W populacji Romów na 150 próbek zidentyfikowano 78 (52%) różnych haplotypów, z których 50 (33%) pojawiło się jeden raz. Dla porównania w populacji polskiej na 210 próbek zaobserwowano 196 (93%) różnych haplotypów, wśród których 185 (88%) wystąpiło jeden raz. Najczęstszy haplotyp populacji romskiej (DYS456-, DYS389I-, DYS390-, DYS389II-DYS390-, DYS458-DYS390-, DYS19-DYS390-, DYS385a/b-DYS390-, DYS393-DYS390-, DYS391-, DYS439-, DYS635-, DYS392-, YGATAH4-, DYS437-, DYS438-, DYS448-: 15-14-22-30-18-15-15:17-12-10-11-20-11-12-14-9-19) zaobserwowany 12 razy miał częstość 0,08. Drugi w kolejności haplotyp (15-14-23-31-17-14-13:16-12-10-11-20-11-10-14-9-20) wystąpił 9 razy (częstość 0,06), a trzeci z kolei (14-12-22-28-16-14-14:14-13-11-11-21-12-11-16-10-20) 7 razy (częstość 0,047). W su-mie 28 haplotypów powtórzyło się więcej niż jeden raz w badanej populacji, a pochodziły one od 100 osobników.
W populacji polskiej najczęstszy haplotyp (16-13-25-30-16-16-10:14-13-10-10-23-11-12-14-11-20) zaobserwowano 4 razy, częstość 0,019. Drugi w kolejności haplotyp (14-13-23-29-18-15-11:14-14-11-10-22-14-12-14-10-19) wystąpił 3 razy z częstością 0,014, a 9 kolejnych haplotypów powtórzyło się 2 razy. W sumie haplotypy 25 osobników powtórzyły się co najmniej 2 razy dając 11 różnych haplotypów. Po-wtarzalność haplotypów była o wiele wyższa w populacji romskiej i haplotypy te charakteryzowały się większym wzajemnym podobieństwem. Żaden z haplotypów populacji romskiej nie powtórzył się w populacji polskiej, co może sugerować odmienny rodowód tych populacji i ich wza-jemne odizolowanie.
24 DANUTA ULeWIcZ, BOGDAN KAŁUŻeWSKI, JAROSŁAW BeReNT Allele oznaczone wśród 17 loci Y-STR obu populacji
były identyczne z allelami obserwowanymi w innych po-pulacjach, choć oznaczono także rzadkie allele nie mające swoich odpowiedników w drabinie alleli, tj. 16,2 w locus 458, 13,2 DYS385a/b. Uzyskany rozkład częstości alleli 17 badanych loci STR chromosomu Y populacji polskiej i romskiej oraz wyniki obliczeń ich zróżnicowania genowego przedstawiono w tabeli 1. Pomimo że wszystkie badane loci zlokalizowane są w części Y-chromosomu, która nie ulega rekombinacji, i dziedziczone są razem jako zestaw, zaobserwowano różnice zarówno w ilości alleli w loci, jak i w ich rozkładzie między populacjami. Poczynione obserwacje tłumaczone są przez Kaysera i wsp. [3] różni-cami w tempie mutacji poszczególnych loci oraz odmienną historią populacji i zachodzącym dryfem genetycznym.
Przykładami takich loci mogą być DYS390, DYS389II czy DYS439. Dystrybucja alleli w loci z populacji polskiej była zbliżona do dystrybucji alleli w populacjach z innych re-gionów Polski: centralnej [4] czy północnej [5]. Natomiast w populacji romskiej nie wszystkie najczęstsze allele po-szczególnych loci pokrywały się z najczęstszymi allelami w innych populacjach romskich z Węgier [6] czy Słowacji [7]. Największe różnice wystąpiły z Romami z Macedonii [8]. W 2 przypadkach zaobserwowano brak produktu PCR w locus DYS458 w populacji polskiej. Haplotypy te róż-niły się między sobą jedynie w loci DYS385a/b i DYS391 o jedną jednostkę repetytywną, co wskazuje na ich bliskie wspólne pochodzenie. Próbki te pochodziły od mężczyzn, u których w locus amelogeniny oznaczanym za pomocą zestawu SGM Plus (Applied Biosystems) nie oznaczono piku Y, co może być związane z delecją fragmentu wielkości 1,13 Mb na krótkim ramieniu chromosomu Y obejmujące-go locus AMeL-Y oraz sąsiadujące z nim locus DYS458, opisywaną wcześniej wśród mężczyzn z grup etnicznych Hindusów i Malajczyków z Malezji [9].
