• Nie Znaleziono Wyników

W ścianie północnej przeanalizowano osiem odkrywek oznaczonych kolejno numerami 1–8 (il. 2A). W pierwszej znajdują się kamienie podobne do tych, które widoczne są w cokole obiegającym kościół w jego najstarszych partiach. Druga odkrywka uwidoczniła kamienie oraz tynk, w tym piaskowcowe obramienie okienka klatki schodowej górnego poziomu Chóru Mieszczańskiego, które zostało w póź-niejszym okresie zasłonięte tynkiem. Trzecia odkrywka pokazała cegły zbliżone wyglądem i zaprawą do tych z okresu, kiedy wznoszono ścianę południową nawy bocznej kościoła. Ponad trzema rzędami ce-gieł znajduje się fragment kamiennego cokołu podobnego do cokołu widocznego na zewnątrz kościoła.

Il. 2. Dokumentacja badań architektonicznych. Ściany wnętrza: A – północna, B – zachodnia, C – południowa, D – wschodnia,

1–8 – numery odkrywek (oprac. G. Wojciechowska, A. Zgraja)

Badania architektoniczne kaplicy Mariackiej w świdnickiej katedrze 67

W czwartej odkrywce widać tynk oraz rysę ostrołuku dawnego przejścia do kaplicy, które dziś ma formę prostokątną. Piąta odkrywka ukazała fragmenty cegieł, które zostały wyprute z muru. Widać wtórne przemurowanie i różnice w zaprawach. Szósta odkrywka uwidoczniła przemurowaną w dużym stopniu cegłę, a także dwa kamienne stopnie (oraz ślad w przemurowanych cegłach po kolejnych dwóch stop-niach) i obramienie okienka klatki schodowej prowadzącej z nawy bocznej kościoła do górnej części Chóru Mieszczańskiego. W dolnej części odkrywki znajduje się rząd cegieł o układzie gotyckim. Powy-żej występują znaczące przemurowania bez wyraźnego wątku. Siódma odkrywka przedstawia dwa rzędy cegieł podobnych do tych z odkrywki trzeciej oraz dolnego rzędu cegieł z odkrywki szóstej. Prawdopo-dobnie po powiększeniu odkrywki uczytelniłby się gotycki wątek cegieł. Ostatnia odkrywka (nr 8) po jej lewej stronie uwidoczniła kilka cegieł zbieżnych z cegłami znalezionymi w odkrywce trzeciej, szóstej i siódmej, natomiast po prawej kamienie takie, jak w odkrywce pierwszej oraz na zewnętrznym cokole w części ściany nawy bocznej i prezbiterialnej kościoła.

W ścianie północnej wyróżniono pięć etapów budowy (il. 3A). Początkowo powstała ściana (go-tyk I), której relikty widoczne są w odkrywce nr 1 i 8. Wówczas była ona fragmentem elewacji nawy południowej katedry, którą wzniesiono z cegieł o układzie gotyckim, kowadełkowym z czarną główką. W odkrywkach zarejestrowano relikty cokołu ściany. Pierwsze przekształcenie ściany (gotyk III) związa-ne jest z tworzeniem kaplicy. Przekuto wtedy zapewzwiąza-ne dwie ostrołuczzwiąza-ne arkady, a ich łęki wykończono kształtkami ceramicznymi. Kolejna ingerencja (gotyk IV) jest związana z budową obecnego sklepienia oraz z powstaniem arkadowego przedsionka z dwoma klatkami schodowymi. Wówczas przemurowane zostały górne części ścian, w których umieszczono stopnie schodów i zapewne później ścianki z oknami o odcinkowych zwieńczeniach. Czwarta przebudowa (renesans) polegała prawdopodobnie na zamuro-waniu arkady zachodniej i umieszczeniu w niej niskiego portalu. Późniejsze przebudowy były przypusz-czalnie związane z neogotycką renowacją kaplicy – zmieniono wówczas biegi schodów.

