Studium Janowej chrystofanii Marii z Magdali należy rozpocząć od identyfi -kacji tej postaci. To zadanie utrudnia bogactwo interpretacji i tradycji nagroma-dzonych wokół tej kobiety na przestrzeni wieków. Istotne jest rozróżnienie mię-dzy Marią z Magdali wzmiankowaną na kartach Ewangelii a Marią Magdaleną, fi gurą świętej, która przez wieki przyjmowała wiele „wcieleń” i coraz to nowe oblicza, nie zawsze zgodne z opisem, który znajduje my w Piśmie Świętym13. Konsekwentnie więc w niniejszej pracy wyrażenie Maria z Magdali będzie ozna-czało wyłącznie biblijny obraz kobiety z Magdali, natomiast Maria Magdalena będzie określeniem postaci świętej wraz z jej historyczną interpretacją i nad-budową. O niewieście z Magdali wiemy niewiele, natomiast tradycja związana z fi gurą Marii Magdaleny wydaje się znacznie bogatsza, wręcz można by po-wiedzieć, że pod niektórymi względami ciekawsza. W pierwszym paragrafi e tej części zostanie przedstawiony najpierw pierwszy, a następnie drugi wizerunek Magdaleny. Drugi paragraf będzie poświęcony analizie chrystofanii w J 20,1-18. Całość zostanie podsumowana wnioskami w paragrafi e trzecim.
Prezentacja postaci
Aspekt biblijny
Régis Burnet, próbując scharakteryzować Marię z Magdali, stwierdza:
W Ewangeliach niewiasty mają dwie zasadnicze wady. Nie tylko nie są równie wyraziście zindywidualizowane jak mężczyźni, ale mają też irytującą skłon-ność do noszenia imienia Maria14. Mimo tej trudności, można – opierając się
na ewangelicznych perykopach, które bezsprzecznie dotyczą kobiety o tym „kło-potliwym” imieniu i pochodzącej zarazem z Magdali – odtworzyć realny obraz tej niewiasty. Maria z Magdali pojawia się w pięciu s ytuacjach: jako świa dek publicznej działalności Jezusa, świadek ukrzyżowania, świadek pogrzebu Jezu-sa, świadek pustego grobu (zawsze w powiązaniu z angelofaniami), wreszcie jako świadek zmartwychwstania (chrystofania). W powyższych opisach
wymie-niana jest z imienia15, co stanowi kryterium wyboru fragmentów bez
wątpie-13 Por. Régis Burnet, Maria Magdalena, dz. cyt., s. 11-13.
14 Spośród wszystkich Marii można łatwo wyodrębnić Najświętszą Maryję Pannę, gdyż ewangeliści często Ją indywidualizują, nazywając Maryją, Jego Matką. Natomiast pozostałe Marie są w pewien sposób przemieszane, a niektóre kobiety pozostają bezimienne, co utrudnia ich rozróżnianie, por. tamże, s. 18.
15 W Łk 23,55 trzeba wziąć pod uwagę szerszy kontekst niż ściśle podany werset.
Studia i materialy_193.indd 118
119
nia dotyczących Marii z Magdali. Wyjątkami od tej reguły są dwa wydarzenia z Ewangelii według św. Łukasza: scena pod Krzyżem (23,49) oraz złożenie ciała Jezusa do grobu (23,55). Biorąc jednak pod uwagę wzmiankę o niewiastach to-warzyszących Jezusowi od Galilei i następujące w 24,10 wymienienie ich imion, można stwierdzić obecność Magdaleny również w tych dwóch przypadkach. Po-twierdzają to także paralelne opisy ukrzyżowania i pogrzebu.
Ewangelie według św. Mateusza i według św. Marka zawierają wszystkie ukazane wyżej wydarzenia, w których występuje Magdalena. Z kolei Ewangelista Łukasz pomija chrystofanię Marii, zaś Jan jej towarzyszenie Jezusowi podczas publicznego nauczania oraz w trakcie pogrzebu. Janowy opis pierwszego ukaza-nia się Zmartwychwstałego różni się od opisów u synoptyków, gdyż spośród gru-py pobożnych niewiast pozostaje sama Magdalena, która wyłania się na pierwszy
plan i nabiera indywidualnych cech16. Mimo tych różnic zauważa się, że Maria
z Magdali jest obecna w najistotniejszych momentach życia Chrystusa, uczestni-czy w Jego misji, począwszy od głoszenia królestwa Bożego, poprzez śmierć, aż po zmartwychwstanie. Powyższe zestawienie wyraźniej zobrazuje tabela.
