Dialog

Formacja eucharystycznej postawy duchowości i kultury eucharystycznej, prowadząca do głębokiego życia duchowego i kultury eucharystycznej, odpowiada predyspozycjom duchowym człowieka zdolnego do autotranscendencji , by mógł żyć wartościami⁸⁹³.

3.3.6. Dialog

We współczesnych relacjach interpersonalnych „podkreśla się (…) wartość dialogu w promowaniu rozwoju solidnej osobowości, a także

w tworzeniu atmosfery wzajemnego zrozumienia i akceptacji

we wspólnocie”⁸⁹⁴. Ponadto „tylko w dialogu z innymi,

a przede wszystkim z Bogiem, osoba ludzka konstytuuje samą siebie⁸⁹⁵”, a wyraża się to przez zewnętrzne gesty, mowę, postępowanie896

. L. Rulla wskazuje, że osoba ludzka jest autotranscendentna i wolna i z tego tytułu

891 KDK, 35.

892 St. Kowalczyk, dz. cyt., s.124.

893

J. Kozielecki, Koncepcje psychologiczne człowieka, Warszawa 2000, s. 196.

894 J. Gogola, Rady ewangeliczne, Kraków 1999, s. 304.

895 G. Kucza, Personalistyczny wymiar Eucharystii, w: Eucharystia w życiu Kościoła, red. A. Żądło, Katowice 2005, s. 257.

896

185

jest wezwana do dialogu z Bogiem. Ten dialog jest możliwy, bo osoba jest powołana do dialogu, dzięki któremu może się także realizować897

. Zgodnie z nauczaniem Kościoła, każde sprawowanie Eucharystii stwarza „okazję do odnowienia zobowiązania oddawania życia jedni za drugich poprzez wzajemne przyjmowanie siebie i przez służbę ”⁸⁹⁸. Wówczas „z Eucharystii rodzi się duchowość komunii, tak bardzo konieczna dla podjęcia dialogu”899. Uczestniczący w Eucharystii stają się uzdolnieni do podejmowania dialogu⁹⁰⁰.

Podstawą dialogu, jaki mają nawiązywać ze sobą wszyscy ludzie, jest wspólnota osób domagająca się od tych, którzy dialog podejmują, poszanowania dla pełnej godności każdej strony901

. Chodzi tu o pewien styl życia902

. Dialog polega na tym, że ludzie dobrowolnie i z ufnością udzielają sobie nawzajem bogactw swego umysłu i ducha. Powinien on przebiegać w atmosferze wzajemnej serdeczności903

, prawdy⁹⁰⁴ i wymaga, by możliwie przejrzyście przekazywać sobie myśli i przekonania, dzieląc się wartościami właściwymi każdej stronie⁹⁰⁵.

Dialog nie polega tylko na wymianie myśli czy przekonań, ale prowadzi do dobrych relacji wśród ludzi, którzy wspierają się radą i pomocą duchową, wymieniają swoje doświadczenia i nabierają wspólnie sił do pokonywania licznych trudności życiowych906

. Jest on wówczas możliwy, gdy ludzie czy nawet całe grupy społeczne

897 L. Rulla, Grazia e realizatione di sè, w: Antropologia della vocazione cristiana Vol. III, Aspetti

interpersonali, Bologna 1997, s. 363. 898 RNCH, 26. 899 Tamże. 900 MND, 27 901 KDK, 23. 902

KDK, 78; A. Cencini, Życie konsekrowane, Warszawa 1996, s. 222.

903 KDK, 21, 92; DM, 11; por. J. Gogola, Rady ewangeliczne, Kraków 1999, s. 308 – 310.

904 KK, 37; DB, 13.

905 DK, 15; DE, 4; DA, 12.

906

186

uwzględniają potrzeby i słuszne dążenia innych i w trosce o wspólne dobro nie szukają swego, ale tego, co należy do Chrystusa907

.