W ścianie zachodniej przeanalizowano pięć odkrywek oznaczonych kolejno numerami 1–5 (il. 2B). W pierwszej odkrywce, licząc od góry, widać pięć warstw cegieł ułożonych w równych warstwach w układzie gotyckim (naprzemiennie główki i wozówki). Cegły są połączone szeroką, staranną spo-iną z rysą. W piątej warstwie znajdują się prawdopodobnie ślady po otworach maculcowych. Poniżej wmurowano dwa granitowe bloki, a pod nimi kolejne rzędy cegieł, o wymiarach i układzie jak opisany wyżej. Na lewo od cegieł, w strefie przylegającej do wspornika znajdują się cegły i fragmenty dachówek ceramicznych o nieregularnym układzie. Druga odkrywka zawiera fragmenty cegieł i kamienia. Trzecia ukazuje cegły o układzie gotyckim, otwór maculcowy oraz fragment kamiennego bloku, a pod nim pas cegieł o nieczytelnym wątku ze spoinami o różnej szerokości. Po lewej stronie odkucia na całej jego wysokości widoczne jest miejsce styku dwóch fragmentów muru (wtórne zamurowanie). Odkrywki: czwarta i piąta to warstwy tynku z widocznymi niewielkimi fragmentami cegieł o nieczytelnym układzie. W tej ścianie wyróżniono cztery etapy budowy (il. 3B). Początkowo powstała ściana (gotyk I), której relikty widoczne są w odkrywkach: trzeciej, czwartej i piątej (w prawym przęśle ściany). Wówczas była ona fragmentem przypory ściany nawy południowej katedry, którą wzniesiono z cegieł o układzie gotyc-kim, kowadełkowym z czarną główką. Krawędź przypory ściany nawy południowej oznaczono osią A na rozwinięciu ściany. Następnie powstała ściana zachodniej kaplicy (gotyk II), którą dostawiono do istnie-jącej przypory nawy południowej – odkrywki od pierwszej do trzeciej. Ścianę wzniesiono w układzie gotyckim, w odkrywkach zarejestrowano relikty gzymsu ściany i otwory maculcowe po rusztowaniach. Kolejne przekształcenie ściany (gotyk IV) jest związane z budową obecnego sklepienia, kiedy w istnie-jące ściany wkuto wsporniki sklepienne. Przemurowania z tego okresu są widoczne w okrywce nr 1. Późniejsza ingerencja w ścianę dotyczyła wykonania wnęki, prawdopodobnie pod szafę – w odkrywce trzeciej widoczne wtórne zamurowanie.

W ścianie południowej przeanalizowano cztery odkrywki oznaczone kolejno numerami 1–4 (il. 2C). Pierwsza odkrywka to warstwy cegieł ułożone naprzemiennie wozówkami i główkami. Między cegłami jest szeroka spoina. Pod oknem po zachodniej stronie ściany widać wtórnie zamurowany łuk wieńczący wnękę. Otwór ten zablokowano cegłami o układzie przeważnie główkowym. Po lewej stronie zachodniego okna znajdują się wtórne przekucia związane z instalacjami. W drugiej odkrywce widać bardzo regularną cegłę maszynową ułożoną w podobny sposób co cegła gotycka z odkrywki pierwszej. Za jej pomocą wykonano

węgar portalu. Odkrywka numer trzy uwidoczniła fragmenty wątku odpowiadającego temu z odkrywki pierwszej oraz po lewej stronie kamień i pod nim nieregularnie ułożone fragmenty cegieł w bliskiej odle-głości od wspornika sklepienia. W czwartej odkrywce widać wyraźnie jedynie dwa kamienie – jeden bez-pośrednio pod nieobrobionym fragmentem wspornika sklepiennego, a drugi na poziomie cokołu biegną-cego przez ścianę zachodnią kaplicy. Widać także fragmenty cegieł, jednak nie da się określić ich wątku. W tej ścianie wyróżniono cztery etapy budowy (il. 3C). Początkowo powstała ściana (gotyk III), którą wzniesiono między dwiema już istniejącymi kaplicami kościoła – wybudowano wysoką kaplicę Chóru Mieszczańskiego. W ścianie wykonano dwa okna, które najprawdopodobniej były zakończone ostrołucz-nie. Pod oknem w lewym przęśle tej ściany (odkrywka nr 1) znajduje się łuk, który przypuszczalnie miał za zadanie zamknąć pustą przestrzeń odciążającą ścianę, być może chodziło o zmniejszenie ilości mate-riału zużytego do budowy. Pierwszą ingerencję (gotyk IV) należy łączyć z budową obecnego sklepienia, kiedy to w istniejące ściany wkuto wsporniki sklepienne. Przemurowania z tego okresu są widoczne