Tabela 1. Ewangeliczne wydarzenia, w których bierze udział Maria z Magdali
Według Mateusza Według Marka Według Łukasza Według Jana Maria w grupie niewiast
towarzyszących Jezusowi Mt 27,55-56 Mk 15,40-41
Łk 8,1-3
Łk 23,49.55 ----Maria pod Krzyżem Mt 27,55-56 Mk 15,40-41 Łk 23,49 J 19,25 Maria przy pogrzebie Mt 27,61 Mk 15,47 Łk 23,55 ----Maria przy pustym grobie Mt 28,1-8 Mk 16,1-8 Łk 24,1-10 J 20,1.11-13 Maria spotyka
Zmartwychwstałego Mt 28,9-10 Mk 16,9-11 ---- J 20,14-18
Tekstem w miarę wyczerpująco charakteryzującym omawianą postać wydaje się fragment z Łk 8,1-3: Potem chodził po miastach i wioskach, głosząc i
zwiastu-jąc królestwo Boże. Towarzyszyło Mu dwunastu. I niektóre kobiety, uwolnione od złych duchów i od chorób: Maria zwana Magdaleną, z której wyszło siedmiu czar-tów, i Joanna, żona Chuzy, zarządcy Heroda, i Zuzanna, i wiele innych. Kobiety
16 Marek, opisując pierwszą chrystofanię, również wymienia tylko Marię (16,9). Jednak jest to późniejszy dodatek redakcyjny, a ponadto spotkanie nie jest opisane tak szczegółowo jak u Jana.
Studia i materialy_193.indd 119
120
te służyły im pomocą pieniężną ze swoich własnych zasobów17. Wynika z niego,
że Maria, z której Jezus wyrzucił siedem złych duchów18 (por. Mk 16,9), nosi
przydomek „Magdalena”, który jest związany z jej miejscem zamieszkania bądź pochodzenia19, co sugeruje stan panieński lub wdowieństwo20. Ponadto jest ona na tyle bogata, by wspierać fi nansowo Nauczyciela z Nazaretu i Jego uczniów21. Powyżej został zarysowany obraz Marii z Magdali wyłaniający się z czterech Ewangelii. Z jednej strony biblijnych fragmentów opisujących Magdalenę jest wiele, natomiast z drugiej ich niepełność powoduje chęć dołączenia do nich in-nych nieadekwatin-nych wątków biblijin-nych, co zostanie z kolei przedstawione.
Aspekt historyczno-kulturowy
Proces poszerzenia obrazu Marii z Magdali o perykopy ewangeliczne, które nie dotyczą tej kobiety, zapoczątkował Grzegorz Wielki22. Dokonał on swoistego aktu narodzin Marii Magdaleny, czyli barwniejszego wizerunku omawianej nie-wiasty. Wykorzystane przez niego fragmenty Pisma Świętego przedstawia tabela.
Tabela 2. Wydarzenia biblijne, w których występuje Maria z Magdali
(według Grzegorza Wielkiego)
Mk 16,9 Łk 7, 36-50 J 11,2 J 12,1-11 Kontekst Chrystofania Uczta u Szymona faryzeusza Wskrzeszenie Łazarza Uczta u Łazarza w Betanii
