Zarówno w przypadku wydarzenia chrystofanii Marii z Magdali opisanej w Ewangelii według św. Jana, jak i teofanii Mojżesza opisanej w Księdze Wyj-ścia można mówić o trzech równorzędnych i paralelnych kontekstach, w których zostały one usytuowane: kryzys, Pascha i przymierze, wyznaczają one schemat interpretacyjny tej części prac badawczych. Podobieństwa pomiędzy J 20,1-18 a Wj 3,1--4,20 zostaną uporządkowane pod względem przynależności do każ-dego z tych kontekstów. Zatem pierwszy paragraf będzie dotyczył podobieństw w obu narracjach związanych z ogólnie pojętym kryzysem. W drugim zostaną przedstawione wspólne elementy omawianych tekstów, które odnoszą się do Pas-chy. Trzeci z kolei będzie wykazaniem podobieństw w doświadczeniach Marii
Studia i materialy_193.indd 160
161
i Mojżesza w związku z przymierzem. Każdy etap badań zwieńczy tabela pre-zentująca sumarycznie wyniki zestawienia tych analogii, które pojawiają się na płaszczyźnie obu narracji. Natomiast wnioski końcowe zostaną zaprezentowane w paragrafi e czwartym.
Kryzys
Pierwszym kontekstem analizowanych wydarzeń jest kryzys. Chodzi za-równo o kryzys indywidualny, dotyczący postaci Marii i Mojżesza, jak i kryzys w wymiarze wspólnotowym, dotykający całych społeczności: Hebrajczyków i uczniów Jezusa. Dramat niewiasty z Magdali związany jest ze śmiercią Nauczy-ciela. Maria zawdzięczała Mu wyzwolenie od opętania, co w praktyce oznaczało
przywrócenie normalnego funkcjonowania w społeczeństwie188. Innymi słowy,
Mistrz z Nazaretu przywrócił jej życie. Maria prawdopodobnie nie miała swojej rodziny, więc jej jedynym oparciem był Jezus i Jego grupa, którą wspierała fi nan-sowo i w której posługiwała wraz z innymi kobietami. Wiadomo, że w
ówczes-nych realiach historyczówczes-nych status społeczny kobiecie zapewniał mężczyzna189,
zatem Maria bez swego Nauczyciela była tak naprawdę nikim, nie miała znikąd wsparcia. Nawet uczniowie nie mogli jej tego wsparcia zapewnić, bo sami znaj-dowali się w sytuacji zagrożenia. Mojżesz też znajduje się w trudnym położeniu.
Ukrywa się w obcej ziemi Madianitów190, gdyż jest ścigany za zabójstwo
Egip-cjanina. Mimo że wychowywał się na dworze faraona oraz dopuścił się wspo-mnianego przestępstwa, stając w obronie jednego z wyzyskiwanych Hebrajczy-ków, jednak nie chroni go to przed gniewem władcy (por. Wj 2,15; 4,19). Jego ż ycie jest zagrożone i musi uciekać. Kryzys pogłębia fakt, że rodacy Mojżesza kwestionują jego zwierzchnictwo i odrzucają pomoc w rozwiązywaniu sporów (por. Wj 2,13-14).
Kontekstem omawianych sytuacji jest również kryzys o szerszym zasięgu. Dotyka on zarówno lud Izraela, jak i wspólnotę uczniów Jezusa. Obie grupy znaj-dują się pod presją i są uciskane. Wspólnota uczniów Jezusa doświadcza utraty Mistrza, z którym wiązali przecież tyle nadziei191, za którym poszli, zostawiając wszystko: cały majątek i własne rodziny192. Ich kryzys jednak nie tylko pozbawia
188 Zob. Eugen Drewermann, dz. cyt., s. 162-166.
189 Zob. na przykład: Pwt 25,5-10; Rt 1,1-4,17; Łk 7,11-17; J 19,25-27.
190 Mimo iż Mojżesz zasymilował się z Madianitami, nie zmienia to faktu, że był imigrantem wśród nieznanej mu społeczności, co zawsze wiąże się z pewnym poczuciem wyobcowania. Mojżesz nie opuścił przecież swego kraju dobrowolnie, ale ze strachu. Na poczucie alienacji wskazuje także imię jego syna Gerszoma, które oznacza cudzoziemiec, obcy, por. Wj 2,21-22.
