Deklaracja turystyki wielkomiejskiej

Dynamiczny rozwój turystyki w dużych i wielkich miastach oraz różnorodność wy-zwań i problemów towarzyszących rozwojowi turystyki w gospodarkach miast, szczegól-nie w wymiarze organizacyjnym i zarządczym, w naturalny sposób wywołały potrzebę ponadnarodowej wymiany doświadczeń, dobrych praktyk i koncepcji zarządczych między ośrodkami miejskimi oraz konieczność instytucjonalnego uregulowania kwestii pomiaru wielkości i struktury miejskiego ruchu turystycznego.

W 2011 roku Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO) w partnerstwie z 21 mia-stami zlokalizowanymi na całym świecie zainicjowała przygotowania do projektu pod nazwą „Miasta” (Cities). Celem było zorganizowanie ponadnarodowej platformy skupia-jącej członków UNWTO, miejskie organizacje turystyczne oraz pozostałe podmioty re-prezentujące sferę instytucjonalną, biznesową i akademicką, służącej do debaty na temat bieżących i potencjalnych wyzwań i szans rozwojowych dla miast oraz do wskazania prio-rytetowych obszarów możliwych wspólnych działań w tym zakresie. Miasta, które par-tycypowały w projekcie, zostały wyselekcjonowane na podstawie danych statystycznych dotyczących międzynarodowego ruchu turystycznego w taki sposób, aby odzwierciedlały szeroki wachlarz podejść z zakresu wiedzy, podejmowanych działań innowacyjnych oraz modeli zarządzania turystyką. Do projektu przystąpiły Ateny, Barcelona, Berlin, Bogota, Buenos Aires, Cape Town, Hong Kong, Kazań, Lizbona, Londyn, Madryt, Melbourne, Nowy Jork, Paryż, Quebec City, Quito, Rio de Janerio, São Paulo, Szanghaj, Wiedeń i Saragossa (UNWTO, 2012).

W głównej fazie projektu wymiana myśli koordynowana była przez UNWTO w formie sekwencyjnych badań ankietowych prowadzonych poprzez platformę cyfrową, na podsta-wie których sformułowano najbardziej istotne problemy i priorytety miast w odniesieniu do strategicznego zarządzania turystyką. Wnioski z badań zostały podsumowane w doku-mencie Globalny raport o turystyce w dużych miastach (UNWTO, 2012).

W raporcie, który jest pisany w narracji marketingowej, podkreślono wieloaspekto-wość wpływu turystyki na gospodarkę miejską. Szczególnie w dużych ośrodkach wpływ turystyki na gospodarkę jest na ogół wyższy niż wpływy społeczne i polityczne, jednak pod warunkiem jednoczesnego inwestowania w promocję, ochronę zasobów kulturowych i przyrodniczych oraz rozwój infrastruktury. Ponadto wypisane zostały najbardziej znaczą-ce według autorów ogólne aspekty rozwoju turystyki w dużych miastach, sformułowane w formie uniwersalnych prawd i deklaracji (UNWTO, 2012, s. 11):

• turystyka wnosi dynamizm i żywotność do miast, a także nowe trendy i wzorce społeczne, gospodarcze i architektoniczne;

• turystyka łączy ludzi, nawiązuje relacje między nimi i uczy, jak żyć blisko siebie;

Istota turystyki w mieście

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

• turystyka jest jednym z głównych filarów i motorów gospodarczych wielu krajów, odgrywa ważną rolę w zakresie zatrudnienia, dochodów ludności, utrzymywania miejskiej infrastruktury i usług społecznych;

• turystyka jest przyczyną przyjęcia przez miasta bardziej konkurencyjnego podej-ścia w zakresie programowania rozwoju, dlatego koncentrują się one na rozwoju wyspecjalizowanych produktów, aby wyprzedzać konkurentów i zmieniać się ra-zem ze zmianami dokonującymi się w ramach innych obszarów gospodarczych miasta;

• turystyka wymaga wprowadzenia innowacyjnych działań strategicznych na rzecz kreowania spójnego wizerunku miasta, generowania znaczących dochodów oraz kreowania wartości dodanej wynikającej z jej rozwoju.

