Proces wyodrębniania się teologii fundamentalnej, jako samodzielnej dziedziny teologicznej z korzeniami w apologetyce chrześcijańskiej4 rozpo-czął się po Soborze Watykańskim II5. Za Janem Pawłem II możemy powie-________________________
2 Por. Leo Scheffczyk, Struktury myślowe współczesnej teologii, „Zeszyty Naukowe KUL”, nr 1, Lublin 1978, s. 17–23.
3 Zob. Krzysztof Śnieżyński, Metafizyka w teologii. Materiały bibliograficzno-eksplanacyjne, Poznań, WT UAM 2008, s. 80; por. Hans-Georg Gadamer, Prawda i metoda, Warszawa, Wy-dawnictwo Naukowe PAN 2007; Dietrich Ritschl, Zur Logik der Theologie: kurze Darstellung der Zusammenhaሷnge theologischer Grundgedanken, Muሷnchen, Chr. Kaiser 1984.
4 Por. ujęcie apologetyczne teologii fundamentalnej: Józef Myśków, Zagadnienia apologe-tyczne, Warszawa, Akademia Teologii Katolickiej 1986 oraz nowe ujęcie apologijne: Henryk Seweryniak, Apologia pokolenia JP II, Płock, Płocki Instytut Wydawniczy 2006.
5 Historię tego procesu przemian przedstawiają: Marian Rusecki, Wiarygodność chrześci-jaństwa. Z teorii teologii fundamentalnej, dz. cyt., s. 5–28 oraz teologia fundamentalna na tle
in-dzieć, że jest to dziedzina, które bada Objawienie i jego wiarygodność, a zarazem odpowiadający mu akt wiary6. Definicja ta w wyraźny sposób zwraca uwagę naukowców na tego, ku któremu objawione jest skierowane. Jest to jeden z ważnych postulatów kierunku rozwoju teologii po Soborze Watykań- skim II, ponieważ, jak pisze ks. Marian Rusecki: treść wiary należy przedstawić w ścisłym powiązaniu z doświadczeniem człowieka, a teologia fundamentalna po-winna ukazywać więź wiary i sensu życia ludzkiego, oscylować między ludzką egzy-stencją a priori a chrześcijaństwem a posteriori7. W latach osiemdziesiątych zakres działań w ramach teologii fundamentalnej został ściślej dookreślony w Problems and Perspectives of Fundamental Theology8, gdzie dziewiętnastu autorów przedstawiło swoją wizję rozwoju omawianej dziedziny. Według nich teologia fundamentalna, określając swój cel, przedmiot, zadania i me-todę jest i staje się, przede wszystkim, teologią dialogu. Dialogu, który po-winien uwzględniać działania naukowe i prądy kulturowe nośne w danym czasie trwania historii, co stawia tę dyscyplinę w przestrzeniach granicz-nych. Jeśli teologia fundamentalna ma być autentyczną dyscypliną dialogu i pogranicza czy dyscypliną na progu9, to musi uwzględnić nowe podejścia do problematyki źródeł czy interpretacji fundamentów wiary. Pod wpły-wem nowych odkryć i metod, szczególnie w badaniach biblijnych, poszerza się przestrzeń badawcza, pomaga to w reinterpretacji funkcji apologetycznej _________________________
nych nauk filozoficzno-antropologicznych, przyrodniczych oraz teologicznych, s. 29–81; Hen-ryk Seweryniak, Świadectwo i sens. Teologia fundamentalna, Płock, Płocki Instytut Wydawniczy 2001, s. 14–45; Marek Skierkowski, Jezus historii i wiary. Chrystologia fundamentalna Geralda O’Collinsa, dz. cyt., s. 38–85; Jerzy Cuda, Wiary godna antropologia. Hermeneutyczny zarys teologii fundamentalnej, Katowice, Księgarnia św. Jacka 2002, s. 69–99.
6 FR nr 67, por. też wypowiedzi magisterium Kościoła na temat teologii fundamental- nej w: Marek Skierkowski, Teologia fundamentalna w dokumentach Kościoła, CT, nr 1, 2000, s. 124–131.