191 Na przykład: A myśmy się spodziewali, że On właśnie miał wyzwolić Izraela (Łk 24,21).
192 Por. na przykład: Mt 4,20.22; 9,9; 19,29; Mk 1,18.20; 2,14; 10,29-30; Łk 5,27-28; 14,26.
Studia i materialy_193.indd 161
162
ich nadziei i perspektyw na przyszłość. Grozi im przecież śmierć za przyznawa-nie się do Skazańca193. Niebezpieczeństwo stanowi dla nich władza rzymska, jak również Żydzi, uznający uczniów Jezusa za potencjalne zagrożenie dla zastanego
porządku społecznego i religijnego194. Także Izraelici za czasów Mojżesza nie
mogli być spokojni o swe życie, gdyż znajdowali się w niewoli i byli zmuszani do ciężkich prac (por. Wj 1,11). Faraon był panem losów swych niewolników i decydował nawet o ich życiu. Potwierdza to nakaz zabijania hebrajskich chłop-ców w związku z nadmierną liczebnością narodu wybranego (por. Wj 1,16.22).
Pierwszym podobieństwem między analizowanymi tekstami jest zwrócenie się Boga do człowieka w kryzysie, wyjście Boga ku indywidualnej jednostce, a poprzez nią także w kierunku całej wspólnoty, czy to uczniów Jezusa, czy He-brajczyków. To On pierwszy wychodzi do człowieka w najmniej oczekiwanym momencie. Ani Maria, ani Mojżesz nie spodziewają się spotkania z Bogiem. Do Marii przychodzi Zmartwychwstały, który pierwszy rozpoczyna dialog i zwraca się do niej z pytaniem: Niewiasto, czemu płaczesz? Kogo szukasz? To potwier-dza, że Jezus wychodzi naprzeciw jej problemom. Poza tym ukazuje On drogę wyjścia z kryzysu, w którym znajduje się Maria i pozostali uczniowie.
Tak samo do Mojżesza przybywa Jahwe, który pierwszy rozpoczyna roz-mowę, przywołując go. Również w tym przypadku Bóg przychodzi, by wypro-wadzić z kryzysu: Mojżesza z obcej ziemi, a Izraelitów z niewoli. Z porówny-wanych tekstów można więc wyciągnąć wniosek, że Bóg z własnej woli szuka człowieka i wychodzi z inicjatywą szczególnie w sytuacjach granicznych, kie-dy jest on zniewolony i wyzyskiwany, kiekie-dy brakuje mu nadziei, a jego życie jest zagrożone. Oba przypadki potwierdzają, że Bóg troszczy się zarówno o jed-nostkę, jak i o całą społeczność195. Oprócz tego, fakt, że Jezus wypowiada imię Marii, a Jahwe Mojżesza, też obrazuje wyjątkowe podejście Boga do każdego człowieka. Stwórca zna imię wszystkich swych stworzeń i całą ich historię, czy-li wszystko, co złego lub dobrego doświadczają. W kulturze semickiej słowom
przypisywano nie tylko znaczenie informujące, ale także zdolność przywoływania rzeczywistości, toteż wypowiadanie imienia było pojmowane jako ustanowienie realnej więzi196. Ponadto człowiek, którego imię jest znane Bogu, należy do
Nie-193 Por. Elżbieta Adamiak, Kobiety w Biblii, dz. cyt., s. 163; Marek Śnieciński, dz. cyt., s. 179; Ewelina Drzycimska, Maria z Magdali – Apostołka Apostołów, s. 170, w: Godzina kobiet?
