Dziękowanie

3.1.1. Dziękowanie

Podstawy teologiczne i pedagogiczne kształtowania

eucharystycznej postawy dziękowania znajdujemy w Katechizmie Kościoła Katolickiego, który mówi, że: „Eucharystia jest ofiarą dziękczynienia składaną Ojcu, uwielbieniem, przez które Kościół wyraża

512 PI, 42.

513 VC, 95.

514

111

swoją wdzięczność za wszystkie Jego dobrodziejstwa, za wszystko, czego On dokonał przez stworzenie, odkupienie i uświęcenie. Dlatego Eucharystia oznacza przede wszystkim <dziękczynienie>”⁵¹⁵. W kolejnym punkcie wyjaśnia również, że powinno się ją „pojmować jako dziękczynienie i uwielbienie Ojca”516. Ten sam aspekt podkreślają także Konstytucje Zgromadzenia Służebniczek: „Ofiara, którą dziś składamy razem z kapłanem i z całym Ludem Bożym, jest uczestniczeniem w Ofierze Chrystusa oraz aktem uwielbienia Boga, okazaniem Mu wdzięczności za otrzymane dobrodziejstwa (…)”517

.

W tym kontekście dziękczynienie wyraża więc uznanie

niewystarczalności człowieka518

. Jest również wyrazem jego dojrzałości, ponieważ uświadamia mu wielopłaszczyznową zależność w relacjach z innymi⁵¹⁹.

Jan Paweł II zachęcając do zastosowania programu eucharystycznego w codziennym życiu chrześcijanina, podkreśla znaczenie dziękowania Bogu w kontekście relacji osobowych, bo „ludzka rzeczywistość nie znajduje uzasadnienia bez odniesienia do Stwórcy(…). Ta relacja transcendentna (…) zobowiązuje (…)

do nieustannego „dziękuję” – a więc właśnie do postawy

eucharystycznej – za wszystko, co mamy i czym jesteśmy (…)”⁵²⁰. Ponadto ujmując w wymiarze etycznym treść słowa Eucharystia, zauważa, że kształtuje ona właściwe relacje człowieka do Boga i do wspólnoty⁵²¹.

515 KKK, 1360.

516

KKK, 1358.

517 Konstytucje Zgromadzenia 1990, art. 64.

518 W. Granat, Sakramenty święte, cz. I, Sakrament w ogólności - Eucharystia, Lublin 1961, s. 363.

519 J. Grześkowiak, Oto wielka tajemnica wiary, Poznań 1987, s. 126.

520 MND, 2004, 26.

521„Człowiek, który często narzeka (…) nie potrafi też dostrzec we wspólnocie, w której żyje, obecności dobroci Bożej. Eucharystia uczy nas dziękować (…). To właśnie z tej etyki „eucharystycznej”, czyli z etyki dziękczynienia, wypływa nasz właściwy stosunek bo Boga i do wspólnoty”, Jan Paweł II, Rozważania wygłoszone podczas adoracji Najświętszego Sakramentu na

112

Nazwa Eucharystia z greckiego znaczy „dziękować”, jest więc ona w swej istocie także dziękczynieniem składanym Bogu522

. W tym kontekście R. Kempiak stwierdza, że Eucharystia jest dla chrześcijanina „szkołą dziękczynienia”523. Natomiast życie na sposób eucharystyczny – jak formułuje dalej - jest to „przeżywanie życia jako daru, za który człowiek powinien być wdzięczny”524. Autor zaznacza, że dokonanie wyboru postawy wdzięczności wymaga indywidualnej decyzji osoby.

Znaczenie duchowego i egzystencjalnego wymiaru

dziękczynienia, w kontekście indywidualnym i wspólnotowym, przedstawia I. Adamska: „Dziękczynienie jako przyjęta z miłością Jego Obecność i przedłużone chwile bycia razem, ma nie tylko moc przemieniania serc, ale jednocześnie wpływa na losy świata przez włączenie ich w paschalną Tajemnicę wydanego i zmartwychwstałego Ciała i przelanej Krwi”525. Wdzięczność wspólnoty Kościoła za powołania zakonne może wspomagać indywidualną postawę wdzięczności osoby konsekrowanej. Szczególnie wyrażają to słowa Jan Pawła II: „wszyscy zdajemy sobie sprawę, jakim bogactwem jest dla wspólnoty kościelnej dar życia konsekrowanego w całej różnorodności jego charyzmatów i instytucji. Razem dziękujemy Bogu za zakony i instytuty zakonne, kontemplacyjne lub prowadzące dzieła apostolskie oraz za Stowarzyszenia życia apostolskiego (…)”526

.

W Konstytucjach Zgromadzenia znajdujemy konkretnie wskazania dotyczące tego, co powinno być przedmiotem szczególnej wdzięczności

Modlitwy – Homilie – Rozważania, Lublin 1986, s. 171.

522 J. Kuźniar, Książka o Mszy świętej – W poszukiwaniu głębszego uczestnictwa, Kraków 2003, s. 96. Por. J. Grześkowiak, Oto wielka tajemnica wiary, Poznań 1987, s. 118.

523„Ponieważ w niej uczy się na nowo dziękować nie tylko za to, co dobre i miłe, ale też za trud, cierpienie i śmierć”, R. Kempiak, Wdzięczność i dziękczynienie w Biblii. Refleksja biblijna, w: Życie konsekrowane, 6 (62) 2006, s. 71.