Wzrastające znaczenie turystyki w wielkich miastach jest przyczyną powstania wy-zwań rozwojowych, które można sformułować w formie problemowej:

• Jak zarządzać ciągle rosnącym ruchem turystycznym w odpowiedzialny i zrów-noważony sposób?

• W jaki sposób rozwijać turystykę, aby zwiększać jakość życia mieszkańców miast?

• W jaki sposób włączać taktyczne programy rozwoju turystyki w proces planowa-nia ogólnego rozwoju społecznego i gospodarczego miasta?

• W jaki sposób można wykorzystywać nowoczesne techniki informacyjne (ICT) w kreowaniu rozwoju konkurencyjnych, zrównoważonych, dostępnych i prospo-łecznych miast inteligentnych?

• W jaki sposób efektywnie mierzyć wpływ turystyki na gospodarkę miasta?

• Jakie praktyczne kroki można podjąć na rzecz zmniejszenia negatywnego wpły-wu turystyki na środowisko oraz promowania korzyści z rozwoju przyjaznej eko-turystyki miejskiej?

Raport został zatwierdzony podczas pierwszego Globalnego Szczytu Turystyki Miej-skiej (Global Summit on City Tourism) zorganizowanego w Istambule w listopadzie 2012 roku⁴, stanowiącego finalną fazę projektu, w której, obok 21 zaangażowanych miast, wzięła udział Moskwa, która nie brała udziału w projekcie. Celami konferencji były:

• określenie zakresu konkretnych działań, które są możliwe do podjęcia przez wszystkich uczestników do ustanowienia inicjatyw prowadzących do zwiększe-nia inwestycji oraz zatrudniezwiększe-nia w sferze turystyki miejskiej;

• zachęcenie miejskich organizacji turystycznych, władz miast oraz instytu-cji międzynarodowych do wprowadzenia w życia ogólnych wytycznych wraz

4 Global Summit on City Tourism: Catalysing economic development and social progres, http://destination.unwto.org/

event/global-summit-city-tourism (data dostępu: 12.09.2014).

— 86 —

z konkretnymi rozwiązaniami i planami działania dotyczącymi wspierania roz-woju turystyki miejskiej zawartych w raporcie;

• podkreślenie potrzeby prowadzenia ponadnarodowej debaty na temat turystyki miejskiej oraz skupienie się na konkretnych wyzwaniach, przed którymi stoją miasta w różnych regionach świata.

Główny punkt konferencji i raportu stanowiła Istambulska Deklaracja Turystyki Miej-skiej (Istambul Declaration on City Tourism), datowana na 15 listopada 2012 roku i pod-pisana przez przedstawicieli 21 miast zaangażowanych w projekt oraz Moskwę. Zapisano w niej między innymi, że miasta były i pozostaną podstawowymi ośrodkami kreującymi, skupiającymi i transmitującymi idee, informację i wiedzę, w zglobalizowanej gospodarce pełnią funkcję powiązanych ze sobą węzłów w tym zakresie. W zmieniającej się global-nej społeczności i gospodarce miasta ulegają zmianom dostosowawczym, aby zaspokoić potrzeby mieszkańców i odwiedzających, oraz aby prezentować się jako atrakcyjne miej-sce do odwiedzin lub zamieszkania w przyszłości. Turystyka, wskazywana jako ważny czynnik rozwoju miast, nie powinna być programowana tylko w kategoriach tworzenia jak najbardziej konkurencyjnych i atrakcyjnych produktów zgodnych z oczekiwaniami odwiedzających, ale jako sposób na rozwój całego miasta, poprawę jego infrastruktury technicznej, komunikacyjnej i społecznej oraz warunków życia mieszkańców. Z uwagi na zmiany dokonujące się w globalnym otoczeniu oraz samych miastach potrzebne jest do-głębne zrozumienie mechanizmów kompleksowego zjawiska, jakim jest turystyka. Z tych powodów sygnatariusze Deklaracji Istambulskiej wyrażają potrzebę podjęcia międzynaro-dowej dyskusji dotyczącej przyszłości turystyki w dużych miastach, w ramach której mogą zostać zaprezentowane doświadczenia i dobre praktyki pochodzące z miast położonych we wszystkich częściach świata.

