Kwestię dostępności osób głuchych do prawa jazdy należy rozpatrywać na wielu płaszczyznach.
Dostępność prawa jazdy dla osób głuchych regulowana jest zarówno na poziomie ustawy, jak i rozporządzeń wydawanych przez ministra zdrowia (w zakresie badań dla kierowców) oraz ministra transportu. Spełnienie przed-stawionych poniżej postulatów wymagać może także zmiany w Ustawie o ję-zyku migowym i sposobach komunikowania się, a także praktyki stosowania przepisów przez uprawnionych lekarzy i ośrodki egzaminowania kierowców.
Najważniejsze aspekty to:
1. Możliwość ubiegania się o prawo jazdy kategorii wyższych niż A i B W obecnym stanie prawnym osoby głuche wykluczone są z ubiegania się o prawo jazdy kategorii C i wyższych oraz o pozwolenie na przewóz osób.
Spowodowane jest to wymogiem przeprowadzenia przez lekarza wydające-go zaświadczenie o możliwości ubiegania się o takie prawo jazdy testu słysze-nia, polegającego np. na powtarzaniu szeptu z 3 lub 6 metrów. trudno jednak w polskim systemie prawnym znaleźć uzasadnienie dla ograniczenia dostępu osób głuchych do posiadania wyższych kategorii prawa jazdy. Obostrzenia po-dobne jak w Polsce występują także w kilku innych krajach UE (np. Włochy), a równocześnie nie ma ich w większości państw UE oraz w USA i Kanadzie.
Przykładem wprowadzenia uzasadnionego ograniczenia może być Wielka Bry-tania, gdzie kierowca musi wykazać się umiejętnością poinformowania służb ratowniczych o wypadku. Nie jest tam jednak wskazana metoda tego kontak-tu, a więc może być to także sms lub email. Nie są dostępne żadne badania i analizy, które wskazywałyby na konieczność ograniczenia dostępu dla osób głuchych spowodowane np. zwiększoną liczbą wypadków z udziałem osób głuchych. Statystyki nie notują różnic pomiędzy osobami głuchymi
i słyszący-mi. Dodatkowo należy zaznaczyć, że praca zawodowego kierowcy jest jedną z tych prac, którą bardzo wielu głuchych chciałoby wykonywać i która nie wy-maga specjalnych, dodatkowych umiejętności związanych z utrzymywaniem kontaktu z osobami słyszącymi.
2. Zapewnienie i finansowanie przez wojewódzkie ośrodki ruchu drogowe-go możliwości korzystania z tłumacza języka midrogowe-gowedrogowe-go podczas egza-minu na prawo jazdy.
W obecnym stanie prawnym osoba głucha, która chce skorzystać z tłuma-cza języka migowego podz tłuma-czas egzaminu teoretycznego (w części organizacyj-nej) oraz egzaminu praktycznego, jest zobowiązana samodzielnie zapewnić i sfinansować udział tłumacza. Jest to praktyka, którą trudno zrozumieć w kon-tekście obowiązywania Ustawy o języku migowym. W praktyce należy oczeki-wać, że osoba głucha, zapisując się na egzamin, powinna deklarooczeki-wać, czy po-trzebuje tłumacza, a tego ostatniego powinien zapewniać WORD. Pozwoliłoby to uniknąć nieporozumień związanych z potencjalną stronniczością tłumacza (tłumacz „pomaga” w zdaniu egzaminu). W sytuacji, gdy tłumacz jest zatrudnio-ny/wynajęty przez WORD, taka możliwość zostanie wyeliminowana. Obecnie osoba głucha ma możliwość ubiegania się o sfinansowanie pracy tłumacza ze środków PCPR, jednak ze względu na ograniczenia finansowe i niezaplanowa-nie takiego zadania przez część PCPR jest to możliwość czysto teoretyczna.
Konieczna jest albo nowelizacja Ustawy o języku migowym – tak żeby WORDy były ustawowo zobowiązane do zapewnienia tłumacza, albo zmiana rozpo-rządzenia Ministra transportu w taki sposób, żeby obowiązek zapewnienia tłumaczenia na egzaminie spoczywał na dyrektorze WORD (na wniosek osoby egzaminowanej).
3. Zapewnienie testów egzaminacyjnych przetłumaczonych na Polski Ję-zyk Migowy.
Obecnie testy egzaminacyjne nie są tłumaczone na Polski Język Migowy.
