Dojrzałość uczuciowa (emocjonalna) w ujęciu psychologicznym

Ważną kwestią dla właściwego funkcjonowania człowieka, szczególnie na płaszczyźnie psychologicznej, jest prawidłowo przebiegający rozwój i osiąganie odpowiedniej dojrzałości uczuciowej¹. Dlatego w literaturze psychologicznej wypracowano szereg koncepcji, które ją definiują i wskazują na jej podstawowe kryteria. Poznanie i realizowanie tych kryteriów może

1 Por. A. Maryniarczyk, Miejsce i rola uczuć w strukturze bytowej człowieka, w: Osoba i uczucia, red. A. Maryniarczyk, K. Stępień, P. Gondek, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu. Katedra Metafizyki KUL 2010, s. 103. W literaturze pojęcie dojrzałość uczuciowa często jest stosowane zamiennie z pojęciem dojrzałość emocjonalna. Da się jednak zauważyć, iż w kontekście terminologii psychologicznej, częściej pojawia się termin dojrzałość emocjonalna, kryteria dojrzałości emocjonalnej itp. Stąd w niniejszym paragrafie opisując to zagadnienie, częściej będzie używane określenie dojrzałość emocjonalna, w dalszych paragrafach wskazując na znamiona dojrzałości uczuciowej w formacji do kapłaństwa, zostanie podjęta próba ujednolicenia tego pojęcia w kontekście teologicznomoralnym.

61 pomóc w sprawowaniu kontroli nad własnymi emocjami i uczuciami na tyle, aby ich nie tłumić oraz, aby one nie zaburzały i nie dezorganizowały procesów psychicznych, a przy tym odpowiadały pewnym oczekiwaniom i postulatom społecznym odnośnie przeżywania emocji i uczuć, zwłaszcza o zabarwieniu ujemnym.

W znaczeniu leksykalnym i najbardziej ogólnym dojrzałość to „stan osiągnięcia pełni rozwoju, stan gotowości do czegoś”2. W tym znaczeniu człowiek dojrzały to osoba w pełni rozwinięta, w przedziale wiekowym pomiędzy wczesną młodością a starością3. Z kolei w ujęciu psychologicznym dojrzałość, to „stan dorosłości, zakończonego wzrostu, funkcjonowania wykorzystującego pełnię możliwości”4. W tej dziedzinie dojrzałość wyznacza tę fazę rozwoju osobowości, która odpowiada biologicznemu i psychologicznemu dojrzewaniu. Zdaniem A. Franza, po osiągnięciu pewnego poziomu inteligencji i emocjonalnego spojrzenia można osobę nazwać dojrzałą psychicznie5.

W kontekście kryteriów, które warunkują i pozwalają ocenić normę psychiczną dojrzałości, poważną trudność stanowi określenie i sprecyzowanie jej punktów granicznych, bowiem jak zauważa M. Chłopkiewicz, nie stanowi ona jednolitej i zwartej struktury, gdyż jest „w stanie ciągłej reorganizacji, tworzy postać nieustannie nie domkniętą, otwartą na wciąż nowe wpływy zewnętrzne i wewnętrzne przemiany”⁶. Zdaniem F. Decaminady, dojrzałość ma charakter względny i zróżnicowany, bowiem nie obejmuje lub nie ma tych samych cech w różnych okresach rozwoju podmiotu. Jest ona także rzeczywistością dynamiczną, która nie pojawia się w pełni od pierwszej chwili kształtowania się osobowości, ale rozwija się stopniowo pod wpływem uwarunkowań osobistych, relacyjnych i społeczno-środowiskowych. Według tego autora, dojrzałość jest pojęciem, które wyraża syntezę rzeczywistości. Obejmuje ona szereg skoordynowanych ze sobą częściowych aspektów i elementów dojrzałości psychomotorycznej, uczuciowej, relacyjnej, zawodowej, motywacyjnej, duchowej itp., które przyczyniają się do określenia dojrzałości osoby. Zdaniem badacza, określenie dojrzałości ma także znaczenie prowizoryczne bowiem nie jest ona osiągnięta w pełni i definitywnie raz na zawsze, ale jest rzeczywistością niestabilną podlegającą zmianom np. postępowi, stagnacji

2 Dojrzałość, w: Popularny słownik języka polskiego pwn, red. E. Sobol, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2001, s. 144.