W pierwszej części Deklaracja składa się z ogólnych deklaracji i tez dotyczących związków turystyki z miastami (UNWTO, 2012, s. 48):

• turystyka stanowi kluczowy zasób rozwoju miast oraz ich mieszkańców;

• przyszły rozwój miast będzie wymagał działań strategicznych mających na celu osiągnięcie balansu między stabilnością ekonomiczną, społeczną i środowiskową miast a oferowaniem jak najlepszych wrażeń z pobytu u odwiedzających;

• turystyka będzie z pewnością ważnym elementem gospodarki globalnej oraz go-spodarek dużych miast, wnoszącym istotny wkład w poprawę dochodów oraz utrzymanie infrastruktury i usług społecznych;

• turystyka zapewnia zatrudnienie milionom mieszkańców miast, przy czym osoby zatrudnione w gospodarce turystycznej stanowią istotny składnik ogólnego do-świadczenia turystów;

• turystyka łączy ludzi i promuje integrację kulturową;

Istota turystyki w mieście

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

• turystyka w dużych miastach potrzebuje bardziej zróżnicowanych i elastycznych produktów, jednocześnie miasta potrzebują turystyki do osiągnięcia długookre-sowych celów społecznych i gospodarczych;

• turystyka może być przyczyną bardziej konkurencyjnego podejścia do promocji miasta;

• sfera turystyki w dużych miastach stanowi podstawę do wdrożenia i kreowania spójnego wizerunku skierowanego nie tylko do turystów, ale wszystkich odbior-ców miasta, służącego wielu sferom działalności miasta i wnoszącego wartość dodaną z perspektywy mieszkańców i turystów.

Biorąc powyższe uwarunkowania pod uwagę, w Istambulskiej Deklaracji Turystyki Miejskiej zapisano potrzebę podjęcia następujących wspólnych działań (UNWTO, 2012, s. 49):

• zwiększenie świadomości odnośnie do realnego wpływu społecznego i ekono-micznego, który sfera turystyki posiada na szczeblu miast oraz państw;

• uczynienie z turystyki filaru polityki władz na wszystkich poziomach administra-cyjnych;

• ustanowienie nowych i skutecznych instrumentów wsparcia partnerstwa między wszystkimi interesariuszami rozwoju turystyki w celu zapewnienia dzielenia się informacją, wiedzą i inicjatywami rozwojowymi prowadzącymi do zwiększenia korzyści płynących do mieszkańców, turystów i gospodarek miejskich;

• podkreślanie znaczenia kapitału ludzkiego oraz konsekwentne inwestowanie w szkolenia zawodowe w gospodarce turystycznej;

• stymulowanie systemu rozwoju i wzmocnienia miejskich strategii turystyki zrów-noważonej oraz działań, które mogą pełnić funkcję międzynarodowych rozwiązań modelowych i dobrych praktyk na całym świecie;

• wdrożenie innowacyjnych strategii prowadzących do zbudowania nowych i wy-specjalizowanych produktów o wysokiej wartości dodanej, adresowanych do niszowych segmentów odbiorców oraz zwiększających jakość doświadczenia turystów z pobytu w miastach;

• wprowadzenie koncepcji miast inteligentnych (smart cities) w sferze turystyki, integrujących rozwój technologiczny, otwarte społeczeństwo i nowe koncepcje zarządzania miastem.

Deklaracja Turystyki Miejskiej stanowi transnarodowe porozumienie miast, nie ma formy lub mocy aktu prawnego, wyraża jedynie wolę współpracy na rzecz rozwiązywania wspólnych problemów rozwojowych oraz bardziej efektywnego wykorzystywania wyzwań stojących przed współczesną miejską gospodarką turystyczną.

— 88 —

Obok przyjęcia Deklaracji Istambulskiej głównym tematem dyskusji były relacje mię-dzy mieszkańcami a turystami oraz relacje mięmię-dzy turystyką a jakością życia ców. Niejednokrotnie skala ruchu turystycznego destabilizuje codzienne życie mieszkań-ców, wywołując takie zjawiska jak tłok, ścisk, hałas dzienny i nocny, zwiększony poziom zaśmiecania przestrzeni miejskiej, wzrost cen i inne. Dlatego w końcowych wnioskach i rekomendacjach (Jafari, 2012) znalazło się wiele treści poświęconych temu zagadnieniu.

