedź), czy zwierzęta (1 odpowiedź).
133
Tab. 23. Procentowe zestawienie obowiązków, jakie posiadają dzieci z badanych grup
Grupa
Niepełnosprawni
Z uszkodzonym
słuchem
Ogółem
N % N % N %
Zakres obowiązków
Sporadyczne 34 68,00 10 40,00 44 58,67 Stałe 15 30,00 13 52,00 28 37,33 Nie ma
żadnych 1 2,00 2 8,00 3 4,00
Ogółem 50 100,00 25 100,00 75 100,00
Źródło: badania własne
Na potrzeby analiz korelacji, grupę „Nie ma żadnych” połączono z „Sporadyczne”.
Wykres 25. Zakres obowiązków domowych badanego ucznia z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim
Źródło: badania własne
Zakres obowiązków dziecka to kolejny czynnik, który wymaga dogłębnej analizy w odniesieniu do wybranej grupy badawczej. Z analizy badań wynika, że 34 rodziców (68%) dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim określa obowiązki swoich podopiecznych jako sporadyczne. Przyzywczajonych do
134
stałych, ściśle określonych obowiązków, jest według analizy empirycznej 15 badanych dzieci (30%), natomiast tylko jeden ankietowany rodzic (2%) swierdził, że jego dziecko nie posiada żadnych domowych obowiązków.
Wykres 26. Zakres obowiązków domowych badanego ucznia z uszkodzonym słuchem
Źródło: badania własne
Zupełnie inny stosunek do obowiązków dziecka posiadają rodzice dzieci z uszkodzonym słuchem. Według wyników badań, ponad połowa z nich (52%) określa obowiązki swoich dzieci jako stałe. Obserwując wykres 26 możemy zaobserwować, że 10 rodziców dzieci z uszkodzonym słuchem (40%) sporadycznie nakłada obowiązki na swoje potomstwo, a dwoje z nich (8%) jest daleka od określania jakichkolwiek powinności dla swojego dziecka.
135
Analiza statystyczna wykazała istotną różnicę w badanych grupach pod kątem stosowania przez rodziców nagród wobec swoich dzieci, a dokładnie przyznawania im słodyczy (chi2= 3,86; p = ,049). Z niniejszych badań wynika, że to, co dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim jest często praktykowaną gratyfikacją, dla badanych dzieci z uszkodzonym słuchem w zasadzie nie funkcjonuje, gdyż żaden z ankietowanych rodziców nie stosuje takiej formy wynagradzania swojego dziecka.
Tab. 25. Najczęściej stosowane kary przez rodziców w dwóch badanych grupach dzieci
Kary Niepełnosprawni Z uszkodzonym
słuchem Ogółem
136
Porównując dwie wyżej wymienione grupy dysfunkcyjne można stwierdzić, że różnią się w wielu istotnych aspektach dotykających funkcjonowania w środowisku rodzinnym, lecz bardzo mało różnic można było zaobserwować w przypadku kar stosowanych przez rodziców badanych dzieci. Jedyna istotnie statystycznie różnica pomiędzy badanymi grupami dotyczyła zakazu oglądania tv (chi2= 5,77; p = ,016), co może być oczywiście bardziej zrozumiane ze względu na rodzaj dysfunkcji jakie dzieci z uszkodzonym słuchem posiadają.
Wykres 27. Najczęściej stosowane nagrody przez rodziców dzieci z uszkodzonym słuchem
Źródło: badania własne
Kolejnym diagnozowanym problermem były nagrody stosowane przez rodziców uczniów z uszkodzonym słuchem. Było to pytanie wielokrotnego wyboru.
Można zaobserwować, że rodzice tej grupy dzieci najcześciej nagradzają poprzez pochwałę (8 odpowiedzi, co stanowi 22%). Kolejna grupa rodziców deklarowała jako stosowane nagrody: wyjście do kina (5 odpowiedzi, 14%), prezenty (5 odpowiedzi, 14%), zakupy (5 odpowiedzi, 14%) i kieszonkowe (3 odpowiedzi, 8%). Jednak znacząca grupa rodziców sugeruje, że nie stosuje nagród (7 odpowiedzi, 18%) w wychowaniu swojego dziecka. W kategorii inne (10%) badani rodzice wyróżniali m.in. „przytulenie”, „wyjście na basen”, oraz „słodycze”
jako jedną z form nagradzania za właściwe zachowanie.
137
Kara w ujęciu słownikowym to: „sztucznie lub w sposób naturalny wywołana sytuacja przykra dla jednostki, mająca zahamować ten rodzaj zachowania, który ją wywołał” (Okoń, 1992, s. 121).