3 Por. Dojrzałość, w: Mały słownik języka polskiego, red. E. Sobol, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1997, s. 140.

4 Dojrzałość, w: A.S. Reber, Słownik psychologii, red. pol. wyd. I. Kurcz, K. Skarżyńska, tłum. B. Janasiewicz-Kruszyńska, J. Kowalczewska, J. Kubicka-Daab, P. Matyja, G. Mizera, H. Okuniewska, J. Rączaszek, J. Suchecki, M. Zagrodzki, J. Zychowicz, P. Żylicz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar 2008, s. 156.

5 Por. A. Franz, Emotional maturity, New York: Mental Health Bulletin 1967, s. 1.

6 M. Chłopkiewicz, Osobowość dzieci i młodzieży. Rozwój i patologia, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1987, s. 45.

62 a niekiedy nawet regresji w jej częściowych aspektach. Ponadto zdaniem F. Decaminady, cechą charakterystyczną dojrzałości jest to, że nie jest normatywna tzn. nie istnieje żadna nieograniczona zasada lub absolutne kryterium, które definiuje w sposób jasny, ostateczny i niekwestionowany, jaki poziom musi osiągnąć osoba, zarówno w swojej własnej rzeczywistości, jak i w poszczególnych aspektach i obszarach, aby została uznana za dojrzałą. Zdaniem autora, istnieją natomiast kryteria, które pozwalają określić stopień ewolucji, integracji, adaptacji a w konsekwencji dojrzałości osiągniętej w danym momencie przez pojedynczą osobę. Dlatego też koncepcja dojrzałości powinna być powiązana z treściami, które próbują zdefiniować „idealny” poziom, do którego pojedyncza osoba mogłaby dotrzeć7.

Zatem dojrzewanie człowieka ma charakter złożony, dynamiczny i obejmuje między innymi „nabywanie sprawności fizycznej, psychicznej, osobowościowej i społecznej”8. Stąd zdaniem M. Nowosielskiego, dojrzałość można rozumieć „jako pewien idealny wzorzec lub też jako proces przemian, będący realizowaniem tego wzorca”9. Ta definicja dojrzałości, zaproponowana przez M. Nowosielskiego, będzie stanowić podstawę do tego, aby podjąć się próby opisania dojrzałości uczuciowej w formacji kandydatów do kapłaństwa.

Zdaniem S. Steuden, rozwój uczuciowy człowieka jest jednym z najbardziej istotnych wymiarów, który ma wpływ na jego przyszłe funkcjonowanie. Zmierza on do uświadamiania sobie przeżywanych emocji i wyrażania ich zgodnie z przyjętymi normami. Zdaniem autorki, prawidłowy rozwój uczuciowy odznaczający się harmonijnością i równowagą w zakresie różnych sfer osobowości w konsekwencji „doprowadza do osiągnięcia dojrzałości emocjonalnej oraz umiejętności świadomego kierowania swoimi emocjami i kontroli swojego zachowania. Przeobraża się postawa wobec siebie i innych ludzi, następuje stopniowe odrzucanie postawy egocentrycznej, a w jej miejsce pojawiają się postawy prospołeczne, wzmacniające relacje z otoczeniem. Następuje także przejście od heteronomicznego do autonomicznego sposobu oceny siebie”¹⁰.

A. Franz, zwraca uwagę, że każda faza rozwoju biologicznego charakteryzuje się pewnymi dobrze zdefiniowanymi postawami psychologicznymi. Dlatego, jeśli wymiar biologiczny i psychologiczny dojrzewają mniej więcej równolegle, wówczas rozwój osoby jest niezakłócony. Zdaniem tego autora, zazwyczaj rozwój biologiczny nieco wyprzedza

7 Por. F. Decaminada, Maturità affettiva e psicosessuale nella scelta vocazionale. Una prospettiva psicologica, Saronno: Editrice Monti 1997, s. 72-75.