Podkreślono, że w rozwoju turystyki na obszarach dużych miast należy pamiętać o nastę-pujących kwestiach:

• miasta i regiony nie są stworzone, aby turyści czuli się wygodnie, ale przede wszystkim ich mieszkańcy;

• turystyka nie musi i nie powinna być rozwijana w każdym mieście jako istotna funkcja miejska;

• potrzeby społeczeństw rozwijających się są inne od potrzeb społeczeństw rozwi-niętych;

• rozwój turystyki powinien przynosić korzyści gospodarzom;

• zasoby kulturowe i naturalne powinny być chronione;

• rozwój jest zawsze uzależniony od miejsca, nie rynku;

• turystyka wtapia się w społeczność i gospodarkę miejską;

• lokalna gastronomia i wydarzenia powinny być uprzywilejowane;

• gościnność jest wpisana w kulturę lokalną;

• rozwój turystyki jest oceniany z perspektywy lokalnej, nie globalnej;

• mieszkańcy mają poczucie własności swojego miasta;

• mieszkańcy powinni być zaangażowani w planowanie turystyki w mieście;

• działania z zakresu społecznej odpowiedzialności powinny być wpisane w rozwój funkcji turystycznej;

• istotne jest zarówno doświadczenie turystów, jak i mieszkańców;

• celem rozwojowym powinna być poprawa jakości życia turystów i mieszkańców;

• turystyka zwiększa poziom szczęśliwości na głowę mieszkańca.

Na podstawie zapisów Deklaracji Istambulskiej oraz konkluzji obrad pierwszego Szczy-tu Turystyki Miejskiej w ramach programu działań partnerów stowarzyszonych UNWTO zweryfikowano cele strategiczne w taki sposób, aby włączyć do nich siedem obszarów działań wyznaczonych w Deklaracji oraz w konsekwencji zbudować platformę międzyna-rodowej współpracy miast, przedsiębiorstw i jednostek naukowych w celu stworzenia ram pomiaru i analizy funkcjonowania turystyki miejskiej (UNWTO, 2014, s. 8).

Zapisy Deklaracji Istambulskiej stworzyły podstawę do dalszych wspólnych działań miast na rzecz rozwoju turystyki miejskiej, które są kontynuowane w formie kolejnych edycji Globalnego Szczytu Turystyki Miejskiej. Drugi szczyt odbył się 20 września 2013

Istota turystyki w mieście

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

roku w Moskwie, a jego głównym tematem były innowacyjne strategie na rzecz poprawy konkurencyjności oraz rozwoju nowych modeli biznesowych turystyki miejskiej⁵. W trakcie szczytu debatowano nad aspektami zidentyfikowanymi w Deklaracji, do których należały w szczególności: tworzenie wyspecjalizowanych produktów turystyki miejskiej dla niszo-wych segmentów odbiorców, sposoby mierzenia wpływu turystyki na społeczność i go-spodarkę miejską, wymiana doświadczeń i dobrych praktyk z zakresu budowania struktur partnerskich między sektorem prywatnym a publicznym oraz znaczenie funkcji turystycz-nej w rozwoju miast.

Po podpisaniu Deklaracji Istambulskiej realizowano wspólne prace projektowe w węższym zakresie przedmiotowym i podmiotowym. Przedmiotowym, ponieważ doty-czyły praktycznej problematyki mierzenia wpływu turystyki na gospodarkę miasta (The Cities Impact Measurement Project). Podmiotowym, ponieważ realizowano je w gronie dziewięciu miast (Barcelona, Bogota, Buenos Aires, Cape Town, Istambuł, Melbourne, São Paulo, Wiedeń i Wilno) wraz z jednostkami badawczymi oraz agencjami prywatnymi, miały formę projektu. Tematyka projektu odnosi się bezpośrednio do wyznaczonych w De-klaracji Istambulskiej wytycznych określonych w ramach pierwszego priorytetu. Dotyczy ona międzynarodowego benchmarkingu turystyki w dużych miastach (UNWTO, 2014).