Il. 3. Przeobrażenie murów dolnej kaplicy Mariackiej. Ściany wnętrza: A – północna, B – zachodnia, C – południowa, D – wschodnia, a – gotyk I, b – gotyk II, c – renesans, d – barok, 1–7 – numery odkrywek

Badania architektoniczne kaplicy Mariackiej w świdnickiej katedrze 69

w okrywce nr 4. Późniejsza przebudowa była związana prawdopodobnie z neogotycką renowacją kaplicy – w prawym przęśle wstawiono wówczas portal wejściowy o formie historyzującej.

W ścianie wschodniej przeanalizowano cztery odkrywki oznaczone kolejno numerami 1–4 (il. 2D). Pierwsza odkrywka to kilka fragmentów cegieł o nieczytelnym układzie warstw. W drugiej odkrywce widać tynk z fragmentami cegieł oraz wymurowany wtórnie komin z regularnej cegły maszynowej. W trzeciej odkrywce nad otworem drzwiowym widoczne jest nadproże odcinkowe i fragment muru o barokowym układzie cegieł. Powyżej znajduje się ostrołukowy otwór z maswerkiem o formie trójliścia zasłoniętym barokowym przemurowaniem. Na lewo od otworu drzwiowego widoczny jest tynk i cegły o nieczytelnym układzie oraz bruzda w ścianie pod instalację elektryczną. Po prawej stronie od otworu, patrząc od góry, widać kilka cegieł, a poniżej warstwę tynku. W czwartej odkrywce widoczne są cegły o nieczytelnym układzie i bruzdy pod instalacje.

W tej ścianie wyróżniono pięć etapów budowy (il. 3D). Podobnie jak w ścianie zachodniej po-czątkowo powstała ściana (gotyk I – brak odkrywek w tym fragmencie ściany), która wówczas była fragmentem przypory ściany nawy południowej katedry, wzniesionej z cegieł o układzie gotyckim, kowadełkowym z czarną główką. Krawędź przypory ściany nawy południowej oznaczono osią (il. 3D). Następnie powstała ściana kaplicy Sachenkirchów (gotyk II), którą dostawiono do istniejącej przypory nawy południowej – odkrywki nr 1 i 2. Na ilustracji 3 zewnętrzne lico ściany południowej gotyckiej ka-plicy Sachenkirchów oznaczono osią B-B. W następnym etapie (gotyk IIA) do istniejącej ściany kaka-plicy dobudowano mur z niewielkim oknem ostrołucznym, którego fragment odsłonięto w czasie konserwacji – odkrywki nr 3 i 4. Otwór doświetlał prawdopodobnie wnętrze klatki schodowej kaplicy Sachenkir-chów. Kolejna ingerencja (renesans) jest związana z wykonaniem przejścia do przylegającej na wscho-dzie kaplicy Sachenkirchów. Po lewej stronie ściany wschodniej znajduje się otwór z portalem i datą 1563 (wykuty wtórnie). Następne przekształcenie (barok) polegało na zamurowaniu fragmentu ściany wschodniej z trójlistnym maswerkiem i wstawieniu nadproża odcinkowego pod otwór drzwiowy (od-krywka nr 3). Późniejsze zmiany (od(od-krywka nr 2 i 3) dotyczyły wymiany drzwi we wschodnim przęśle oraz przemurowania fragmentu ściany środkowego przęsła poprzez wstawienie komina wychodzącego ponad poziom dachu barokowej części kaplicy Sachenkirchów.