7 Marian Rusecki, Fundamentalna teologia, w: Leksykon, s. 419.
8 Problems and Perspectives of Fundamental Theology, red. Gerald O'Collins, René Latourelle, New York, Paulist Press 1982; zwięzły zarys treści tej książki zob.: Łukasz Kamykowski, Hen-ryk Seweryniak, Tomasz Węcławski, Teologia fundamentalna, miejsce i przedmiot dialogu, CollP, r. 6, 1982, s. 187−211.
W Polsce w tym kierunku powstają prace Mariana Ruseckiego, Henryka Seweryniaka, Łukasza Kamykowskiego, Tadeusza Dzidka, Tadeusza Doli, Marka Skierkowskiego, by wy-mienić przykładowo tych, których tematyka badań ściślej nawiązuje do opisu czy prezentacji metod stosowanych w teologii fundamentalnej.
9 Por. Dekret o formacji kapłanów (1976, n. 109); Hans Waldenfels, O Bogu, Jezusie Chrystusie i Kościele – dzisiaj. Teologia fundamentalna w kontekście czasów obecnych, tłum. Antoni Paciorek, Katowice, Księgarnia św. Jacka 1993, s. 83–84; Henryk Seweryniak, Świadectwo i sens. Teologia fundamentalna, dz. cyt., s. 14; tenże, Teologia fundamentalna jako teologia pogranicza, w: Teolo- gia i …, red. tenże, Płock, Płocki Instytut Wydawniczy 2007, s. 25–38; Marek Skierkowski, Jezus historii i wiary. Chrystologia fundamentalna Geralda O’Collinsa, dz. cyt., s. 75,
omawianej dziedziny teologicznej10. Powstaje apologetyka nowego stylu uwzględniająca specyfikę działania w obszarach ad intra i ad extra teologii. W jej ramach bada się też warunki, dzięki którym przy zachowaniu własnej tożsamości trzeba pozwolić drugiemu być innym, szczególnie w dialogu międzyreligijnym11. Kolejne zadanie teologii fundamentalnej, które za do-kumentami Kościoła wyodrębnia Henryk Seweryniak, to ukazywanie głębi poznania płynącego z Objawienia12. Objawienia, które określa się jako słowo i wydarzenieoraz tajemnicę i spotkanie13.W przestrzeni tak rozumianego Ob-jawienia bada się fakt zaistnienia wydarzenia Chrystusa w ramach historii zbawienia i jego funkcję znaku wiary, jak również eklezjalny wymiar trwa-nia tych wydarzeń w historii14. Kolejne zadanie teologii fundamentalnej to wspieranie ludzkich poszukiwań prawdy i sensu15, czyli poszukiwanie odpowie-dzi na pytania o to, kim jestem i jaki jest cel mojego istnienia?, co ostatecznie odsyła nas do pytania, gdzie jest Bóg?, postawionego w teologii przez Eber-harda Jüngela16. Teologia fundamentalna w swej istocie pyta o sens posłan-nictwa chrześcijańskiego i możliwości wiary dzisiaj, by przywołać tytuł książki jezuity, Karla Rahnera17. Nauka ta, co jest najważniejsze dla proble-________________________
10 Por. Jerzy Cuda, Wiary godna antropologia. Hermeneutyczny zarys teologii fundamentalnej, dz. cyt.; Łukasz Kamykowski, Dialog według Biblii. Wstęp do poszukiwań, Kraków, Wydawnic-two Naukowe PAT 2008; Marian Rusecki, Wiarygodność chrześcijaństwa. Z teorii teologii funda-mentalnej, dz. cyt., s. 49–53, 295–302.
11 Henryk Seweryniak w odróżnieniu od dawnej nazwy wprowadza termin funkcja apolo-gijna na określenie zadania obrony wiary we współczesnym świecie. Por. Henryk Seweryniak, Współczesna teologia fundamentalna. Stan aktualny, wezwania, perspektywa rozwoju, w: Kongres Teologów Polskich. Kościół w życiu publicznym. Teologia polska i europejska wobec nowych wyzwań, t. 3, red. Krzysztof Góźdź i inni, s. 140–142.
