Wśród danych tematycznych szczebla wojewódzkiego istotną część syste-mu stanowią zagadnienia demograficzne. Dane dotyczące liczby ludności, gę-stości zaludnienia, struktury wieku, płci i miejsca zamieszkania rokrocznie są nanoszone na autorskie opracowania BGWM w Warszawie i analizowane, a wnioski wynikające z nich są prezentowane podczas posiedzeń Zarządu Wo-jewództwa Mazowieckiego.
Opracowania zaktualizowane w 2009 r. (na podstawie danych z 31 grudnia 2008 r.) wykazały pewne spowolnienie wzrostu liczby ludności województwa mazowieckiego, przy bardziej równomiernym jego rozkładzie. Po raz pierwszy od rozpoczęcia systematycznych prac analitycznych w ramach Mazowieckie-go Systemu Informacji Przestrzennej liczba gmin, w których wystąpił wzrost liczby ludności, przekroczyła połowę. Można zaobserwować dalszą poprawę przyrostu naturalnego – również po raz pierwszy od 2005 r. jest on dodatni na terenach wiejskich województwa. Mimo tych faktów widoczna jest
postę-Krzysztof Mączewski, Andrzej Porretta-Tomaszewski, Paweł Strzelecki 54
pująca koncentracja ludności w centrum województwa, przy czym dynamika tego zjawiska jest największa w powiatach okalających Warszawę, a w samym mieście stołecznym w jego peryferyjnych dzielnicach.
Oprócz corocznie sporządzanych badań, latem 2009 r. opracowano anali-zę danych związanych z migracjami. Objęła ona okres 1995-2008. Zbadano zmienność zjawiska migracji pomiędzy województwem mazowieckim a po-zostałymi oraz zmiany wewnątrz samego województwa. Pierwsze wnioski wskazują, że przeważającą przyczyną wzrostu liczby ludności województwa pozostaje jej napływ w ramach migracji wewnętrznych (z innych województw Polski). Napływ ze wszystkich województw jest praktycznie zawsze większy niż odpływ do nich. Wyraźna jest asymetria tych zjawisk – odpływ nie zmie-nia się znacząco w czasie, podczas gdy w napływie obserwowane są wyraźne trendy (silny wzrost do 2006 r., spadek w dwóch ostatnich latach) wspólne dla wszystkich kierunków. Zmiana dynamiki migracji w 2007 r. może się wiązać z równoczesnym wzrostem migracji zagranicznych, natomiast w 2008 r. moż-na już zaobserwować wpływ dekoniunktury gospodarczej moż-na zmniejszenie mobilności ludności. Zdecydowanie największym źródłem napływu ludności na Mazowsze jest województwo lubelskie, znaczna przewaga napływu do wo-jewództwa mazowieckiego nad ruchem w przeciwnym kierunku cechuje także województwa podlaskie, świętokrzyskie i śląskie. Relatywnie mniejsze salda migracji przy dużych przepływach w obie strony notowane są w wojewódz-twach łódzkim i warmińsko-mazurskim. Na przeciwnym biegunie znikoma wymiana ludności cechuje województwa lubuskie i opolskie.
Zbadano również zróżnicowanie przestrzenne zameldowań i wymeldowań ludności na terenie województwa mazowieckiego. Ten sam zakres czasowy podzielono na trzy okresy: 1995-1998 (czteroletni), 1999-2003 (pięcioletni), 2004-2008 (pięcioletni). Kierowano się przy tym porównywalnością okresów oraz mogącym mieć duże znaczenie dla zachowań migracyjnych wstąpieniem Polski w 2004 r. do Unii Europejskiej. Ruchy migracyjne przedstawiono w po-staci wskaźników stosunku napływu, odpływu oraz salda migracji do liczby ludności.
W kolejnych okresach wyraźnie rośnie maksimum przeciętnej rocznej na-pływów ludności do gmin województwa mazowieckiego i maleje maksimum przeciętnej rocznej odpływów z niego. Widać poszerzanie się obszaru aglo-meracji warszawskiej, ale – zwłaszcza w ostatnim okresie – również kształto-wanie się regionalnych centrów wokół pozostałych miast na prawach powiatu, przy ujemnym saldzie migracji do nich samych.
Interesujących informacji dostarcza badanie danych przeciętnego rocznego salda migracji na terenach wiejskich w odniesieniu powiatowym. Początkowo dodatnie salda migracji na wsi występowały głównie w okolicach Warszawy,
System Informacji Przestrzennej... 55
tworząc niepełny pierścień (z wyłączeniem powiatów mińskiego i wołomiń-skiego), natomiast w kolejnych okresach zjawisko to rozszerzyło się na więk-szą część województwa. Jego zakres można odnosić do infrastruktury – wy-daje się, że obraz ten koreluje z przebiegiem głównych szlaków drogowych – – a także do sytuacji rolnictwa – największe spadki wartości wskaźnika wystę-pują w powiatach, w których gospodarstwa rolne są duże i przynoszą znaczną część dochodu rodziny (analiza wykonana na podstawie Powszechnego Spi-su Rolnego 2002, przedstawiona Zarządowi Województwa Mazowieckiego w styczniu 2009 r.).
Przedstawione wyniki dotyczące migracji, jako oparte na danych meldun-kowych, z pewnością zaniżają rzeczywistą skalę tego zjawiska. Można jed-nak przyjąć, że uzyskany obraz prawidłowo odwzorowuje faktyczne relacje między przepływami ludności na różnych obszarach czy w różnych okresach.
Nawet oficjalnie zarejestrowana i przedstawiona wielkość napływu ludności do województwa mazowieckiego znacznie przewyższa w badanym okresie przyrost naturalny. Dynamiczne zmiany tego zjawiska utrudniają jednak jego prognozowanie, a co za tym idzie, prognozowanie stanu ludności wojewódz-twa. Monitorowanie i analiza dostępnych danych dotyczących migracji sta-nowią zatem ważny komponent polityki informacyjnej. Istotne są też ruchy migracyjne wewnątrz województwa, szczególnie rozwarstwianie się obszarów nominalnie wiejskich. Tereny wiejskie dobrze skomunikowane z dużymi mia-stami, a jednocześnie niezbyt silne rolniczo przyciągają nowych mieszkańców, tworząc zaplecze mieszkaniowe terenów miejskich. Jednocześnie obszary naj-silniejsze rolniczo pozbywają się nadwyżki ludności.
Podsumowanie
Przestrzenna informacja dotycząca ludności województwa, ukazująca zmienność oraz dynamikę zjawisk była kilkakrotnie prezentowana podczas posiedzeń Zarządu Województwa Mazowieckiego. Stanowi stymulację prowa-dzenia polityki ludnościowej na szczeblu województwa. Z drugiej strony jest ciekawym przykładem zastosowania oraz umiejętnego wykorzystania podsta-wowej zalety systemów informacji przestrzennej – możliwości przestrzennego odniesienia danych oraz interdyscyplinarności rozumianej tutaj jako możliwość powiązania analizowanych i prezentowanych danych z innymi danymi, war-stwami bądź zagadnieniami tematycznymi. Warto również zaznaczyć koniecz-ność systematycznego, regularnego pozyskiwania danych, prowadzenia analiz oraz ich powtarzalności. Pozwoli to lepiej zrozumieć zmiany ludnościowe oraz powiązane z nimi bądź wynikające z nich zmiany społeczno-gospodarcze na terenie województwa oraz umożliwi władzom samorządowym lepsze pla-nowanie i zarządzanie województwem.
Krzysztof Mączewski, Andrzej Porretta-Tomaszewski, Paweł Strzelecki 56