8 S. Steuden, Psychologiczne aspekty powodzenia i niepowodzenia w małżeństwie, „Sympozjum” 4/2 (7) (2000), s. 53.

9 M. Nowosielski, Ku dojrzałości, w: Oblicza dojrzałości emocjonalnej dzieci i młodzieży, red. K. Franczak, M. Szpringer, Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie 2009, s. 49.

63 dojrzewanie emocjonalne, stąd zachowania młodego człowieka, będącego w okresie dojrzewania niekiedy mocno kontrastują z dojrzałością. Zdaniem badacza, dopiero po przejściu etapu dojrzewania, który odznacza się niestabilnością, niezręcznością, niepewnością itp. w postawie prawidłowo rozwijającego się człowieka stopniowo zaczynają się pojawiać i powinny być widoczne oznaki dojrzałości emocjonalnej¹¹. Słusznie zatem zauważa I. Obuchowska, że przypadający na wiek młodzieńczy rozwój uczuć zmierza w kierunku uzyskania dojrzałości uczuciowej. Ten proces powinien odznaczać się stopniowym wychodzeniem z chaosu uczuciowego, który jest typowy dla okresu dorastania. Wraz z nabywaniem dojrzałości, uczucia powinny się stabilizować i nabierać indywidualnego wyrazu¹².

S. Gerstmann zauważył, że osobowość dorosłego i dojrzałego emocjonalnie człowieka „odznacza się pewnymi charakterystycznymi i zarazem pozytywnymi, wartościowymi społecznie cechami emocjonalnego ustosunkowania się do innych ludzi, ich zachowań i różnorakiego rodzaju wytworów. Emocjonalność dorosłego w tym znaczeniu jest przeto, w wyniku przemian rozwojowych, wykrystalizowana i odpowiada określonym oczekiwaniom i postulatom społecznym. Zawiera się w tym również korzystny emocjonalny stosunek do siebie”¹³. Taka dojrzałość emocjonalna nie powstaje w wyniku samorzutnie dokonującego się procesu dojrzewania, ale zachodzi w toku rozwiązywania zadań społecznych, w kontakcie z innymi ludźmi, w harmonijnej współpracy, w kontrowersjach, pod wpływem oddziaływań środowiska, które stawia wzorce, nakłania lub zmusza do postępowania odpowiadającego regulatorom społecznym¹⁴.

Wobec powyższego, w miarę rozwijania w sobie emocji i uczuć, człowiek dochodzi do uzyskania pewnej dojrzałości, która pozwala mu świadomie i odpowiedzialnie kierować swoim zachowaniem na płaszczyźnie emocjonalno-uczuciowej oraz dokonywać życiowych wyborów i ponosić wszelkie konsekwencje związane z decyzjami i poczynaniami. Dzięki tej dojrzałości osoba poznaje swoją godność, wartość i niepowtarzalność oraz potrafi przystosować się do życia w społeczeństwie. Może wchodzić w relacje z innymi, darząc ich pozytywnymi uczuciami: miłością dobrocią, przyjaźnią i serdecznością. A jeżeli zaistnieje taka sytuacja, potrafi również przezwyciężyć budzące się w nim negatywne uczucia: gniewu, złości,

11 Por. A. Franz, Emotional maturity, dz. cyt., s. 1-2.

12 Por. I. Obuchowska, Adolescencja, w: Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, red. B. Harwas-Napierała, J. Trempała, Warszawa: Wydawnictwo PWN, s. 186-187. W tym wieku następuje rozwój tzw. uczuć wyższych, do których zalicza się uczucia estetyczne, moralne, patriotyczne itp. Por. tamże, s. 187.

13 S. Gerstmann, Rozwój uczuć, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1986, s. 31.

64 nienawiści, zazdrości¹⁵. Dlatego słusznie zauważa W. Szewczyk, że dojrzałość emocjonalna to „próba tworzenia harmonii między tym co mówi rozum, a tym co tchnie serce”¹⁶.