Recep-cja nauczania Kościoła rzymskokatolickiego o kobietach w Polsce w latach 1978-2005, red.
Elż-bieta Adamiak, Małgorzata Chrząstowska, Poznań, Wydział Teologiczny UAM 2008, s. 167-173.
194 Na przykład: Żydzi bowiem już postanowili, że gdy ktoś uzna Jezusa za Mesjasza, zostanie
wyłączony z synagogi (J 9,22); drzwi były zamknięte z obawy przed Żydami (J 20,19).
195 Zob. Teresa Stanek, The Failure and Suff ering of God, s. 278-283, w: Phenomena of Crisis.
The Paschal Dimension of Suff ering, red. Elżbieta Kotkowska i in., Poznań, Wydział Teologiczny
UAM 2006, s. 269-289.
196 Teresa Stanek, Dzieje jako teofania, dz. cyt., s. 141.
Studia i materialy_193.indd 162
163
go. Potwierdza to sam Bóg: Nie lękaj się, bo cię wykupiłem, wezwałem cię po
imieniu; tyś mój! (Iz 43,1). O tej indywidualnej relacji Boga do człowieka,
świad-czą jeszcze słowa proroka Izajasza: Powołał mnie Pan już z łona mej matki, od
jej wnętrzności wspomniał moje imię (49,1). Przedstawione cytaty są przykładem
potwierdzającym, iż Bóg zna każdą osobę i troszczy się o nią od momentu jej poczęcia.
Powyżej opisane pierwszeństwo Boga w dążeniu do relacji z człowiekiem (szczególnie w kryzysie) i chęć otoczenia go swoją opieką potwierdza także rola posłańców Bożych, która jest kolejnym omawianym motywem występującym w obu narracjach. W opisie chrystofanii można zaobserwować znikomą funkcję aniołów. Nie jest to z pewnością typowa angelofania wielkanocna. Można zary-zykować stwierdzenie, iż wysłannicy w bieli nie odgrywają żadnej roli w tej nar-racji, gdyż ani nie robią żadnego wrażenia na Marii, ani nie zwiastują faktu zmar-twychwstania. Co więcej, ich obecność wcale nie pomaga Magdalenie zrozumieć tego, co stało się z jej Panem. Podobną sytuację przedstawia nam opis teofanii. Wzmianka o Aniele Pańskim wydaje się dość enigmatyczna, gdyż Mojżesz tak naprawdę widzi tylko ogień, a w następnych wersetach to sam Jahwe rozmawia z Mojżeszem, a nie anioł. Wynika z tego, że również doświadczenie Mojżesza nie należy do angelofanii. To wszystko potwierdza tylko wcześniejszy wniosek, że to sam Bóg z własnej woli wychodzi do człowieka. Może, ale nie musi posługiwać się swymi posłańcami. Bóg dąży do relacji ze swym stworzeniem, szczególnie w takich okolicznościach, w jakich znajdują się zarówno Maria, jak i Mojżesz. W obu porównywanych tekstach zaakcentowane zostały również liczne trud-ności, jakie wiążą się z uwierzeniem, że to sam Bóg przychodzi do człowieka, by on przyjął za prawdę to, co On objawia. Maria po ludzku próbuje zrozumieć przyczynę pustego grobu. Jest przekonana, że jej Pan umarł, więc uparcie szuka Jego ciała, a następnie na swój ludzki sposób interpretuje obecność Jezusa. Ła-twiej przychodzi jej tłumaczenie, że rozmawia ze zwykłym ogrodnikiem, a nie z Żyjącym, który według niej nie może przecież żyć. Nie potrafi pojąć, że Je-zus mógł zmartwychwstać, choć wielokrotnie to zapowiadał. Nawet swoje imię, które Maria słyszy z ust Jezusa, nie pomaga jej do końca wyjaśnić napotkanej rzeczywistości. Sugeruje to sama odpowiedź Zmartwychwstałego: nie próbuj
Mnie dotknąć, która była szczegółowo rozpatrywana w części pierwszej197.