Podstawowym celem prac było wypracowanie zestawu mierników poziomu miejskiej go-spodarki turystycznej w formie miejskiej karty wyników wraz ze źródłami informacji oraz sugerowaną częstotliwością pomiaru, możliwych do systematycznego stosowania. Am-bicją zespołu badawczego było zapewnienie możliwości międzynarodowych porównań międzymiejskich, co dotąd nie jest możliwe i zostało udowodnione w części diagnostycz-nej projektu. Jak napisano w raporcie, mierzenie wpływu turystyki na gospodarkę miejską jest kluczowe dla identyfikacji nowych trendów rozwojowych, zapobiegania zagrożeniom i nadmiernym ryzykom oraz tworzenia skutecznych polityk rozwojowych na rzecz trwa-łego rozwoju turystyki (UNWTO, 2014, s. 2).

Prace polegały na przeprowadzaniu wywiadów i konsultacji z przedstawicielami miej-skich organizacji turystycznych dziewięciu miast biorących udział w projekcie, a także na zebraniu informacji o zakresie danych dotyczących turystyki gromadzonych i udostępnia-nych publicznie przez te organizacje. Efektem tych działań było sporządzenie dokładnej analizy mierników poziomu funkcji turystycznej stosowanych przez miasta na całym świe-cie wraz z określeniem ich silnych i słabych stron, zakresów ich merytorycznej zbieżności i porównywalności oraz częstotliwości oraz technik ich gromadzenia. Analiza ta dokonana

5 2nd UNWTO Global Summit on City Tourism: Innovative strategies for improving competitiveness and the devel-opment of new business models, http://www2.unwto.org/event/2nd-unwto-global-summit-city-tourism-innovative-strategies-improving-competitiveness-and-devel (data dostępu: 12.09.2014).

— 90 —

została w podziale na mierniki sfery popytu, sfery podaży oraz mierniki wpływu turysty-ki na gospodarkę. Diagnoza ta pozwoliła na zaproponowanie rekomendowanego zestawu wskaźników, mającego ambicję stać się zestawem narzędzi stosowanych przez podmioty odpowiedzialne za rozwój turystyki w każdym dużym mieście. Został on opracowany na bazie Regionalnego Systemu Informacji Turystycznej według INRrouTe i UNWTO (2014), co zapewnia ich ewentualną porównywalność w różnych przekrojach terytorialnych, jednak autorzy nie dążyli do stworzenia rankingu miast na podstawie zaproponowanych mierników.

Wszystkie analizowane 22 mierniki zostały podzielone na trzy grupy: wskaźniki kluczowe charakteryzujące poziom gospodarki turystycznej, wskaźniki wpływu na gospodarkę miasta oraz wskaźniki wpływu pośredniego (UNWTO, 2014, s. 40–50).

Trzeci Szczyt Turystyki Miejskiej odbył się 9 grudnia 2014 roku w Barcelonie, a jego głównym tematem było szukanie nowych paradygmatów rozwoju turystyki w dużych miastach⁶. Obrady nawiązywały do Raportu na temat benchmarkingu turystyki miejskiej (UNWTO, 2014), zatem do głównych tematów należały: wzorce rozwojowe turystyki w dużych miastach, ilościowe i jakościowe podejście w pozycjonowaniu turystyki miej-skiej na globalnym rynku turystycznym, rozwój zrównoważony oraz skuteczne zarządza-nie turystyką w mieście w kompleksowym i zróżnicowanymi systemie zależności i po-wiązań gospodarczych, społecznych i środowiskowych, działania na rzecz organizacji przestrzennej oraz rewitalizacji miast turystycznych w kontekście podnoszenia jakości od-czuwanej przez turystów i mieszkańców, praktyczne rozwiązania w zakresie wprowadzania koncepcji miast inteligentnych w odniesieniu do turystyki, a także – jako dominujący te-mat – narzędzia i rekomendowane inicjatywy z zakresu ekonomicznego pomiaru turystyki w dużych miastach. W wyniku dyskusji odbywających się w ramach poszczególnych sesji panelowych poruszono następujące tematy (Terzibasoglu, 2014):