17 Biblia Poznańska, wyd. IV, Poznań, Księgarnia św. Wojciecha 2004.
18 Zob. Régis Burnet, Maria Magdalena, dz. cyt., s. 21-22.
19 Zob. tamże, s. 19-20. W czasach Jezusa miejscowość ta znana była także pod nazwami Megedan i Dalmanuta, a Józef Flawiusz określa ją jako Tarichea, por. Tomasz Jelonek, Św. Maria
Magdalena, „Posłaniec Serca Jezusowego”, nr 7(126), 1997, s. 4-5. Najnowsze badania w Magdali,
[online], [przeglądane 01. 06. 2010], dostępne w: http://www.magdalaproject.org
20 Maria nie jest identyfi kowana przez jakąkolwiek relację z mężczyzną, jak określano w tam-tych czasach większość kobiet (np. Joanna, żona Chuzy), ale przez relację z miastem: Maria z Mag-dali, co może wskazywać na jej życie w pojedynkę, bez męża, por. Amy Welborn, Maria
Magda-lena. Prawda, legendy i kłamstwa, dz. cyt., s. 23. Na podstawie danych biblijnych i pozabiblijnych uważa się, że Maria była wdową lub niezamężną i prawdopodobnie zamożną kobietą, Encyklopedia katolicka, Tom XI, red. Edward Gigilewicz, Lublin, TN KUL 2006, s. 1319.
21 Zob. Régis Burnet, Maria Magdalena, dz. cyt., s. 22-24.
22 Choć już wcześniej czasami przyjmowano tożsamość trzech Marii (np. Augustyn). Nato-miast większość ojców Kościoła i pisarzy wczesnochrześcijańskich raczej postulowało za trzema Mariami, m.in. Klemens Aleksandryjski, Orygenes, Tertulian, Jan Chryzostom, Ambroży z Medio-lanu, Hilary z Poitiers, Hieronim. Także w Konstytucjach apostolskich mamy zapis o rozróżnieniu tych trzech niewiast, por. tamże, s. 44-45.
Studia i materialy_193.indd 120
121
Mk 16,9 Łk 7, 36-50 J 11,2 J 12,1-11 Kobieta utożsamiana z Marią z Magdali Maria Magdalena Bezimienna jawnogrzesznica Maria z Betanii, siostra Marty i Łazarza Maria (w domyśle: z Betanii, siostra Marty i Łazarza) Istotne szczegóły Maria, z którejprzedtem wyrzucił siedem złych duchów Namaszczenie Jezusa przez kobietę i odpuszczenie jej grzechów
Maria zaś była tą, która namaściła
Pana olejkiem i włosami swoimi otarła Jego nogi.
Namaszczenie Jezusa przez Marię w celu pogrzebowym
Papież utożsamia Marię Magdalenę u Marka z jawnogrzesznicą u Łukasza i Marią z Betanii u Jana23. Trzy różne kobiety stają się jedną24. Grzegorz w sied-miu złych duchach upatruje grzechów nieczystości, a majętność Marii z Magdali tłumaczy jej zyskami z prostytucji. Stąd już łatwo o nawiązanie do Łukaszowej,
bezimiennej nierządnicy namaszczającej Jezusa w domu faryzeusza Szymona25.
Oprócz tego „pomocny” dla wizji Grzegorza okazał się Janowy werset opisu-jący jedną z sióstr Łazarza: Maria zaś była tą, która namaściła Pana olejkiem
i włosami swoimi otarła Jego nogi. Znów skojarzenie z namaszczeniem olejkiem
przez cudzołożnicę u Łukasza Ewangelisty wpisało się w papieską hipotezę26.
Tak zrodziła się fi gura Marii Magdaleny: nawróconej prostytutki, przyjaciółki Je-zusa, siostry Marty i Łazarza; kobiety, która kroczyła przy Jezusie, była pod Jego
Krzyżem i jako pierwsza doświadczyła spotkania z Nim po zmartwychwstaniu27.
23 Sądzimy, iż ta, którą Łukasz nazywa grzesznicą, a Jan Marią, jest ową Marią, z której, jak
świadczy Marek, siedmiu szatanów wypędzono, Grzegorz Wielki, Homilie na Ewangelie,
Warsza-wa, PSP 3, ATK, 1969, s. 233, cyt. za: Régis Burnet, Maria Magdalena, dz. cyt., s. 46.
24 (...) na wschodzie Kościół nigdy nie dokonał tego skojarzenia – cały czas postrzegał
wszyst-kie trzy Marie jako osobne postaci, a Marię Magdalenę czcił przede wszystkim jako »Niosącą mir-rę« oraz »Apostołkę Apostołów«, Amy Welborn, Maria Magdalena. Prawda, legendy i kłamstwa,
dz. cyt., s. 81. Odnośnie do tytułu Niosąca mirrę, zob. tamże, s. 106-110, a odnośnie do Równa
Apostołom, zob. tamże, s. 113-114.
