WSTĘP
1W tradycji Kościoła istnieje żywotny nu rt interpretacyjny określający Ma-rię z Magdali mianem Apostołki Apostołów (bądź Równej Apostołom, Niosącej
mirrę czy Nowej Ewy)2. Jednak badacz próbujący znaleźć jednoznaczne biblijne uzasadnienie dla tego tytułu napotyka poważne trudności. Z jednej strony, fakt posłania jej przez Jezusa do uczniów z konkretnym przesłaniem nie jest wystar-czającym argumentem za użyciem wobec tej niewiasty tak mocnego sformuło-wania. Wszakże również inne kobiety zostały przez Niego posłane z podobnie brzmiącym zadaniem. Jednak w ich przypadku ten tytuł, jakkolwiek postulowany na przykład przez św. Hipolita3, ostatecznie nie przyjął się i nie zakorzenił w po-wszechnej świadomości. Z drugiej strony, brak również w tekstach biblijnych jakiegokolwiek jednoznacznego tekstu sugerującego powołanie Marii z Magdali, który można by zestawić z klasycznymi tekstami dotyczącymi powołania aposto-łów. Pojawia się zatem pytanie o powód takiego wyróżnienia tej kobiety4. Wydaje
1 Wiadomości podawane we Wstępie według: Józef Myśków, Elementy metodyki pracy
naukowej, w: Mały teolog. Minipodręcznik dla początkujących autorów teologicznych dzieł, red.
Mariusz Bilski i in., Katowice-Lublin, Księgarnia św. Jacka 2003, s. 58-96.
2 Por. Amy Welborn, Maria Magdalena. Prawda, legendy i kłamstwa, Radom, Polwen 2006, s. 61-67; 106-110; 113-114.
3 Por. Régis Burnet, Maria Magdalena, Poznań, W drodze 2005, s. 58.
4 Por. Judith Hartenstein, Mary Magdalene the Apostle. A Re-interpretation of Literary
Tradition?, „Lectio diffi cilior”, [online], [przeglądane 21.06.2018] dostępne w http://www.lectio. unibe.ch/07_1/pdf/hartenstein_mary_magdalene.pdf
Studia i materialy_193.indd 115
116
się, że źródeł tego fenomenu należy szukać w najbardziej rozbudowanej narracji biblijnej dotyczącej Marii z Magdali, jakim jest perykopa w J 20,1-18. Poniższe studium ma za zadanie zwrócić uwagę na te elementy tekstu, które mogą suge-rować, że w jednym ze swych aspektów ten fragment można interpretować jako opis powołania.
Zgodnie ze znaną zasadą św. Augustyna (in Vetere Novum latet, in Novo Vetus
patet)5 warto podjąć próbę odpowiedzi na powyższy problem za pomocą tekstów starotestamentalnych. Jakkolwiek w tradycji egzegetycznej pojawiały się próby zestawiania opisu chrystofanii Magdaleny z wybranymi tekstami
starotestamen-talnymi (choćby w perspektywie Pieśni nad Pieśniami6 czy mitu o rajskim
ogro-dzie7), to jednak jak dotąd żaden z badaczy nie brał pod uwagę możliwości
ze-stawienia tego tekstu ze starotestamentalnymi opisami powołań. Tymczasem ich uważna lektura i analiza sugeruje, że te fragmenty wykorzystują podobne sche-maty kompozycyjne, środki retoryczne oraz analogiczną symbolikę. Szczególnie cenny wydaje się tutaj opis teofanii i powołania Mojżesza (Wj 3,1-4,20) – postaci fundamentalnej dla zrozumienia wiary Izraela. Podobną rolę wydaje się pełnić Maria w ramach tradycji chrześcijańskiej: nieprzypadkowo jest jedyną postacią wymienioną z imienia w średniowiecznej sekwencji wielkanocnej Victimae
Pas-chali laudes8, gdzie jest wzmiankowana jako świadek zmartwychwstania. W tym kontekście pojawia się pytanie o teologiczne znaczenie tego fenomenu. Dlaczego autor narracji w J 20,1-18 uznał za stosowne nawiązać w swym dziele do opisu teofanii i powołania Mojżesza w Wj 3,1-4,20? Jakie konsekwencje niesie to dla obrazu Boga i człowieka (i relacji pomiędzy nimi) w kontekście Paschy Jezusa? Jak możliwa paralela pomiędzy Mojżeszem a Marią wpływa na interpretację sa-mej Magdaleny jako Apostołki Apostołów? Poniższa praca stanowi próbę odpo-wiedzi na te pytania.