Ma-ria uważa, że odzyskała swego ziemskiego Nauczyciela, który przyszedł powtór-nie, by ją zabrać do siebie. Popełnia więc następny błąd poznawczy. Zdaje się, że dopiero po kolejnym wyjaśnieniu i zapewnieniu Zmartwychwstałego, Magdale-na Magdale-nareszcie rozumie, a może bardziej wierzy w to, co słyszy. Dlatego ozMagdale-najmia uczniom: widziałam Pana, co ostatecznie wyraża jej wiarę. Dodatkowo proces
197 Zob. s. 127 nn. niniejszej pracy.
Studia i materialy_193.indd 163
164
poznawczy, który przechodzi Maria, został podkreślony przez ciekawy zabieg re-toryczny. Tyle razy, ile błędnie stwierdzała, że dokonano kradzieży ciała, tyleż samo razy musiała „odwrócić się” od swego rozumienia rzeczywistości ku praw-dzie o Zmartwychwstałym.
Podobnie Mojżesz nie wie początkowo, z kim rozmawia. Cała sytuacja jest dla niego niezrozumiałą rzeczywistością i dzieje się na obcej ziemi. Nawet przed-stawienie się Boga niewiele mu wyjaśnia, gdyż w dalszej narracji nadal dopytuje się o Jego imię. Z kolei w dalszej części dialogu Mojżesz w ogóle nie pojmuje słów Jahwe, gdyż wylicza swoje ludzkie ograniczenia i niesprzyjające okolicz-ności: brak wiary we własne możliwości, nieufność Izraelitów czy niemoc słow-ną. Wielokrotne zapewnienia Boga o Jego pomocy, a nawet realne potwierdze-nia poprzez ukazane znaki wcale nie uspokajają powoływanego, który próbuje uniknąć swej misji, ostatecznie stwierdzając: Wybacz, Panie, ale poślij kogo
in-nego. Dopiero gniew Boga i przydzielenie do pomocy Aarona skutkuje tym, że
oporny sługa wreszcie postanawia wykonać polecenie Jahwe. Ukazane powyżej trudności niewiasty i późniejszego przywódcy narodu wskazują na pewien pro-ces w dojściu do wiary i przyjęciu Bożej perspektywy. Sytuacja czasowo i prze-strzennie jest inna, kondycja ludzka każdego z bohaterów również, ale niezmien-ny jest trwający Bóg, który jest źródłem ich drogi do Niego.
Integralną częścią przedstawionego powyżej rozwoju wiary jest doświadcze-nie własnej słabości. Wszystkie błędne interpretacje doświadcze-niewiasty z Magdali oraz wymówki Mojżesza ukazują właśnie ludzką niemoc, niezdolność do rozumienia i przyjmowania tego, co Bóg objawia. Jednak i Maria, i Mojżesz pokonują swo-ją bezsilność i bezradność, co w ostatecznym rozrachunku jest dziełem i darem Boga. Można więc stwierdzić, iż przezwyciężanie ludzkich słabości i zawierze-nie Bogu stanowią punkt oparcia dla wyjścia poza sytuację kryzysową, co jest ściśle powiązane z postępem w wierze.