25 Choć częściej Maria Magdalena jest kojarzona z cudzołożnicą dopiero co przyłapaną na nierządzie i przyprowadzoną do Jezusa, by wydał wyrok, na co On pisał palcem na piasku (J 8, 1-10), przykładem tego jest fi lm Mela Gibsona Pasja (2004). Wątek ten wykorzystują także współczesne powieści, np. Marian C. Abramowicz, Maria Magdalena, Poznań, Pallottinum 1995.
26 Poszerzona analiza egzegezy Grzegorza, skutkująca utożsamieniem trzech Marii, a szcze-gólnie motywacje tej egzegezy, zob. Régis Burnet, Maria Magdalena, dz. cyt., s. 21, 44-49; Amy Welborn, Maria Magdalena. Prawda, legendy i kłamstwa, dz. cyt., s. 73-78.
27 Współczesne komentarze odchodzą od takiego utożsamienia, por. Encyklopedia katolicka, t. XI, dz. cyt., s. 1319.
Studia i materialy_193.indd 121
122
Choć wyodrębnienie spośród wielu kobiet samej Marii z Magdali nie jest prostym zadaniem28, w niniejszej pracy, ze względu na jej cel, zostaje przyjęta teza trzech odrębnych Marii, która wydaje się wierniejsza przekazom ewange-licznym. Tym bardziej że za tym rozróżnieniem opowiada się większość
współ-czesnych teologów29. Régis Burnet przedstawia następujące argumenty
podwa-żające scalenie kilku opisów różnych niewiast w jeden30. Po pierwsze, uznanie
Marii z Betanii za kobietę cudzołożną wydaje się nie do obronienia na podstawie zachowanych źródeł. Poza tym, jest mało prawdopodobne, by na pogrzebie brata rzekomej prostytutki byli obecni miejscy dostojnicy. Po drugie, zaraz po opowia-daniu o namaszczeniu przez bezimienną jawnogrzesznicę (7,37), Łukasz wmina Marię z Magdali, którą opuściło siedem złych duchów (8,2) i w żaden spo-sób nie utożsamia tych dwóch postaci, a przebaczenie w domu faryzeusza nie da się interpretować jako egzorcyzmu31. Po trzecie, Jezus nie znał grzesznej kobiety w opowiadaniu Łukaszowym, a przecież Maria z Betanii należała do zaprzyjaź-nionej z Nim rodziny. Po czwarte, Magdala leży w Galilei, natomiast Betania w Judei, trudno więc pogodzić lub połączyć te dwie miejscowości w jedno32.
Ostatni problem stanowi kwestia namaszczenia Jezusa, co przedstawia tabe-la 3. Janowy werset o namaszczeniu przez Marię, siostrę Łazarza (11,2), nie moż-na odnosić do moż-namaszczenia przez cudzołożnicę, gdyż ostatni ewangelista nie opisuje tego wydarzenia. Święty Jan przedstawia natomiast namaszczenie w
Be-tanii33, które miało inny charakter. Było namaszczeniem „pogrzebowym”
Jezu-28 Gdyby ta sprawa ze swojej natury nadawała się do pełnego wyjaśnienia, już zostałaby
rozstrzygnięta, skoro ją rozpatrywało tyle światłych osób, Augustin Calmet, Dissertation sur le trois Maries. Commentaire de l’Évangile de Saint Luc, Paris 1726, cyt. za: Régis Burnet, Maria Magdalena, dz. cyt., s. 38.
29 Ugruntowana argumentacja za trzema Mariami została zapoczątkowana przez Jacquesa Lèfevre’a d’Ètaples’a w 1518 r., aczkolwiek jego opinia miała długą drogę recepcji i wywoływała wiele krytyk. Przykładem jest fakt, że aż do 1969 r. w liturgii z dnia 22 lipca wspominano jednocześnie trzy Marie. Od tamtego roku ten dzień jest wspomnieniem tylko świętej Marii Magdaleny, por. Régis Burnet, Maria Magdalena, dz. cyt., s. 49-51; zob. także, Susan Haskins,
Mary Magdalene. Myth and Methaphor, New York, Berkeley 1993, s. 245-247; Wł. L. [Władysław
Lohn – MT], Jawnogrzesznica z Galilei, Maria z Betanii, Maria Magdalena, „Posłaniec Serca Jezusowego”, nr 81, 1952, s. 198-203; Elżbieta Adamiak, Milcząca obecność. O roli kobiety
w Kościele, Warszawa, Biblioteka Więzi 1999, s. 107.