Według J. Łukasik (2010) najczęściej stosowane kary przez rodziców to przede wszystkim: zakaz rozrywek, zakaz wyjścia z domu, zakaz odbierania telefonu, kary fizyczne, obniżanie kieszonkowego itp. Stosowanie kar nie zawsze bywa skuteczną metodą wychowania co pokazują rezultaty badań. Wynika z nich, iż dzieci, które doświadczają kar gorzej funkcjonują w roli ucznia w szkole, niż te dzieci, które tych kar nie doświadczają (Łukasik, 2010, s. 52).
Konsekwencją notorycznego karania mogą być takie postawy dzieci jak:
bierność, uległość, wycofanie, a w czasie adolescencji – przekora, zawziętość, a także egocentryzm czy brak czułości. Dzieje się tak, gdyż karany ma poczucie niesprawiedliwego traktowania, a nierzadko nakładane kary są bez konkrentego uzasadnienia co powoduje frustrację i pogarszające się kontakty na linii dziecko-rodzic (Łukasik, 2010, s. 52).
Wykres 28. Najczęściej stosowane kary przez rodziców dzieci z uszkodzonym słuchem
Źródło: badania własne
138
Przekadając to na wyniki niniejszych badań, można zaobserwować ciekawe dane na wykresie 28, który obrazuje najczęściej stosowane kary przez rodziców dzieci z uszkodzonym słuchem. Okazuje się, że najczęściej spotykaną karą dla dzieci z uszkodzonym słuchem jest zakaz gry na komputerze (9 odpowiedzi, 37%), a także zakaz używania telefonu (3 odpowiedzi, 13%) i odmowę przyjemności (3 odpowiedzi, 13%). W dalszej kolejności rodzice wymieniali zakaz wyjścia do kolegów (2 odpowiedzi, 8%) jako jedną z form mobilizowania swoich dzieci do lepszego zachowania. Należy przy tym nadmienić, że wśród badanych rodziców są także Ci, którzy nie stosują kar w swoich metodach wychowawczych (6 odpowiedzi, 25%).
Wykres 29. Najczęściej stosowane nagrody przez badanych rodziców dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim
Źródło: badania własne
Wykres 29 pokazuje, że rodzice wobec dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim najczęściej stosują takie nagrody jak: nagrody rzeczowe (8 odpowiedzi, 14%) oraz wyjście na zakupy (8 odpowiedzi, 14%).
Równie często były stosowane słodycze (7 odpowiedzi, 12%), zwykła pochwała
139
(7 odpowiedzi, 12%), kieszonkowe (5 odpowiedzi, 9%), wyjście do kina (5 odpowiedzi, 9%) i gra na komputerze (4 odpowiedzi, 8%). Wśród odpowiedzi pojawiła się również odpowiedź sugerująca brak nagród (7 ankietowanych, 12%) w rodzicielskim wychowaniu. Do nagród skategoryzowanych jako inne (5%), badani rodzice zaliczyli „pizzę”, „wyjście w teren”, oraz „punkty”, które mają zmotywować dzieci do lepszego zachowania i uczenia się na błędach.
Wykres 30. Najczęściej stosowane kary przez badanych rodziców dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim
Źródło: badania własne
Podobnie jak w przypadku uczniów z uszkodzonym słuchem, rodzice dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim jako karę w stosunku do swoich dzieci najczęściej stosują zakazy: gry na komputerze (18 odpowiedzi, 29%), oglądania telewizji (10 odpowiedzi, 16%) a także zakaz używania telefonu (8 odpowiedzi, 12%). Kolejną grupę stanowiły zakaz wyjści do kolegi (4 odpowiedzi, 6%) i odmowa przyjemności (3 odpowiedzi, 5%). Tak jak w przypadku rodziców dzieci z uszkodzonym słuchem, są jednak także Ci rodzice, którzy nie uznają kar, jako metodę wychowczą (15 odpowiedzi, 24%). Spośród
140
„innych” stosowanych kar przez ankietowanych rodziców (5 odpowiedzi, 8%) można wyróżnić „liczenie do 10”, „brak słodyczy”, „zabranie pieniędzy”, a „także siadanie na krześle i zastanowienie się”.
Przedstawiona powyżej analiza empiryczna pozwoliła na zdiagnozowanie znaczenia czynników indywidualnych, które będą różnicowały funkcjonowanie społeczne i aktywność fizyczną uczniów z wybraną niepełnosprawnością sensoryczną w danej grupie badawczej.
141