Zarówno w przypadku Marii, jak i Mojżesza istotną funkcję w ich procesie dochodzenia do wiary i wyjścia z kryzysu można przypisać słuchowi. Niewiasta z Magdali doświadcza pierwszego przełomu, gdy słyszy swe imię. Istota jej chry-stofanii opiera się na tym, co Maria słyszy. Wskazuje na to fakt, że kiedy relacjo-nuje swe przeżycia apostołom, to przekazuje im to, co usłyszała od Chrystusa, a nie to, co zobaczyła. Poza tym, końcowe stwierdzenie widziałam Pana wyra-ża nie tyle Jego wizualną percepcję, ile przede wszystkim wiarę w Zmartwych-wstałego. Także dla Mojżesza nie jest najważniejszy płonący krzew, ale słowa, które dochodzą z jego wnętrza: nie zasłania przecież twarzy przed krzewem, ale dopiero wtedy, gdy słyszy głos Jahwe. Poza ogniem niczego innego nie widzi, a istotą tej teofanii są słowa skierowane do niego przez Boga. To za ich pomocą Jahwe objawia mu swoje imię i ukazuje swój plan wyprowadzenia Hebrajczyków z Egiptu. Nawet znaki, które Bóg daje Mojżeszowi, są jedynie potwierdzeniem
Studia i materialy_193.indd 164
165
tych słów oraz są podyktowane słabością i niedowiarstwem człowieka. W obu przypadkach zatem wiara rodzi się ze słyszenia. Do tego motywu nawiązuje później święty Paweł, pisząc w jednym ze swych listów: Przeto wiara rodzi się
z tego, co się słyszy, tym zaś, co się słyszy jest słowo Chrystusa (Rz 10,17).
Powyżej przedstawiona znikoma funkcja wzroku w opisie chrystofanii i teo-fanii również zdaje się uwydatniać znaczenie słuchu jako istotniejszego zmysłu poznawania prawdy. Maria widzi przecież pusty grób, szaty Jezusa, aniołów, w końcu samego Chrystusa, ale tak jakby ich nie widziała. Żadna z wymienionych obserwacji nie pomaga jej właściwie interpretować tego, co się dzieje. Cały czas twierdzi, że skradziono ciało jej Pana. Również Mojżesz widzi płonący krzew, ale nic z tego nie rozumie. Nie wie, co to jest za ogień i od kogo pochodzi. Moż-na więc stwierdzić, że to, co Maria i Mojżesz odbierają za pomocą swych oczu, nie zmienia ich sytuacji kryzysowej. Niemniej doświadczenie wzrokowe intryguje i inspiruje obu bohaterów do dalszych pytań i poszukiwań. Wzrok stanowi dla nich pewną funkcję pomocniczą, ale obydwoje nie mogą w pełni na nim polegać. Wszystkie powyższe spostrzeżenia można usystematyzować w formie tabeli.
Tabela 7. Podobieństwa między opisem chrystofanii i teofanii w kontekście kryzysu
KRYZYS
Maria z Magdali (J 20,1-18) Mojżesz (Wj 3,1-4,20) Kryzys indywidualny (strata Mistrza) Kryzys indywidualny
(ucieczka przed wyrokiem za zabójstwo) Kryzys grupy uczniów Jezusa
(śmierć Nauczyciela, zagrożenie ze strony przeciwników)
Kryzys społeczności Izraela
(niewola w Egipcie, represje ze strony faraona)
Bóg wychodzi do człowieka w kryzysie (Jezus rozpoczyna dialog)
Bóg wychodzi do człowieka w kryzysie (JHWH rozpoczyna dialog)
Znikoma funkcja aniołów Znikoma funkcja Anioła Pańskiego Opory w uwierzeniu i zrozumieniu objawienia
Bożego (wielokrotna błędna interpretacja pustego grobu i nierozumienie obecności Jezusa)
Opory w uwierzeniu i zrozumieniu objawienia Bożego (wyliczanie własnych ograniczeń i niekorzystnych uwarunkowań, nieufność wobec słów i znaków Boga)