Takie rozumienie dojrzałości emocjonalnej jest zgodne z opisem zawartym w Słowniku

psychologii, gdzie jest ona opisana jako „stan, w którym reaktywność emocjonalna jednostki

jest uważana za właściwą i normalną dla osoby dorosłej w danej społeczności. Rozumienie tego terminu w większości kultur jest takie, że jednostka panuje nad sobą, gdy jest zdolna do samokontroli emocjonalnej, tzn. jest w stanie stłumić skrajne reakcje emocjonalne”17. W innym miejscu można znaleźć opis, że jest to „taki poziom rozwoju emocjonalnego, który charakteryzują: umiejętność kontrolowania i opanowania swoich reakcji emocjonalnych tak, by dostosować formy i stopień ekspresji do wymagań współżycia społecznego oraz zdolność do odraczania reakcji, stabilizacja uczuć i niezależność uczuciowa”18. Zaś Leksykon

psychologii rozwoju człowieka określa dojrzałość emocjonalną jako pożądany styl

funkcjonowania emocjonalnego, który obejmuje: stopniowe poddawanie reakcji emocjonalnych samokontroli, zgodnie z ogólnie przyjętymi normami i wyrażanie ich w sposób aprobowany społecznie; umiejętność odraczania reakcji emocjonalnych; zdobywanie lepszej orientacji we własnych i cudzych przeżyciach oraz ich akceptowanie; wyrażanie uczuć w sposób adekwatny do wieku rozwojowego; niezależność od afektywnej aprobaty otoczenia; zdolność do modyfikowania swoich uczuć według własnych standardów; zdolność do empatii opartej o intelektualną ocenę sytuacji; umiejętność zachowania równowagi pomiędzy ekspresją emocji a ich kontrolą¹⁹.

Określenia dojrzałości emocjonalnej dokonywane przez polskich autorów, najczęściej nie wykraczają poza definicje przytoczone wyżej20. Według H. Gasiula, jeśli przyjmie się, że

15 Por. S. Głaz, Niektóre czynniki warunkujące przeżycia religijne młodzieży studiującej, Kraków: Wydawnictwo WAM 2009, s. 35-36.

16 W. Szewczyk, Rozumieć siebie i innych. Zarys psychologii, Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos 2002, s. 126.

17 Emocjonalna dojrzałość, w: A.S. Reber, Słownik psychologii, red. nauk. I. Kurcz, K. Skarżyńska, tłum. B. Janasiewicz-Kruszyńska, J. Kowalczewska, J. Kubicka-Daab, P. Matyja, G. Mizera, J. Rączaszek, J. Suchecki, M. Zagrodzki, J. Zychowicz, P. Żylicz Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar 2002, s. 191.

18 M. Ligęza, Dojrzałość emocjonalna (uczuciowa), w: Słownik psychologii, red. J. Siuta, Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Naukowe 2009, s. 63.

19 Por. Dojrzałość emocjonalna, w: L. Bakiera, Ż. Stelter, Leksykon psychologii rozwoju człowieka, t. 1, Warszawa: Wydawnictwo Difin 2011, s. 98-99.

20 W tych definicjach podkreśla się takie elementy jak: przekształcenia w zakresie form wyrażania emocji, zdolność do modulowania reakcji (dostosowywania ich cech, np. siły, formy do warunków i okoliczności), tolerancja na zwłokę, lub też inaczej, zdolność do odroczenia gratyfikacji (umiejętność znoszenia przez pewien czas przykrego stanu wewnętrznego, tolerowania braku określonych doznań, powstrzymywania się przed natychmiastowym zaspokojeniem własnych potrzeb) czy w końcu wzrost repertuaru reakcji służących osiąganiu gratyfikacji, zamierzonych celów. Dojrzałość emocjonalna polega w tym ujęciu na odpowiedniej modyfikacji popędowo-emocjonalnych mechanizmów regulacyjnych, co związane jest z dokonującą się pod wpływem oddziaływań wychowawczych socjalizacją pierwotnych impulsów emocjonalnych. Dojrzałość mechanizmów popędowo-emocjonalnych jest warunkiem efektywnej samokontroli i oznacza podporządkowanie ich systemowi