30 Por. Régis Burnet, Maria Magdalena, dz. cyt., s. 51-52.
31 Por. Ewangelia według św. Łukasza. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz, oprac. Feliks Gryglewicz, Poznań-Warszawa, Pallottinum 1974, s. 175.
32 Więcej argumentów za rozróżnieniem Marii z Magdali od Marii z Betanii, zob. Jakub Makara, Maria z Magdali i Maria z Betanii. Problem egzegetyczny, „Ateneum Kapłańskie” z. 3 (158), t. 47, 1947, s. 299-305; zob. także, Andrew W. Kerr, The two Marys of Bethany and Magdala, Edinburgh, Andrew Baxendine & Sons 1922.
33 Niektórzy brak chronologii w Janowym tekście, czyli odniesienie w 11,2 do namaszczenia, które jest opisane dopiero w 12,1-8, próbują wytłumaczyć następująco: Chodzi albo o późniejszą
Studia i materialy_193.indd 122
123
sa, czyli całkowicie nie powiązanym z odpuszczaniem grzechów. Taki zresztą wymiar mają wszystkie opisy uczty w Betanii (Mt, Mk, J). Łukasz nie uwzględ-nia jednak tego rodzaju namaszczeuwzględ-nia. Opisuje on inne, które nie miało miejsca w Betanii i podczas którego Jezus wybacza niewieście jej przewinienia oraz wy-kazuje faryzeuszowi Szymonowi jego rytualne zaniedbania wobec gościa. To są istotne różnice, które nie pozwalają na wyciągnięcie wniosku, że grzeszna kobie-ta u Łukasza to Maria z Bekobie-tanii i z kolei Maria z Magdali.
Tabela 3. Opisy namaszczenia Jezusa w Ewangeliach
Mt 26,6-13 Mk 14,3-9 Łk 7,36-50 J 12,1-8 Betania Betania ---- Betania Uczta u Szymona Trędowatego Uczta u Szymona Trędowatego Uczta u Szymona faryzeusza Uczta u Łazarza Bezimienna kobieta Bezimienna kobieta Bezimienna grzeszna
kobieta
Maria (siostra Marty i Łazarza) Namaszczenie głowy Namaszczenie głowy Obmycie łzami
stóp, wytarcie ich włosami, całowanie i namaszczenie stóp
Namaszczenie stóp i otarcie ich włosami
Alabastrowy fl akonik drogiego olejku Alabastrowy fl akonik drogiego olejku nardowego Alabastrowy fl akonik olejku Funt szlachetnego, drogocennego olejku nardowego Uwaga odnośnie do marnotrawstwa Uwaga odnośnie do marnotrawstwa Uwagi odnośnie do braku gościnności ze strony faryzeusza (przypowieść o przebaczaniu) Uwaga odnośnie do marnotrawstwa ---- ---- Odpuszczenie grzechów kobiecie ----Namaszczenie na pogrzeb Namaszczenie na pogrzeb ---- Namaszczenie na pogrzeb
glosę, która zharmonizowała się z tekstem, albo – co bardziej prawdopodobne – o prolepsę (antycy-pację w narracji), która nadaje sens temu fragmentowi: śmierć i wskrzeszenie Łazarza zapowiada-ją śmierć i zmartwychwstanie Jezusa, Régis Burnet, Maria Magdalena, dz. cyt., s. 52 oraz Although some scholars consider this discrepancy to be a case of sloopy editing, it is more likely that the narrator expects the audience to be familiar with the story, Kelli S. O’Brien, Written That You May Believe. John 20 and Narrative Rhetoric, s. 289: „The Catholic Biblical Quarterly” nr 67, 2005.