Słabość człowieka Słabość człowieka Proces w dochodzeniu do wiary i wyjścia
z kryzysu
Proces w dochodzeniu do wiary i wyjścia z kryzysu
Kluczowa rola słuchu w procesie wiary Kluczowa rola słuchu w procesie wiary
Studia i materialy_193.indd 165
166
KRYZYS
Maria z Magdali (J 20,1-18) Mojżesz (Wj 3,1-4,20) Znikoma funkcja wzroku (doświadczenie
widzenia nie zmienia kryzysowej sytuacji Marii: ona widzi jedynie pusty grób, szaty, aniołów i „ogrodnika”)
Znikoma funkcja wzroku (Mojżesz widzi jedynie niezrozumiałe dla niego zjawisko: płonący krzew nie pomaga mu zrozumieć, kto się przed nim zjawia)
Powyższa analiza porównawcza pozwala wysunąć wnioski, że w kontekście kryzysu można wyszczególnić wiele podobieństw łączących opisy chrystofanii i teofanii. Potwierdzają one, że Bóg zawsze pierwszy przychodzi zarówno do ludzkiej jednostki, jak i do zbiorowości, zwłaszcza w sytuacji granicznej i sze-roko rozumianego zniewolenia. To pragnienie bliskiej relacji Stwórcy ze swym stworzeniem podkreśla znikoma rola posłańców niebieskich. Ukazuje ona, że w rzeczywistości to sam Bóg we własnej osobie zbliża się do człowieka. Trud-ności w akceptacji Bożego objawienia, których doświadczają Maria i Mojżesz, obrazują z jednej strony słabość człowieka, a z drugiej proces, drogę, jaką musi on przejść, by wyjść z kryzysu i dojść do pełnej wiary. Z kolei wiara, rodzi się
z tego, co się słyszy, więc bardziej pomocne w tym procesie jest słuchanie słów
Boga niż jakiekolwiek widzenie Jego postaci i znaków.
Pascha
Chrystofanię z Ewangelii według św. Jana oraz teofanię z Księgi Wy jścia łą-czy również kontekst Paschy, który można rozpatrywać w dwojaki sposób. Po pierwsze, doświadczenia Marii i Mojżesza są powiązane z żydowskim świętem
Pesah (hebr. פּ סח – przejście, przeskoczenie198). Jezus celebrował tę uroczystość wraz ze swoimi uczniami dzień przed swoją śmiercią, gdy spożywał z nimi wie-czerzę. Co więcej, nie tylko wypełnił dotychczasową Paschę, ale ustanowił jej nowy wymiar przez swoją śmierć i zmartwychwstanie, sam stając się barankiem ofi arnym złożonym na ołtarzu krzyża za grzechy wszystkich ludzi199. Z kolei spo-tkanie Marii ze Zmartwychwstałym jest potwierdzeniem tego dzieła dokonanego przez Chrystusa. Również teofania Mojżesza ma ścisły związek z Paschą, gdyż jest ona związana z ostatnią plagą rzuconą przez Jahwe na Egipt i
bezpośred-198 Por. Ludwig Koehler, Walter Baumgartner, The Hebrew & Aramaic Lexicon of the Old
Testament, Leiden, The Netherlands: Koninklijke Brill, NV 1994-2000 [wersja elektroniczna – bez
paginacji].
199 Jezus jako baranek, por. na przykład: Iz 53,7; J 1,29; 1,36; Dz 8,32; Hbr 9,13-14.26-27; 1 P 1,19. Dzień śmierci Jezusa był też dniem zabijania baranków ofi arnych na święto Paschy.
Studia i materialy_193.indd 166
167
nim wyjściem Hebrajczyków z niewoli. Te plagi i znaki zostały zapowiedziane właśnie na Horebie w rozmowie z Mojżeszem. Na pamiątkę tego wydarzenia – gdy Izraelici zabijali baranka, kropili jego krwią odrzwia, spożywali pośpiesz-nie wieczorny posiłek, a anioł śmierci zabijał wszystko, co pierworodne – Jahwe ustanowił święto Paschy, które naród wybrany miał corocznie celebrować (por. Wj 12,1-14.21-51).