65 emocje powstają w „interakcji i dzięki interakcji, która może mieć nie tylko charakter relacji między podmiotem a różnymi postaciami rzeczywistości zewnętrznej, ale i relacji między różnymi formami zachowania samego podmiotu, relacji między różnymi strefami życia psychicznego (tj. poznania, motywacji, przetwarzania informacji, pamięci itd.)”²¹, wówczas dojrzałość emocjonalna „zakłada jakąś formę stopniowego dorastania do rozeznawania rzeczywistości”22 i stanowi ona „transakcję pomiędzy dyspozycjami jednostkowymi oraz otoczeniem”23. Zdaniem autora, w przypadku emocji należałoby mówić „o pewnej synchroniczności (lub kompatybilności) dyspozycji podmiotu i wchodzącego z nim w interakcję obiektu. To musi być układ synchroniczny między danymi właściwościami, odpowiadający za stany emocjonalne (np. stan przyjemności przy recepcji muzyki, barwy, smaku itd.); pewna harmonia między napięciem wypływającym z danego podmiotu (organizmu) a obiektem zsynchronizowanym (kompatybilnym) z danym podmiotem. Ale też musi to być układ wynikający z uczenia się i zapewniający odkrywanie coraz to innego poziomu harmonii czy też dysharmonii”²⁴.

J. Augustyn stwierdza, że „punktem wyjścia dla dojrzałości uczuciowej jest obiektywna ocena siebie samego i swojej aktualnej sytuacji psychicznej i emocjonalnej, która daje możliwość poznania drugiego człowieka”²⁵. Wówczas zgodnie z definicją W. Szewczyka, dojrzałość emocjonalna jest umiejętnością sterowania swoimi reakcjami emocjonalnymi i zdolnością uczuciowego przystosowania się do środowiska społecznego²⁶. Ponadto zdaniem A.J. Nowaka, dojrzałość uczuciowa charakteryzuje się umiejętnością rozwiązywania trudności i wszelkich problemów życiowych, bez konieczności odreagowywania emocjonalnego. To także zdolność przystosowania się i nastawienie heteroseksualne27. M. Zawada wyjaśnia, że

poznawczemu. Por. W. Strus, Dojrzałość emocjonalna a funkcjonowanie moralne, Stare Kościeliska: Wydawnictwo Liberi Libri 2012, s. 20-21.

21 H. Gasiul, Teorie emocji i motywacji, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2007, s. 24.

22 Tamże, s. 27. „Na przykład, fakt wypowiedzianych przykrych słów może być postrzegany przez daną osobę jako nic nie znaczący (nie wyzwala w niej żadnych odpowiedzi), ale gdy zwiększy się świadomość danej osoby, wówczas też pojawia się jakiś stan emocjonalny w następstwie wypowiadania tych samych słów”. Tamże.

23 H. Gasiul, O sposobach traktowania dojrzałości emocjonalnej i jej uwarunkowaniach, w: Oblicza dojrzałości emocjonalnej dzieci i młodzieży, dz. cyt., s. 28. „Dojrzałość emocjonalna to efekt transakcji (pewnego rodzaju kontekstu), na którą składają się jednostka ze swoimi dyspozycjami, jednostka jako osoba wymagająca spełnienia warunku bycia podmiotem oraz otoczenia, a szczególnie osób, które umożliwiają poprzez zapewnienie bycia podmiotem – osobą realizację potencjału jednostkowego”. Tamże.

24 H. Gasiul, Teorie emocji i motywacji, dz. cyt., s. 27.

25 J. Augustyn, Integracja seksualna. Przewodnik w poznawaniu i kształtowaniu własnej seksualności, Kraków: Wydawnictwo WAM 2009, s. 111.

26 Por. W. Szewczyk, Rozumieć siebie i innych. Zarys psychologii, dz. cyt., s. 125.

27 Por. A.J. Nowak, Kryteria dojrzałej osobowości i dojrzałej wiary, „Colloquium Salutis” 8 (1976), s. 231. Dziecięce reakcje emocjonalne, płaczliwość, zależność uczuciowa, potrzeba nieustannych porad, unikanie odpowiedzialności, słaba kontrola emocjonalna i egoistyczny sposób myślenia – to cechy osobowości niedojrzałej uczuciowo. Por. tamże.