• określono nowy paradygmat rozwoju turystyki w dużych miastach poprzez okre-ślenie turystyki jako głównego czynnika współczesnych zmian rozwojowych do-konujących się w miastach, stworzenie interdyscyplinarnej platformy wymiany idei i dobrych przykładów oraz określenie narzędzi koopetycji między miastami w celu ustalenia wspólnej wizji dostosowania miast do zmiennych uwarunkowań rozwojowych;

• przedstawiono metodologię, narzędzia i mierniki wpływu turystyki na gospodar-kę miasta, opierając się głównie na dorobku systemu TourMIS z Uniwersytetu MODUL w Wiedniu;

6 3rd Global Summit on City Tourism: New Paradigms in City Tourism Development, http://destination.unwto.org/

event/3rd-global-summit-city-tourism-0 (data dostępu: 24.02.2015).

Istota turystyki w mieście

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

• przedstawiono koncepcję pozycjonowania miast na globalnym rynku turystycz-nym;

• podkreślono wzajemny wpływ rozwoju funkcji turystycznej i ogólnego rozwo-ju miast, szczególnie w wymiarze gospodarczym, społecznym i przestrzennym, w odniesieniu do miast centralnych i obszarów podmiejskich;

• zbadano sposoby wpływu innowacji na rozwój nowych produktów, rynków ni-szowych, zwiększenia jakości usług turystycznych oraz podnoszenia konkuren-cyjności miast;

• dokonano przeglądu różnorodnych podejść do kwestii zrównoważonego rozwoju, dywersyfikacji gospodarczej, zatrudnienia, wykorzystania nowoczesnych techno-logii informacyjnych w kontekście rozwoju funkcji turystycznej.

Dostrzeżenie i włączenie do swoich działań problematyki rozwoju turystyki w du-żych miastach przez Światową Organizację Turystyki należy rozpatrywać w kategoriach politycznych (w rozumieniu instytucjonalnej polityki międzynarodowej) oraz meryto-rycznych. Dzięki temu wzrosła ranga turystyki miejskiej jako ponadnarodowego obszaru badań oraz działań instytucjonalnych. Problematyka rozwoju turystyki miejskiej staje się obecnie równie istotnym obszarem działań, co turystyka zrównoważona, wykorzystywanie zielonych rozwiązań w gospodarce turystycznej, kodeks etyczny dla turystyki, odpowie-dzialność społeczna, walka z głodem i wykorzystywaniem dzieci, zarządzanie turysty-ką i jakość usług turystycznych. Wyznaczone priorytety wspólnych działań, mimo że są sformułowane z jednej strony ogólnikowo, z drugiej zbyt wąsko, stanowią pierwszy wy-kaz wyzwań rozwojowych, czyli tzw. mapę drogową ponadnarodowej współpracy w tym zakresie. Sformalizowanie prac na poziomie ponadnarodowym oraz włączenie do nich instytucji naukowych i szeroko pojętej sfery biznesu stanowi dodatkową wartość dodaną działań UNWTO. Merytorycznym wkładem jest formalne (ponieważ usankcjonowane przez międzynarodową organizację będącą agendą Narodów Zjednoczonych) wyodręb-nienie turystyki wielkomiejskiej (z ang. city tourism) jako kategorii turystyki miejskiej (urban tourism), dotyczącej miast każdej wielkości i każdego rodzaju, a więc obejmu-jącej także problematykę rozwoju miast małych i średnich, często będących ośrodkami monofunkcyjnymi w odniesieniu do oferty turystycznej, a więc mających specjalizację miast historycznych, konferencyjnych, rozrywkowych i innych. Duże, wielofunkcyjne i policentryczne ośrodki, mające charakter metropolitalny, stanowią skomplikowany sy-stem zależności gospodarczych, społecznych i politycznych, rzutujących na zarządzanie i koordynowanie rozwoju miejskiej funkcji turystycznej. Ponadto stworzenie pierwszej koncepcji metodycznej pomiaru poziomu funkcji turystycznej oraz jej oddziaływania, dającej możliwości międzynarodowych porównań, należy uznać za fundament między-narodowych badań nad turystyką miejską.

— 92 —