Wartości współczynnika zróżnicowania genowego (GD) zbliżone były do wartości obserwowanych dla populacji europejskich [10] i wyniosły od 0,315 (DYS392) do 0,913 (DYS385) dla populacji romskiej i od 0,299 (DYS393) do 0,820 (DYS385) dla populacji polskiej. Porównanie rozkładu współczynnika GD w poszczególnych loci z obu badanych populacji przedstawiono na rycinie 1. Największe różnice w wartości współczynnika zróżnicowania genowe-go pomiędzy populacją romską i polską wystąpiły w loci DYS635, DYS389I, DYS393, które są bardziej polimor-ficzne w populacji romskiej oraz w loci DYS391, DYS456, DYS439, DYS392, bardziej polimorficznych w populacji polskiej.
Współczynnik dyskryminacji był większy dla populacji polskiej (93,3%) w porównaniu z populacją romską (52%).
Także współczynnik zróżnicowania haplotypowego był wyższy w populacji polskiej, podobnie jak w innych popu-lacjach oznaczanych w zakresie loci Yfiler [4, 11] i wyniósł 0,9992. Natomiast w populacji romskiej osiągnął on wartość niższą 0,9811, jaką zaobserwowano także wśród populacji romskich z innych rejonów europy [6, 7, 8, 12]. Wpływ
na to ma mniejsza liczebność populacji romskiej oraz duża powtarzalność jej haplotypów.
Pomiar genetycznego zróżnicowania pomiędzy ba-danymi populacjami oparty o haplotypy Y-STR złożone z 17 loci Yfilera przeprowadzony poprzez analizę wariancji molekularnej AMOVA wykazał 4,63% wariancji pomiędzy populacją romską i polską, podczas gdy pozostałe 95,37%
wewnątrz tych dwóch populacji. Dystans genetyczny, re-zultat wyliczania wartości RST, wyniósł RST = 0,04630;
p = 0,00000 ± 0,00000 wykazując genetyczne zróżnicowanie obu tych populacji i ich wzajemne oddalenie od siebie. Jako ojczyznę Romów wskazuje się północno-zachodnie Indie, stany Pendżab, Radżastan, Uttar Pradesh i Haryana [13, 14]. Wskazują na to badania indoeuropejskich dialektów, podobieństwo socjalnej struktury Romów z europy do en-dogamicznej grupy Jats z Indii oraz istnienie haplotypu założycielskiego (zgodnego z najczęstszemu haplotypem Romów z Polski), częstego wśród różnych populacji rom-skich, który występuje w Indiach, ale niezmiernie rzadko w europie. Dlatego też ostatnim etapem rozważań była próba potwierdzenia na drodze genetycznej indyjskiego pochodzenia Romów z Polski oraz ich podobieństwa do in-nych grup romskich tworzących subpopulacje o odmiennej tradycji, języku i kulturze. Badania porównawcze przepro-wadzono z innymi populacjami romskimi ze Słowacji [7], Węgier [6], Macedonii [8] i Bułgarii [12] oraz z populacjami pochodzącymi z północno-zachodnich Indii, tj. popula-cją indopakistańską rezydującą w Wielkiej Brytanii [15], populacjami endogamicznymi Jats z Haryana i Jat Siks z Pendżabu [7]. Dodatkowo zbadano zróżnicowanie genowe populacji na terytorium Polski poprzez porównanie populacji polskiej z mniejszościami narodowymi i etnicznymi: Litwi-nami [16], BiałorusiLitwi-nami [17], Tatarami [18] oraz Romami.