Powoduje to, że egzamin na prawo jazdy staje się egzaminem ze znajomości języka polskiego. Bardzo często znajomość polskiego (dla części osób głuchych to drugi język – język obcy) jest wśród osób głuchych na poziomie podstawo-wym. Powoduje to, że obecnie zdawalność wśród osób głuchych jest znaczą-co niższa niż wśród słyszących, a dodatkowo wiele osób głuchych rezygnuje z podejścia do egzaminu. Rozwiązaniem byłoby umieszczenie w materiale egzaminacyjnym klipów z nagraniem tłumaczenia na PJM. Osoba głucha przy zapisywaniu się na egzamin może zgłosić potrzebę zapewnienia zestawu
z tłu-maczem, co pozwoli na wyrównanie szans. Nagranie filmów z tłumaczem bę-dzie też rozwiązaniem tańszym niż każdorazowe zatrudnianie tłumacza oraz wyeliminuje podejrzenia związane z niedozwoloną pomocą tłumacza.
4. Możliwość korzystania z tłumacza podczas egzaminu praktycznego.
Kolejną barierę napotykają osoby głuche podczas praktycznej części egza-minu na prawo jazdy. tłumacz jako trzecia osoba w samochodzie egzamina-cyjnym zajmuje miejsce na tylnym siedzeniu i jest niewidoczny dla zdającego.
Należy więc rozważyć stosowanie rozwiązań technicznych, które pozwolą oso-bie egzaminowanej otrzymywać polecenia od egzaminatora i równocześnie nie mieć konieczności odwracania głowy. takim rozwiązaniem może być np.
aplikacja na urządzenie mobilne (telefon, tablet), która będzie sterowana gło-sem egzaminatora i wyświetlała w formie graficznej polecenia związane np. ze zmianą kierunku jazdy. Wprowadzenie takiego rozwiązania zapewni komfort psychiczny zarówno zdającemu jak i egzaminatorowi.
5. Zapewnienie materiałów szkoleniowych dla kandydatów na kierowców w Polskim Języku Migowym.
Warunkiem skutecznego szkolenia kandydatów na kierowców jest przetłu-maczenie na PJM Ustawy – prawo o ruchu drogowym. Nie chodzi tu o wska-zanie tłumaczenia jako źródła prawa, ale raczej o opracowanie spójnej termi-nologii w języku migowym – co pozwoli na skuteczniejszą naukę głuchych kandydatów na kierowców. Opracowanie tłumaczenia ustawy, a na podstawie tego tłumaczenia przełożenie pytań egzaminacyjnych, stworzy bazę znaków dla tłumaczy pracujących w poszczególnych szkołach jazdy. Do tego tłuma-czenia warto wykorzystać doświadtłuma-czenia np. nauczycieli ze szkół dla głuchych, gdzie często organizowane są kursy na prawo jazdy. tłumaczenie to i opraco-wanie pytań egzaminacyjnych w PJM powinno się znaleźć w zakresie działania ministra odpowiedzialnego za transport.
6. Praktyka związana z wpisem do prawa jazdy obowiązku prowadzenia w aparatach słuchowych.
Na marginesie problemów związanych z uzyskiwaniem prawa jazdy przez osoby głuche należy podkreślić jeszcze jeden problem często podnoszony przez osoby głuche. Obecnie lekarz prowadzący badanie kandydata na kie-rowcę może dokonać wpisu o konieczności prowadzenia samochodu w apa-racie słuchowym. Skutkuje to często sytuacją, że zobowiązane do korzystania z aparatów słuchowych są osoby, które na co dzień ich nie używają ponieważ
nie mogą, nie chcą lub nie potrafią wykorzystywać resztek słuchu (np. ubytek powyżej 90 dB). Policjant prowadzący kontrolę może ukarać kierowcę manda-tem w wysokości 100 zł i 5 punktami karnymi. Proponuję w ogóle znieść zapis dotyczący konieczności stosowania aparatu. Nie ma badań wskazujących, że osoby całkowicie głuche powodują lub są ofiarami większej liczby zdarzeń dro-gowych niż ogół kierujących.
Rekomendacje:
• Umożliwienie osobom głuchym ubiegania się o prawo jazdy kat. C i wyż-szej – zniesienie badania słuchu i zastąpienie go sprawdzeniem umiejęt-ności powiadomienia służb ratowniczych.
• Zmiana sposobu finansowania tłumacza języka migowego podczas eg-zaminu – przeniesienie tego obowiązku na WORD.
• Wprowadzenie filmów z tłumaczeniem podczas egzaminów teoretycz-nych – w tym wykorzystanie języka migowego podczas szkolenia.
• Zniesienie przepisu nakazującego stosowanie aparatów słuchowych.
Bibliografia
http://www.e-accessibilitytoolkit.org/toolkit/technology_areas/wireless_phones%20and%20 ICt%20accessibility
http://www.nokiaaccessibility.com/images/hAC.pdf
http://www.verizonwireless.com/aboutus/accessibility/products.html
Agnieszka Laskowska-Klimczewska Joanna Łacheta
Kajetana Maciejska-Roczan