Po drugie, należy zwrócić uwagę, że doświadczenia Marii i Mojżesza dzie-ją się w kontekście Paschy rozumianej jako przejście i oznaczadzie-jącej wyzwole-nie. Pascha Nowego Testamentu dotyczy wyjścia z niewoli grzechu do prawdzi-wej wolności, czyli przejścia ze śmierci do życia. Chrystus przez swoją śmierć
i zmartwychwstanie wyprowadza ludzkość ze stanu grzeszności i ciemności200,
a spotkanie z Magdaleną jest integralną częścią tych wydarzeń. Natomiast Pascha Starego Testamentu jest zapowiedzią i antycypacją Paschy Nowego Testamen-tu. Oznacza ona wyjście z niewoli egipskiej do Ziemi Obiecanej, czyli przejście z niewoli do wolności. Jahwe za pośrednictwem Mojżesza wyprowadza lud Izra-ela z domu niewoli do Kanaanu, a spotkanie przy gorejącym krzewie inauguruje ten proces.
Następnie warto zauważyć, iż w obu omawianych przypadkach w wyzwo-leniu biorą udział cztery strony: wyzwoliciel, wyzwalany lud, przedstawiciel wyzwalanego ludu i ten, który sprzeciwia się temu wyzwoleniu. W Nowym Te-stamencie wyzwolicielem jest Jezus, który oswobadza wszystkich ludzi z
nie-woli śmierci i grzechu201. Magdalena jest przedstawicielką nowego ludu,
któ-ry doświadcza tego przejścia. Przeciwnikiem Jezusa, dążącym do udaremnienia Jego misji, jest Szatan202, który w tekście pojawia się pod postacią ciemności. Podobnie w Starym Testamencie wyzwalającym jest Jahwe, który wyprowadza Izrael z niewoli egipskiej. Dokonuje tego za sprawą swego pośrednika, a zarazem reprezentanta narodu wybranego, Mojżesza. Natomiast tym, który nie zgadza się z wolą Boga, jest faraon, próbujący uniemożliwić Hebrajczykom opuszczenie jego kraju.
Przejście, w którym biorą udział i Magdalena, i Mojżesz, stawia ich w bez-pośredniej relacji z Bogiem. Potwierdzają to niewytłumaczalne dla nich fakty, z którymi się zmagają. Dla niewiasty niezrozumiałe jest wydarzenie zmartwych-wstania, a przede wszystkim realny dowód stojący przed nią i mówiący do niej – Zmartwychwstały. Ludzkie ograniczenia sprawiają, że próbuje sobie tłuma-czyć tę sytuację całkowicie przyziemnie: albo kradzieżą ciała, albo napotkaniem zwykłego ogrodnika. Najpierw więc musi dokonać się przejście w samej Marii,
200 Por. na przykład: Mt 4,16; Łk 1,78-79; 1 J 1,7.
201 Por. na przykład: J 5,24; 8,51; Rz 5,9.12-17; 6,5; 8,2.10.34; 1 Kor 15,55; 2 Kor 1,10; Ef 1,7; 2 Tm 1,10;Hbr 2,14-15; 9,13-15.22.26-27; 13,12; 1 P 1,18-19; 2,24; 1 J 1,7.
202 Por. na przykład: Mt 13,39; Mk 1,13; Dz 10,38; 26,17-18; Hbr 2,14; 1 P 5,8; 1 J 3,8.10.
Studia i materialy_193.indd 167
168
by mogła zrozumieć przejście, które dotyczy wszystkich ludzi, i które dokonało się w zmartwychwstaniu. Z kolei Mojżesz nie rozumie, w jaki sposób on,
sła-by człowiek, może przeciwstawić się potężnemu faraonowi203. Dla niego więc
niezwykły fakt stanowi samo wyjście Hebrajczyków z Egiptu, a dokładniej, że to wyjście ma dokonać się pod jego przewodnictwem. Jednak niezwykłe znaki zsyłane przez Jahwe ukazują, że to przejście z niewoli do wolności jest realizo-wane de facto przez Niego samego. To Bóg przezwycięża słabości Mojżesza czy Izraelitów oraz przełamuje opór faraona. Mojżesz doświadcza zatem przejścia, gdy wychodzi ze swych ograniczeń i zaczyna ufać Bogu, a naród wybrany, gdy