Populacje porównywano w zakresie siedmiu loci Y-STR:
DYS19, DTS389I, DYS389II, DYS390, DYS391, DYS392, DYS393, gdyż tylko w takim zakresie dostępne były dane
Ryc. 1. Porównanie zróżnicowania genowego GD poszczególnych loci z populacji romskiej i z populacji polskiej
Fig. 1. A comparision of gene diversity for particular locus in Gypsy population and in Polish population
GeNeTYKA POPULAcYJNA 17 LOcI Y-STR W ZRÓŻNIcOWANYcH eTNIcZNIe GRUPAcH 25
T a b e l a 1. Częstość alleli/genotypów i współczynnik zróżnicowania genowego dla loci z zestawu Yfiler w próbce populacyjnej Romów zamieszkujących w Polsce i Polaków
T a b l e 1. Allele/genotype frequencies and gene diversities (GD) for the Yfiler loci in the population sample of Roma People living in Poland and in Poles
Allel DYS456 DYS19 DYS458 DYS448 DYS389I GATAH4
Romowie
Gypsy Polacy
Poles Romowie Gypsy Polacy
Poles Romowie Gypsy Polacy
Poles Romowie Gypsy Polacy
Poles Romowie Gypsy Polacy
Poles Romowie Gypsy Polacy
Poles
10 0,127 0,024
11 0,013 – 0,373 0,238
12 – 0,005 0,173 0,105 0,447 0,557
13 0,020 0,010 0,053 0,052 0,007 0,019 0,427 0,767 0,047 0,162
14 0,187 0,095 0,387 0,205 0,040 0,033 0,373 0,129 0,007 0,019
15 0,580 0,276 0,333 0,267 0,113 0,271 0,013 –
16 0,147 0,410 0,047 0,262 0,273 0,271
16.2 – – – – – 0,005
17 0,053 0,167 0,180 0,210 0,287 0,310 – 0,005
18 0,013 0,038 – 0,005 0,233 0,067 – 0,005
19 0,040 0,019 0,373 0,257
20 0,007 0,005 0,547 0,700
21 0,080 0,033
GD 0,608 0,721 0,707 0,775 0,778 0,754 0,559 0,445 0,653 0,387 0,647 0,609
DYS439 DYS392 DYS437 DYS393 DYS391 DYS438
Allel Romowie Gypsy Polacy
Poles Romowie Gypsy Polacy
Poles Romowie Gypsy Polacy
Poles Romowie Gypsy Polacy
Poles Romowie Gypsy Polacy
Poles Romowie Gypsy Polacy
Poles
8 – 0,005 – 0,005
9 – 0,014 – – 0,400 0,024
10 0,100 0,352 0,007 0,005 0,780 0,562 0,407 0,224
11 0,593 0,348 0,820 0,733 0,213 0,433 0,140 0,576
12 0,160 0,167 0,080 0,033 0,413 0,052 0,007 0,005 0,053 0,162
13 0,093 0,105 0,087 0,167 0,560 0,829 – 0,014
14 0,053 0,010 0,007 0,048 0,587 0,695 0,020 0,114
15 – 0,010 0,240 0,229 0,007 0,005
16 0,173 0,071
17 – 0,005
GD 0,605 0,719 0,316 0,433 0,572 0,462 0,519 0,299 0,348 0,499 0,657 0,594
Ryc. 2. Drzewo filogenetyczne wykreślone z wartości dystansu RST haplotypów Y-STR par populacji Romów z Polski, Bułgarii, Słowacji, Węgier, Macedonii, Jat Siks z Pendżabu, Jats z Haryana, populacji indopakistańskiej, populacji
polskiej oraz mniejszości Litwinów, Białorusinów i Tatarów z Polski Fig. 2. Neighbour-joining tree based on pairwise RST values from Y-STR haplotypes of Gypsies from Poland, Bulgaria, Slovakia, Hungary, Macedonia, Jat Siks from Penjab, Jats from Haryana, IndoPakistani population, Polish
population and Lithuanian, byelorussian and Tatars minority
dla Romów z Bułgarii. Wyliczone wartości dystansu gene-tycznego RST oraz p przedstawiono w tabeli 2. Z wartości RST wykreślono drzewo filogenetyczne – rycina 2.
Z wszystkich 66 par populacji tylko 5 nie udało się zróż-nicować na podstawie 7 loci Y-STR, otrzymując nieistotne statystycznie wartości p dla RST. Były toparypopulacji:
populacja indopakistańska z Jat Sikhs z Indii, Romowie z Polski z Romami z Bułgarii, Białorusini z Litwinami oraz Tatarzy zarówno z Białorusinami, jak i Litwinami.
Najbardziej oddalona od wszystkich populacji jest popu-lacja indyjska Jats z Haryana oraz Romowie z Macedonii.
Polscy Romowie najbliżsi są Romom z Bułgarii, a w dalszej kolejności Romom ze Słowacji i Węgier oraz populacjom indyjskim, z wyjątkiem Jats z Haryana. Największy dystans dzieli ich od populacji polskiej, a w następnej kolejności od mniejszości Białorusinów, Litwinów i Tatarów. Przepro-wadzona analiza wskazuje złożoność populacji europejskich Romów, którzy różnią się między sobą nie tylko w zależ-ności od państwa, na terytorium którego zamieszkują, ale i w obrębie jednej populacji. Genetyczne oddalenie Ro-mów od Polaków w porównaniu z innymi mniejszościami
26 DANUTA ULeWIcZ, BOGDAN KAŁUŻeWSKI, JAROSŁAW BeReNT
Nagy M., Henke L., Henke J., Chatthopadhyay P.K., Völgyi A., Zalan 7.