Podstawową presupozycją niniejszego studium jest wypracowana przez na-uki biblijne teoria gatunków literackich, wedle której można wyróżnić w tekście Pisma Świętego pewne charakterystyczne sposoby wypowiedzi posiadające spe-cyfi czną strukturę, frazeologię, a niekiedy nawet szereg wyrażeń idiomatycz-nych. W przypadku podjętego zagadnienia zasadniczy punkt odniesienia stanowi model narracji o powołaniu obecny w wielu tekstach biblijnych, w tym również w tekście o teofanii udzielonej Mojżeszowi na Horebie. Zestawienie tego
kla-5 Por. Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym, Dei verbum 16, dokumenty Soboru Watykańskiego II, [online], [przeglądane 21.06.2018], dostępne w: http://www.nonpossumus.pl/ encykliki/sobor_II/dei_verbum/V.php
6 Por. Amy Welborn, Maria Magdalena. Prawda, legendy i kłamstwa, dz. cyt., s. 61-67.
7 Por. Mariusz Rosik, Światło dnia trzeciego. Biblijne relacje o otwartym grobie i
chrystofa-niach, Wrocław, TUM 2004, s. 111-133.
8 Tekst w: Liber usualis. Missae et Offi cii, Paris, Desclee & Co. 1924, s. 665-666.
Studia i materialy_193.indd 116
117
sycznego tekstu z opisem spotkania Marii ze Zmartwychwstałym ma na celu weryfi kację (i ewentualną reinterpretację) tego nowotestamentalnego opowiada-nia jako możliwego opisu powołaopowiada-nia. Praca koncentruje się na tych aspektach wspomnianych wyżej opowiadań biblijnych, które korespondują ze sobą nie tyl-ko na zasadzie podobieństwa, ale i tyl-kontrastu. Ewentualne różnice mogą bowiem okazać się równie znaczące pod względem teologicznym, jak możliwe paralele. Praca ma charakter interdyscyplinarny. Łączy w sobie zarówno elementy teolo-gii biblijnej, jak i teoloteolo-gii fundamentalnej. Metodą wiodącą w analizie tekstów
biblijnych jest metoda narracyjna9. Funkcje metod pomocniczych
powierzo-ne zostały metodzie historyczno-krytyczpowierzo-nej oraz metodzie antropologiczpowierzo-nej10.
Pierwsza z nich pozwala dokonać szczegółowego rozbioru tekstów w ich wielo-warstwowości (analiza). Druga pozwala na zastosowanie wyników pracy egzege-tycznej w ramach teologii fundamentalnej (analiza porównawcza), by ostatecznie przejść do syntezy otrzymanych wyników w końcowych wnioskach. Tekst źró-dłowy dla niniejszego studium stanowią następujące wydania krytyczne Pisma Świętego: Biblia Hebraica Stuttgartensia, Karl Elliger, Willhelm Rudolph (red.), Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart (wersja elektroniczna) oraz Novum
Testa-mentum Graece, Nestle-Aland (red.), Deutsch Bibelgesellschaft, Stuttgart
(wer-sja elektroniczna)11. Wszystkie przekłady cytatów (o ile nie zostanie zaznaczone inaczej) pochodzą z Biblii Tysiąclecia12.
Praca została podzielona na trzy części. Pierwsze dwie to autonomiczne stu-dia dotyczące odpowiednio chrystofanii Marii z Magdali oraz teofanii Mojżesza. Trzecia to porównanie obu tekstów, wykorzystujące wyniki badań z części pierw-szej i drugiej. Taki układ pozwala zachować przejrzystość metodyczną pracy. Każda z narracji jest najpierw analizowana jako samodzielna jednostka literacka i teologiczna, co pozwala uniknąć nieuprawnionych hipotez i wniosków, wyni-kających z wpisania ich od początku w strukturę porównawczą, będącą wszakże tylko i wyłącznie współczesną hipotezą badawczą.
9 Por. Stefan Szymik, Metoda narracyjna jako propozycja dialogu z tekstem, w: Język Biblii.
Od słuchania do rozumienia, red. Wojciech Pikor, Kielce, „Verbum” 2005, s. 11-20; Interpretacja Pisma Świętego w Kościele, Papieska Komisja Biblijna, Poznań, Pallottinum 1994, s. 35-37.
10 Por. Interpretacja Pisma Świętego w Kościele, dz. cyt., s. 26-32, 49-50.
11 WTT (BHS Hebrew Old Testament) oraz BGT (BibleWorks Greek LXX/BNT), w: Bible
Works 6.
12 Biblia Tysiąclecia, wyd. V, Poznań, Pallottinum 2000.
Studia i materialy_193.indd 117