524 R. Kempiak, Wdzięczność i dziękczynienie w Biblii. Refleksja biblijna, w: Życie konsekrowane 6 (62) 2006, s. 71.

525 I. Adamska, W zadziwieniu Eucharystią, Borne – Sulinowo 2004, s. 39.

526

113

osoby konsekrowanej. Wdzięczność za łaskę powołania powinna wyrażać się w postawie nieustannego dziękowania Duchowi Świętemu za przebywanie we wspólnocie i w Zgromadzeniu Służebniczek, a przez nie w zbawczej misji Kościoła527

.

Wskazania te wydają się zawierać myśl wyrażoną w słowach, które Założyciel bł. E. Bojanowski skierował w swoim liście do służebniczki: „(…) abyś miłością Bożą gorzała, a światłością dobrych uczynków wywdzięczała się temu Duchowi Św., który Cię oświecił i na drogę świętego powołania wprowadził”⁵²⁸.

Wdzięczność jest postawą, która jest koniecznym warunkiem rozwoju człowieka529

. Kształtowana podczas Eucharystii postawa wdzięczności wobec Boga nie pozostaje bez wpływu na postawę wobec drugiego człowieka530. Wyrażanie wdzięczności Bogu i ludziom może napotykać jednak na pewne trudności ze względu na istniejącą w człowieku stałość oceny, która konstytuuje w pewnym stopniu strukturę spostrzegania rzeczywistości, bez względu na jej nową jakość531. Może ona utrudniać lub ułatwiać dziękowanie, a tym samym formację tej postawy dziękowania. Ważne jest uwzględnianie w okresie formacji zakonnej roli pamięci emocjonalnej. Psychologia głębi L. Rulli zwraca uwagę na rolę pamięci emocjonalnej w dokonywaniu oceny i podejmowaniu decyzji. Jego badania i obserwacje pokazują pewne prawidłowości powstawania pamięci emocjonalnej. Pamięć emocjonalna odgrywa ważną rolę w ocenie i interpretacji rzeczywistości. Emocje, zarówno pozytywne, jak i negatywne, przeżywane w przeszłości przez jednostkę, gromadzą się w pamięci i pozostają we wspomnieniach. Nie

527 Konstytucje Zgromadzenia, Luboń 1990, art. 13.

528

E. Bojanowski, List do niezidentyfikowanej Siostry, bez daty, w: L. Smołka, dz. cyt., t. I, s. 455.

529 R. Kempiak, dz. cyt. s. 63.

530 A. Bartoszek, Eucharystia jako istotny element duchowego oraz moralnego wymiaru opieki

paliatywnej, w : Eucharystia w życiu Kościoła, red. A. Żądło, Katowice 2005, s. 257.

531

114

zawsze są świadome. Doświadczenie może być zapomniane, ale nie zostaje zapomniana emocja, którą pamięć utrwaliła i ukierunkowała wolę, nastawiając ją na określone działanie. Człowiek w swych reakcjach jest uwarunkowany przez pamięć uczuciową. Pamięć, w której się gromadzi materiał uczuciowy z przeszłości, przypomina w sposób spontaniczny niektóre przeszłe reakcje i doświadczenia emocjonalne, sprawiając, że w obecnej sytuacji, nawet jeśli podobieństwo jest tylko fragmentaryczne, osoba jest skłonna powtarzać tę sama reakcję emocjonalną532

.

Pamięć afektywna wpływa na spostrzeganie rzeczywistości. Nowe sytuacje mogą być przez nią ukształtowane jej treściami. Działa ona

w podświadomości i kieruje się jej prawami. Refleksja

nad pojawiającymi się uczuciami pomoże zauważyć postawy i potrzeby, z których one wyrastają. W ocenie sytuacji i podjęciu decyzji ważne jest także, aby osoba uwzględniła ocenę racjonalną, a nie tylko motywację emocjonalną533

.

W formacji postawy dziękowania taka wiedza i refleksja pomoże spostrzegać sytuacje życiowe minione i aktualne w ich rzeczywistym wymiarze, co będzie wspomagało dostrzeganie istniejącego w nich dobra i wyzwalało wdzięczność. Potwierdza to wypowiedź Allporta, która chociaż ogólnie ujmuje proces rozwoju człowieka, może odnosić się także do kształtowania eucharystycznej postawy dziękowania: „ponieważ proces kształtowania się osobowości rozciąga się na całe życie, należy spodziewać się, że w pełni rozwinięte uczucia religijne spotkać można tylko u ludzi, których osobowość osiągnęła wyższe etapy rozwoju”534. W kontekście tej wypowiedzi wydaje się zasadne

532 K. Trojan, dz. cyt. s. 60; Por. A. Cencini, A. Manenti, Psychologia a formacja, Kraków 2002, s. 55 - 66.

533 A. Cencini, A. Manenti, Psychologia a formacja, Kraków 2002, s. 87.

534

115

kształtowanie eucharystycznej postawy wdzięczności z uwzględnieniem elementu pamięci emocjonalnej, która ma wpływ na kształtowanie się postaw emocjonalnych⁵³⁵ i sprawia, że człowiek w swoich reakcjach jest przez nią warunkowany536

.