A. et al.: Searching for the origin of Romanies: Slovakian Romani, Jats of Haryana and Jat Sikhs Y-STR data in comparison with different Romani populations. Forensic Sci. Int. 2007, 169, 19–26.
Peričić M., Martinović Klarić I., Barać Lauc L., Janićijević B., Dordević 8.
D., Efremovska L. et al.: Population genetics of 8 Y chromosome STR loci in Macedonians and Macedonian Romani (Gypsy). Forensic Sci.
Int. 2005, 154, 257–261.
Chang Y.M., Perumal R., Keat P.Y., Yong R.Y., Kuehn D.L., Borgoyne 9.
L. et al.: A distinct Y-STR haplotype for Amelogenin negative males characterized by a large Yp 11.2 (DYS458-MSY1-AMeL-Y) deletion.
Forensic Sci. Int. 2007, 166, 115–120.
Redd A.J., Agellon Al. B., Kearney V.A., Contrearas V.A., Karafet T., 10.
Park H. et al.: Forensic value of 14 novel STRs on the human Y-chromosome. Forensic Sci. Int. 2002, 130, 97–111.
Turrina S., Atzei R., Leo D
11. .: Y-chromosomal STR haplotypes in
North-east Italian population sample using 17plex loci PCR assay. Int. J. Legal Med. 2006, 120, 56–59.
Zaharova B., Andonova S., Gilissen A., Cassiman J.J., Decorte R., Kre-12.
mensky I.: Y-chromosomal STR haplotypes in three major population groups in Bulgaria. Forensic Sci. Int. 2001, 124, 182–186.
Gresham D., Morar B., Underhill P.A., Passarino G., Lin A.A., Wise 13.
C. et al.: Origins and divergence of the Roma (Gypsies). Am. J. Hum.
Genet. 2001, 69, 1314–1331.
Kalaydjieva L., Gresham D., Calafell F
14. .: Genetics studies of the Roma
(Gypsies): a review. BMc Medical Genet. 2001, 2, 5–16.
Ballard D.J., Phillips C., Thacker C.R., Robson C., Revoir A.P., Synder-15.
combe Court D.: Y chromosome STR haplotypes in three UK popula-tions. Forensic Sci. Int. 2005, 152, 289–305.
Pepiński W., Skawrońska M., Niemcunowicz-Janica A., Ptaszyńska-16.
-Sarosiek I., Koc-Zorawska E., Janica J. et al.: Population genetics of
narodowymi o słowiańskim rodowodzie – Litwinami czy Białorusinami, w świetle dużej wewnątrz populacyjnej powtarzalności ich haplotypów, dowodzi konieczności szacowania siły dowodu z badań DNA w oparciu o bazę haplotypów specyficznych dla tej subpopulacji. Zignoro-wanie zróżnicowania populacyjnego na obszarze Polski, zwłaszcza w przypadku romskiego pochodzenia mężczyzny, może prowadzić do znacznego zawyżenia wartość dowodu z DNA w ekspertyzach sądowych.
Piśmiennictwo
Jobling M.A., Pandya A., Tyler-Smith C
1. .: The Y chromosome in forensic
analysis and paternity testing. Int. J. Legal Med. 1997, 110, 118–124.
Schneider S., Roessli D., Excoffier L., Arlequin L.
2. : A Software for
Population Genetics Data Analysis. Version 2.000. Genetics and Biom-etry Lab, Department of Anthropology, University of Geneva, Geneva 2000, 7–197.
Kayser M., Krawczak M., Excoffier L., Dieltjes P., Corach D., Pascali 3. V. et.al.: An extensive analysis of Y-chromosomal microsatellite
hap-lotypes in globally dispersed human populations. Am. J. Hum. Genet.
2001, 68, 990–1018.
Sołtyszewski I., Pepiński W., Spólnicka M., Kartasińska E., Konarzewska 4. M., Janica J.: Y-chromosomal haplotypes for the AmpFlSTR Yfiler PcR Amplification Kit in a population sample from central Poland.
Forensic Sci. Int. 2007, 168, 61–67.
Pawłowski R., Dettlaff-Kąkol A
5. .: Population data of nine Y-chromosomal
STR loci in northern Poland. Forensic Sci. Int. 2003, 131, 209–213.
Füredi S., Woller J., Padar Z., Angyal M.
6. : Y-STR haplotyping in two
Hungarian populations. Int. J. Legal Med. 1999, 113, 38–42.