Studia i materialy_193.indd 123
124
Zespolenie trzech postaci w jedną, zapoczątkowane przez Grzegorza Wiel-kiego, stało się jednak inspiracją i podstawą do dalszego rozwoju fi gury Marii
Magdaleny34. Każda epoka interpretowała, a następnie wykorzystywała ten
poszerzony wizerunek Marii Magdaleny do swoich celów. W tradycji średnio-wiecza Magdalena przedstawiana jest jako błogosławiona grzesznica, patronka prostytutek, godło nawrócenia. Jest również ukazana jako skuteczna ewangeliza-torka Marsylii35, a następnie jako pustelnica, która przeżywa resztę swego życia na pokucie, modlitwie i medytacji oraz doświadcza uniesień mistycznych36, a za jej wstawiennictwem dzieją się różne cuda. Przedstawione „fakty” uwzględnia na przykład jeden z licznych żywotów świętej Marii Magdaleny, który znajduje się w powstającej w tym czasie Złotej legendzie37 – zbiorze hagiografi i, legend i opowiadań apokryfi cznych zebranych i opracowanych około 1260 roku przez
Jakuba de Voragine’a. Na tej podstawie opactwa w Vézelay38 i
Saint-Maxime--la-Sainte-Baume39 we Francji wykorzystują rzekome relikwie świętej do rozsła-wienia miejsca kultu i pomnożenia liczby pielgrzymów, czy wręcz do utrzymania pozycji upadającego już klasztoru.
Figura Marii Magdaleny w tym okresie odzyskuje też w pewnym sensie swoje dziewictwo, które utraciła przez rozpustę, a otrzymała z powrotem przez ekspiację. Staje się, obok Maryi, symbolem macierzyństwa i opiekuńczości. Za-kony żebracze (franciszkanie i dominikanie) obierają sobie Magdalenę za wzór
vita apostolica i vita contemplativa. Następnie nurt religijny devotio moderna40
przypisuje jej patronat nad dziełami miłosierdzia, a w szczególności nad trędo-watymi. Więźniowie również szukają jej wstawiennictwa. Jest ona sztandarem dla aktywnych niewiast pełniących miłosierne uczynki, więc powoli zarysowuje się jej związek z emancypacją kobiet. Z drugiej strony kaznodzieje wykorzystują przykład jej życia do potępienia bogactwa, a w szczególności majętności i nieza-leżności kobiet. Różnorodność spraw, którym patronuje Maria w średniowieczu,
34 Maria Magdalena to fi gura ukształtowana przez mistykę, pobożność, hagiografi ę; to twór
literatury: kazań, rozważań, opowieści historycznych, a z Danem Brownem [Kod Leonarda da Vinci
– MT] także i powieści, Régis Burnet, Maria Magdalena, dz. cyt., s. 13.
35 W tradycji Kościoła Wschodniego działalność misyjna Magdaleny powiązana jest z Efezem i Rzymem, a jej relikwie „wędrowały” od Efezu przez Konstantynopol do Rzymu, por. Amy Welborn, Maria Magdalena. Prawda, legendy i kłamstwa, dz. cyt., s. 110-113.
36 Margery Kempe, św. Małgorzata Cortona, św. Katarzyna ze Sieny to przykłady średnio-wiecznych mistyczek szukających wzoru w Marii Magdalenie, por. tamże, s. 127-132.
37 Zob. Régis Burnet, Maria Magdalena, dz. cyt., s. 87-94; Amy Welborn, Maria Magdalena.
Prawda, legendy i kłamstwa, dz. cyt., s. 79-95.
38 Por. Amy Welborn, Maria Magdalena. Prawda, legendy i kłamstwa, dz. cyt., s. 99-103.
39 Por. tamże, s. 103-104.
40 Pobożność współczesna – pobożność mieszczańska zrodzona w XIV wieku i rozprzestrze-niona przez zakony żebracze po całej Europie, por. Régis Burnet, Maria Magdalena, dz. cyt., s. 97-98.
Studia i materialy_193.indd 124
125
jest ogromna. W czasie kontrreformacji przyjęty obraz Marii Magdaleny okazuje
się doskonałą bronią w walce z protestantyzmem41. Maria Magdalena jest fi
la-rem sakramentu pokuty i pojednania, życia mistycznego, uznania Tradycji, a nie tylko Pisma Świętego, wreszcie dowartościowania dobrych ludzkich uczynków, zwłaszcza pokutnych. Maria przybiera, bardziej niż dotychczas, fi gurę żarliwej pokutnicy, a w malarstwie dominuje motyw „spowiedzi” Marii Magdaleny pod-czas uczty u faryzeusza Szymona (Łk 7,36-50). Jako gwarantka ładu społecznego Magdalena zostaje „zmobilizowana” do walki z prostytucją. Powstają domy Cór
Magdaleny czy sióstr magdalenek42, w których przebywają „upadłe” kobiety albo
te zakłócające porządek w społeczeństwie.