W okresie formacji powinno się przygotowywać młodych do dialogu⁹⁰⁸, ponieważ jest on sprawą trudną, wymagającą przyjmowania odmiennego sposobu myślenia i odczuwania909. W tym kontekście warto zwrócić także uwagę na uczucia, emocje, pragnienia, których doświadcza każdy od najmłodszych lat. Mogą być przeniesione na spotkaną osobę i wówczas obraz spotkanej osoby nie jest wolny od tych osobistych doświadczeń910

. Taka sytuacja może utrudniać dialog. W przypadku „gdy brakuje dialogu i wsłuchiwania się w głos innych, powstaje zagrożenie, że poszczególni członkowie wspólnoty będą żyć jakby obok siebie i niezależnie od siebie, co jest bardzo odległe od ideału braterstwa”911

.

Chociaż każda forma komunikacji niesie z sobą problemy i trudności natury psychologicznej, to można przeciwdziałać im, korzystając z osiągnięć psychologii i innych nauk912. Można więc mówić o konieczności wypracowania pewnych schematów reagowania, które Rulla nazywa postawami⁹¹³.Właśnie one powstają wskutek podjęcia działań dążących do zaspokojenia konkretnej potrzeby i w tym kontekście warto zwrócić uwagę na potrzebę dominacji, która w klasyfikacji potrzeb według Rulli została określona jako neutralna w stosunku do wartości⁹¹⁴. W formacji postawy dialogu należy uświadamiać potrzebę dominacji, ponieważ może stanowić ona destrukcyjną siłę. Przejawia się to głównie w chęci ciągłego

907 KDK, 31, 43; DK, 9.

908 RNCH, 18.

909 DA, 29, 30, 31; DFK, 19; DM, 15, 16; DK, 19; KDK, 43, 82, RNCH, 18.

910

A. Manenti, Żyć ideałami, między lękiem, a pragnieniem, Kraków 2005, s. 21.

911 ŻBW, 32.

912Tamże, 33.

913 K. Trojan, dz. cyt., s. 71.

914

187

kontrolowania otoczenia, posiadania wpływu na nie, kierowania zachowaniem innych, sugerowania, nakazywania, przekonywania, przeszkadzania, odradzania, co może utrudniać w znacznym stopniu prowadzenie dialogu⁹¹⁵. Chociaż ta postawa jest sama w sobie aksjologicznie obojętna, to jednak w zależności od kontekstu lub sytuacji ludzie realizujący ją mogą być, jak podkreśla Kożuch: „dobrymi przywódcami i zarządcami, dobrze wychodzi im współpraca z całymi zespołami osób. Skierowana do wewnątrz przejawia się w dążeniu do rozwijania samokontroli, zdobywania większej mocy, powściągania własnych impulsów i popędów, dążenia do bycia panem własnej woli”916

.

Komunikacja interpersonalna zakłada zgodność stanu

wewnętrznego z zewnętrznym zachowaniem. Wymaga to umiejętności określania tego stanu917

. Pomoca mogą być metody i techniki komunikacji zgodne z życiem zakonnym, które mogą sprzyjać wzrostowi wspólnoty braterskiej i dialogu⁹¹⁸. Jednak najbardziej „stosownym narzędziem, jakim dysponuje wychowawca (…) w formacji jest dialog”919. W późniejszych etapach formacji należy uwzględnić „znaczny wpływ środków społecznego przekazu na życie i mentalność współczesnych nam ludzi, [który] daje się odczuć także we wspólnotach zakonnych i nierzadko kształtuje też sposoby porozumiewania się ich członków. Środki te propagują bowiem, a często wręcz narzucają mentalność i wzorce życiowe, które trzeba nieustannie zestawiać z Ewangelią. Dlatego z wielu stron wskazuje się dziś na potrzebę

915 Tamże; Dynamika tej potrzeby wyraża się w tym, że „ma się ochotę panować nad własnym środowiskiem, za pomocą różnorodnych środków, za pomocą sugestii, uwodzenia, przekonywania, nakazów, przeszkadzania i odradzania”, M. Kożuch, Chrześcijańska formacja indywidualna, Kraków 2001, s. 333.

916

M. Kożuch, Chrześcijańska formacja indywidualna, dz. cyt., s. 333.

917 F. Schulz von Thun, Sztuka rozmawiania, Kraków 2001, s. 117.

918 ŻBW, 33.