66 „równowaga uczuciowa polega na przewadze umysłu nad uczuciami. Jest to zarazem sposób kontroli uczuć, jak i bycia spontanicznego. Polega na umiejętności radzenia sobie i życia z uczuciami trudniejszymi. Dojrzałość ta wprowadza psychologiczne zaufanie do samego siebie, do ludzi, do rzeczywistości. To również odwaga wypowiadania swych przekonań i zdolność do akceptacji nowych sytuacji”²⁸.

Dojrzałość uczuciowa polega więc na „zachowaniu optymalnego stanu równowagi między słuchaniem i respektowaniem «głosu» własnych emocji a kierowaniem nimi”29. Zdaniem A. Matczak, wiedza taka stanowi konieczny warunek tego, aby człowiek rozumiał swoje emocje i mógł osiągnąć w pełni dojrzały stosunek do nich30. Autorzy zwracają uwagę, że dojrzałość uczuciowa wyrażająca się w umiejętności okazywania uczuć określanych jako wyższe: miłości, szacunku, akceptacji, wyrozumiałości, troski i opiekuńczości, umożliwia „koncentrację na sprawach życiowych kochanej osoby, odpowiedzialność wobec jej potrzeb psychicznych i fizycznych, szacunek dla niej, uznawanie jej indywidualności i ciągłą gotowość do poznawania się na nowo”³¹. Zdaniem M. Braun-Gałkowskiej, zdolność do obserwacji samego siebie i świadomość własnych odczuć np. rodzącego się uczucia miłości jest ważna nie tylko przy wyborze małżonka, ale ma znaczenie dla każdego człowieka, który już dokonał wyboru swojej drogi życia, gdyż ułatwia podejmowanie słusznych decyzji i dotrzymanie wierności raz podjętym zobowiązaniom³².

M. Dziewiecki zauważa, iż emocje informują człowieka o jego sytuacji życiowej. Ta natomiast podlega zmianom, jest zależna od wielu czynników, niekiedy dostarcza doświadczeń miłych a czasami bardzo bolesnych. Autor przypomina, że również Chrystus przeżywał bardzo różne stany emocjonalne: od radości i wzruszenia do gniewu, niepokoju i dramatycznego cierpienia w Ogrójcu i na krzyżu. Dlatego same emocje są wewnętrznym przyjacielem, który mówi prawdę o tym, co się w człowieku kryje i motywuje do działania. Dojrzała postawa wobec

28 M. Zawada, Dojrzałość osobowa w formacji zakonnej, w: Formacja zakonna, red. J.W. Gogola, M. Zawada, P. Spiller, Kraków: Karmelitańskie Studium Duchowości 1998, t. 3, s. 90. Taka dojrzałość uczuciowa według M. Zawady, jest budowana na zaufaniu do Jezusa. Człowiek, który wie, że jest kochany i że nic nie jest w stanie oderwać go od miłości Boga, wie również, że nie ma sytuacji przegranych. Nawet w upadku w grzech potrafi odnaleźć miłość miłosierną. Doświadczając miłości Boga, sam wyzwala się z egoizmu, a pamięć zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią stanowi źródło równowagi i stawiania czoła wszelkim trudnościom życiowym. Por. tamże, s. 92.

29 A. Matczak, Zarys psychologii rozwoju. Podręcznik dla nauczycieli, Warszawa: Wydawnictwo Edukacyjne Żak 2003, s. 152.

30 Por. tamże.

31 B. Tomaszewska, U. Dębska, Psychologiczne aspekty dojrzałości do małżeństwa. Badania studentek pod kątem ich oczekiwań wobec przyszłego partnera życiowego, w: Młodzież w zmieniającym się świecie, red. A. Keplinger, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2001, s. 132.

32 Por. M. Braun-Gałkowska, Psychologia domowa, Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne 1990, s. 27-28.

67 emocji oznacza, że one informują o aktualnej sytuacji życiowej, ale człowiekiem nie rządzą, dlatego dojrzałość chroni przed popadaniem w skrajności. Jedną skrajnością jest próba ucieczki od emocji, np. za pomocą substancji alkoholu, narkotyków czy leków psychotropowych, zaś drugą skrajnością jest bierne uleganie emocjom. Dojrzały uczuciowo człowiek kieruje się miłością, prawdą i odpowiedzialnością, a nie tylko emocjami³³.