W czasach nowożytnych także inny dawny wizerunek Magdaleny odzysku-je znaczenie: obraz mistyczki. Maria staodzysku-je się na powrót symbolem miłosnego zjednoczenia z Chrystusem, wzorem nowo pojętego życia kontemplacyjnego i ekstatycznego, oczywiście nadal jako nawrócona grzesznica. Pojawia się wtedy pytanie: Któż bardziej ukochał Jezusa niż ona? Mistycy szukający natchnienia w tej miłości to np. święta Teresa z Avili, kardynał Piotr de Bérulle czy święty Franciszek Salezy43.
Współcześnie fi gura Marii Magdaleny nie straciła na ważności. Wyakcento-wano natomiast inne wyobrażenia o niej. Wyraźnie widać reinterpretację wątku mistycznej miłości, która przeradza się w miłość erotyczną – i tak Magdalena sta-je się kochanką, żoną Jezusa44, a wreszcie Świętym Graalem45, noszącym w so-bie świętą krew, czyli potomstwo Jezusa46. Z kolei niektóre ruchy feministyczne
41 Wiele elementów z życia świętej Marii Magdaleny dostarczało katolikom świetnych argu-mentów przeciwko protestantyzmowi, np. jej wyznanie grzechów, skrucha, kontemplacja, ekstaza czy jej hojność w postaci wylanego olejku jako obrona przepychu w kościołach, por. Odile Delen-da, L’héroïne de la Contre-Réforme, „Le Monde de la Bible” nr 133, 2002, s. 38-45, cyt. za: Régis Burnet, Maria Magdalena, dz. cyt., s. 111.
42 W latach sześćdziesiątych XX wieku w Irlandii dochodziło w takich domach, które przy-brały formę więzień dla kobiet, do nadużyć i wykorzystywania. Zostało to przedstawione w fi lmie
Siostry Magdalenki Petera Mullana (2002).
43 Średniowieczne i nowożytne obrazy Marii Magdaleny, zob. Régis Burnet, Maria
Magdalena, dz. cyt., s. 85-139.
44 Takie powieści romantyczne to np.: Gordon Thomas, Maria Magdalena. Ona naprawdę
kochała Jezusa, Warszawa, Klub dla Ciebie 2006; Ellen G. Traylor, Maria Magdalena, Warszawa,
Exter. Palabra 1994; Juan Tafur, Miłość Marii Magdaleny, Warszawa, Świat Książki 2007; Maria R. Pisa, Kochałam Go naprawdę. Autobiografi a Marii z Magdali, Kraków, Alleluja 2002; Nikos Kazantzakis, Ostatnie kuszenie Chrystusa, Poznań, SAWW 1992.
45 Bezpodstawność utożsamienia Marii Magdaleny ze świętym Graalem, zob. Richard Barber,
The Holy Grail. Imagination and belief, Cambridge, Harvard University Press 2004.
46 Powieści wykorzystujące ten wątek to np.: Margaret Starbird, Maria Magdalena i Święty
Graal. Kobieta z alabastrowym fl akonem, Warszawa, Albatros 2004; Margaret Starbird, Święta ob-lubienica. Maria Magdalena i Święty Graal [i inne tajemnice Kościoła], Bydgoszcz, Limbus 1995;
Michael Baigent i in., Święty Graal. Święta Krew, Warszawa, Książka i Wiedza 2002; Laurence
Studia i materialy_193.indd 125
126
tłumaczą swoje poglądy, odwołując się do interpretacji Marii Magdaleny jako ofi ary patriarchalnego spisku, który ma umniejszyć jej rolę w pierwotnym
Ko-ściele. Pod wpływem rozpowszechniania się apokryfów i tekstów gnostyckich47,
które wprawdzie opierają się na Ewangeliach kanonicznych48, ale zmieniają ich
prawdziwy sens, pojawia się obraz Magdaleny uprzywilejowanej przez