919 A. Cencini, Życie konsekrowane, Warszawa 1996, s. 222; A. Manenti, Żyć ideałami. Między

188

pogłębionej formacji, przygotowującej do właściwego oraz krytycznego i owocnego korzystania ze środków przekazu”920. Znaczącą rolę dialogu w formacji⁹²¹ określa instrukcja Rozpocząć na nowo od Chrystusa. Dokument podkreśla konieczność stosowania dialogu w wymiarze relacji osobowych, który wymaga akceptacji cech ludzkich, społecznych i duchowych i wynikających z nich różnych uwarunkowań⁹²².

Postawa dialogu wymaga, by rozumieć go w jego autentycznym znaczeniu. Wyróżnia się trzy postawy człowieka dialogu: przyjęcie drugiego z odrzuceniem wszelkich uprzedzeń, które niszczą dialog już u jego początków i odrzucenie wszelkich własnych masek⁹²³, by stawać przed drugim w prawdzie. Następnie empatia, która jako bardziej szlachetna forma altruizmu, wyraża się w zdolności postawienia siebie na miejscu drugiego człowieka, by móc uwzględnić, to co powiedział, co myśli, co chce powiedzieć oraz odczuwania tego, co odczuwa. Kolejna to bezwzględna akceptacja drugiego. Postawa dialogu domaga się najpierw odpowiedniej relacji z nim, dopiero potem jest możliwa właściwa wymiana poglądów. Dialog domaga się zrozumienia drugiego, przyjęcia go z życzliwością, chociaż czasami może występować różnica w ocenie sytuacji⁹²⁴.

Środkami wspomagającymi wzrost eucharystycznej postawy dialogu jest: wychowanie do słuchania Boga przez codzienną medytację Pisma św. i Liturgię 925, rozmowy z kierownikiem duchowym polegające na osobistej rewizji życia, bo do dialogu z Bogiem potrzeba osoby wspomagającej926

, dzielenie się słowem i doświadczeniem Boga,

rozeznanie wspólnotowe, upomnienie braterskie, wspólnotowe

920 ŻBW, 34.

921 A. Cencini, Życie konsekrowane, s. 223.

922

RNCH, 18.

923 F. Schulz von Thun, Sztuka rozmawiania, Kraków 2001, s. 107 – 111.

924 Gogola, Rady ewangeliczne, dz. cyt., s. 308 - 309.

925 Tamże, s. 352.

926

189

planowanie, rewizja życia i inne tradycyjne formy927

. W wymiarze wspólnotowym „(…) bardzo pożyteczne są regularne, często cotygodniowe spotkania, w czasie których zakonnicy i zakonnice zastanawiają się razem nad problemami wspólnoty, instytutu i Kościoła oraz omawiają jego ważniejsze dokumenty. Są to okazje, by słuchać innych, dzielić się własnymi przemyśleniami, przeanalizować i ocenić drogę już przebytą, wspólnie myśleć i planować. Życie braterskie,

szczególnie we wspólnotach licznych, potrzebuje tych form

komunikacji, aby mogły się rozwijać”928, aby mogły być również wspólnotami dialogu.

Konstytucje Zgromadzenia pouczają, jak kształtować w sobie

postawę dialogu: „staramy się, aby nasze rozmowy zgodne były z zasadami ewangelicznej miłości, prostoty i wzajemnej wyrozumiałości. Uczymy się prowadzić siostrzany dialog pełen szacunku dla osoby, pamiętając, że każda ma prawo wypowiadania swych myśli, spostrzeżeń i zdobytych doświadczeń”929

. Vita consecrata przypomina, że „Kościół powierza wspólnotom życia konsekrowanego szczególną troskę o wzrost duchowości komunii przede wszystkim wewnątrz nich samych, a następnie w łonie kościelnej wspólnoty i poza jej obrębem: mają ją szerzyć, nawiązując lub podejmując wciąż na nowo dialog miłości ze światem, zwłaszcza tam, gdzie toczą się dziś konflikty etniczne lub szaleje śmiercionośna przemoc (…)”930

.

Dzięki ciągłej formacji eucharystycznej postawy dialogu we wspólnotach życia konsekrowanego, w których spotykają się ludzie różnego wieku, języków i kultur, mogą być oni dla wielu znakiem

927 ŻBW, 32.

928 Tamże, 31.

929 Konstytucje Zgromadzenia, 1999, art. 90.

930

190

zawsze możliwego dialogu oraz komunii zdolnej tworzyć harmonijną jedność mimo wszelkich różnic i odmienności.