T a b e l a 1 – kontynuacja. Częstość alleli/genotypów i współczynnik zróżnicowania genowego dla loci z zestawu Yfiler w próbce populacyjnej Romów zamieszkujących w Polsce i Polaków
T a b l e 1 – continue. Allele/genotype frequencies and gene diversities (GD) for the Yfiler loci in the population sample of Roma People living in Poland and in Poles
DYS385 DYS390 DYS635 DYS389II
Allel RomowieGypsy Polacy
Poles Allel RomowieGypsy Polacy
Poles Allel RomowieGypsy Polacy
Poles Romowie
10-14 0,027 0,190 14-14 0,140 0,038 22 0,427 0,067 0,193 0,110
10-15 – 0,014 14-15 0,013 0,052 23 0,247 0,114 0,187 0,667
11-11 – 0,024 14-16 0,073 0,014 24 0,140 0,310 0,087 0,114
11-12 – 0,010 14-17 0,013 – 25 0,140 0,467 – 0,019
11-13 – 0,043 15-15 0,007 0,005 26 0,007 0,038 0,007 –
11-13.2 – 0,005 15-16 0,047 0,005 27 – 0,005 – 0,005 0,013 0,005
11-14 0,107 0,362 15-17 0,160 – 28 0,187 0,086
11-15 0,040 0,081 15-18 0,040 – 29 0,087 0,333
11-16 – 0,024 15-19 – 0,005 30 0,480 0,343
11-19 – 0,005 16-17 0,033 – 31 0,220 0,186
12-12 0,013 – 16-18 0,040 0,019 32 0,013 0,043
12-14 0,007 0,029 16-19 – 0,005 33 – 0,005
13-13 0,047 – 16-21 – 0,005 GD 0,721 0,668 0,766 0,527 0,683 0,731
13-14 0,033 0,019 17-18 – 0,005
13-15 0,013 0,010
GD 0,914 0,823
GeNeTYKA POPULAcYJNA 17 LOcI Y-STR W ZRÓŻNIcOWANYcH eTNIcZNIe GRUPAcH 27
Y-chromosome STRs in a population sample of the Lithuanian mi-nority residing in the Northeastern Poland. Forensic Sci. Int. 2005, 153, 264–268.
Pepiński W., Niemcunowicz-Janica A., Skawrońska M., Koc-Zorawska 17.
E., Janica J., Sołtyszewski J.: Y-chromosome STR haplotypes in a po-pulation sample of the byelorussian minority living in Northeastern Poland. Forensic Sci. Int. 2004, 140, 117–121.
Janica J., Pepiński W., Niemcunowicz-Janica A., Skawrońska M., Alek-18.
sandrowicz-Bukin M., Ptaszyńska-Sarosiek I. et al.: Y-chromosome STR haplotypes and alleles in the ethnic group of Polish Tatars residing in the Northeastern Poland. Forensic Sci. Int. 2005, 150, 91–95.
Komentarz
Praca wykazuje konieczność szacowania siły dowodu z badania DNA w oparciu o bazę haplotypów specyficznych dla danej populacji. Ten cenny wniosek autorzy opierają na badaniu populacji Romów z obszaru Polski (150 próbek) w porównaniu do populacji polskiej (210 próbek).
prof. dr hab. n. med. Zygmunt Sagan
T a b e l a 2. Wartości dystansu genetycznego RST haplotypów Y-STR par populacji Romów z Polski, Bułgarii, Słowacji, Węgier, Macedonii, Jat Siks z Pendżabu, Jats z Haryana, populacji indopakistańskiej, populacji polskiej oraz mniejszości Litwinów, Bialorusinow i Tatarów z Polski
(wartości p podano w nawiasie)
T a b l e 2. RST values from Y-STR haplotypes of Gypsies from Poland, Bulgaria, Slovakia, Hungary, Macedonia, Jat Siks from Penjab, Jats from Haryana, IndoPakistani population, Polish population and Lithuanian, Byelorussian and Tatars minority (p values are in bracket)
Populacje
Polish Tatars 0,01321
(0,0463) 0,11792
Wartości RST nieistotne statystycznie zaznaczono pogrubionym drukiem / Non- significant RST values are bold
A N N A L E S A C A D E M I A E M E D I C A E S T E T I N E N S I S
R O C Z N I K I P O M O R S K I E J A K A D E M I I M E D Y C Z N E J W S Z C Z E C I N I E 2007, 53, SUPPL. 2, 28–32
IWONA PTASZYŃSKA-SAROSIEK, ANNA NIEMCUNOWICZ-JANICA, WITOLD PEPIŃSKI, MAŁGORZATA SKAWROŃSKA, EWA KOC-ŻÓRAWSKA, JERZY JANICA