Można zatem wnioskować, że osiąganie dojrzałości uczuciowej, o której mowa w powyższych definicjach, to długotrwały proces, na którego przebieg wpływa wiele czynników. W zależności od tego, jak on przebiega od wczesnych stadiów ontogenezy, człowiek tę dojrzałość osiąga lub nie. Stopień tejże dojrzałości można mierzyć za pośrednictwem różnych kryteriów odnoszących się do sfery fizycznej, psychicznej, moralnej, duchowej, społecznej czy religijnej. Jednym z ważnych kryteriów rozwoju jest osiągnięcie zdrowia i dojrzałości psychicznej34, której ważnym komponentem jest dojrzałość uczuciowa.

Warto zaznaczyć, że sam termin dojrzałość uczuciowa w literaturze psychologicznej jest współcześnie coraz rzadziej używany. Odchodzi się nieco od tego pojęcia na rzecz terminów takich jak: inteligencja emocjonalna, kompetencja emocjonalna³⁵. W Leksykonie

psychologii rozwoju człowieka można przeczytać, że „kategorie te, choć reprezentują inne

zaplecze teoretyczne, odnoszą się do właściwego stylu funkcjonowania emocjonalnego”³⁶. Dlatego też, przez wielu autorów, dojrzałość emocjonalna jest traktowana jako pojęcie bliskoznaczne z inteligencją emocjonalną i kompetencją emocjonalną. S. Morgalla zauważa jednak, że pojęcia te, choć są bliskoznaczne, to jednak nie są tożsame³⁷.

Koncepcja kompetencji emocjonalnej została wprowadzona przez Carolyn Saarni, która określa ją jako „skuteczność w przeprowadzaniu wywołujących emocje transakcji

33 Por. M. Dziewiecki, Pedagogika integralna, Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek 2010, s. 119-120.

34 Por. M. Dziewiecki, Empatia i asertywność jako korelaty dojrzałości człowieka, „Kieleckie Studia Teologiczne” 1/2 (2002), s. 254.

35 Por. W. Strus, Dojrzałość emocjonalna a funkcjonowanie moralne, dz. cyt., s. 16; P.E. Merlevede, D. Bridoux, R. Vandamme, Rozwój inteligencji emocjonalnej, tłum. J. Szajkowska, Gliwice: Wydawnictwo Helion 2008; C. Weisbach, U. Dachs, Inteligencja emocjonalna, tłum. U. Burda, W. Kosiński, Warszawa: Wydawnictwo bis 2000; F. Wilks, Inteligentne emocje, tłum. K. Mazurek, Warszawa: Jacek Santorski & Co and Wydawnictwo Wilga 1999; J. Madalińska-Michalak, R. Góralska, Kompetencje emocjonalne nauczyciela, Warszawa: Wolters Kluwer 2012; K.A. Knopp, Inteligencja emocjonalna oraz możliwość jej rozwijania u dzieci i młodzieży, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2010.

36 Dojrzałość emocjonalna, w: L. Bakiera, Ż. Stelter, Leksykon psychologii rozwoju człowieka, dz. cyt., s. 98-99.

37 Oszust zwykle posiada wyjątkowe umiejętności w odczytywaniu i regulowaniu emocji własnych i innych ludzi, ma więc wysoką inteligencję emocjonalną. Jednak nie nazwiemy go dojrzałym emocjonalnie, zwłaszcza, gdy zaczyna nas naciągać na pożyczkę sporej kwoty, tłumacząc, że właśnie ukradli mu portfel i nie ma czym zapłacić za bilet powrotny do domu na drugim końcu świata. Oczywiście w takich sytuacjach zwykle nabieramy podejrzeń i używając własnej inteligencji emocjonalnej, próbujemy zdemaskować intruza. Ponieważ się to nie udaje, pozostaje w nas niesmak i rozdrażnienie. Por. S. Morgalla, Duchowość daru z siebie, Kraków: Wydawnictwo WAM 2010, s. 143-144.

68 społecznych”³⁸. W ujęciu autorki, kompetencja emocjonalna koncentruje się wokół wiedzy i umiejętności, które jednostka może osiągnąć, aby odpowiednio funkcjonować