12 Por. tamże, s. 138–140.
13 Por. KO 2–10.
14 Por. Łukasz Kamykowski, Henryk Seweryniak, Tomasz Węcławski, Teologia fundamen-talna, miejsce i przedmiot dialogu, CollP, r. 6, 1982, s. 187; Teologia fundamentalna. Objawienie i Chrystus, t. 3, red. Tadeusz Dzidek, Łukasz Kamykowski, Adam Kubiś, Kraków, WN PAT 1999.
15 Por. Henryk Seweryniak, Współczesna teologa fundamentalna. Stan aktualny, wezwania, perspektywa rozwoju, dz. cyt., s. 132–138.
16 Por. Gott als Geheimnis der Welt: zur Begruሷndung der Theologie des Gekreuzigten im Streit zwischen Theismus und Atheismus, Tuሷbingen, Mohr 2001, s. 63−72; w teologii polskiej pytanie to zostało zadane w książce: Tomasz Węcławski, Gdzie jest Bóg. Małe wprowadzenie do teologii dla tych, którzy nie boją się myśleć, Poznań, WT UAM 2002.
17 Por. Karl Rahner, O możliwości wiary dzisiaj, tłum. Anna Morawska, Kraków, Znak 1983. Diagnozę sytuacji współczesnej stawia Henryk Seweryniak w: Apologia pokolenia JP II, dz. cyt., s. 17–36; cele i zadania teologii można odnieść do jej głównych tematów (przedmiot teologii); są to koncepcje Objawienia Bożego, wiarygodność Objawienia, przekazywanie Objawienia. W zależności od szkoły teologicznej interpretacja ta przyjmuje różne, ale komplementarne perspektywy. Por. też Marek Skierkowski, Teologia dzisiaj, źródła, kształty i twórcy, w: Teolo- gia i ..., dz. cyt., s. 11–24.
matyki tej części pracy, szuka jednocześnie podstaw warunków badawczych dla całej teologii również w zakresie metody. W każdym z czterech obsza-rów zadań wskazywanych przez teologów fundamentalnych, obok pytania o treści doświadczenia religijnego, jego relacji z obiektywnie rozumianym Objawieniem, pojawia się problematyka metod, opisu procesów i procedur interpretacji, które pomagają w werbalnym uwiarygodnianiu tego, co two-rzy i kształtuje człowieka w jego relacji z samym sobą i ze wspólnotą wiary. W tej przestrzeni powstają pytania o metodę/metody teologiczne oraz o metody innych nauk stosowane w teologii, jak również o sposoby rozum-nego przejścia od tego, co przeczuwane do tego, co w pełni i racjonalnie uzasadnione. Przejścia to tego, co pozwala na zharmonizowany ogląd cało-ści nawet z niedookreślonym, ale przeczuwanym w wierze celem czy hory-zontem.
Zagadnienia metody teologicznej nie są dostatecznie często podejmo-wane ze względu na nie same. Pisze o tym Walter Kasper, a w Polsce Ma-rian Rusecki. Raczej obserwujemy sytuację, gdy autor odnosi się lub działa w ramach istniejących już metod i sam twórczo je reinterpretuje, co jest do odczytania z jego dzieł – najczęściej przez kolejne pokolenia badaczy18. W większym stopniu zagadnienia metodyczne poruszane są w pracach, w których dokonuje się analizy porównawczej dwóch lub trzech sposobów ujmowania danej rzeczywistości19. Najmniej liczne wydają się prace analizu-jące stosowaną metodę pracy teologicznej poprzez porównywanie modeli, schematów interpretacyjnych, procesów dochodzenia do określonych wnio-sków, jak również prace dotyczące metody jako metody20. W literaturze pol-skiej od strony usystematyzowanego wykładu zakres działań w ramach teologii fundamentalnej przedstawił Marian Rusecki w swojej książce Wia-rygodność chrześcijaństwa. Z teorii teologii fundamentalnej21. Pozycja ta już w swoim układzie metodycznie porządkuje przedstawiane treści poprzez kolejno ukazane: cele, zadania, przedmiot i metody teologii fundamentalnej. Metody teologii fundamentalnej zostały przedstawione na końcu i autor ________________________
18 Przykładem mogą być wszystkie dzieła naukowe, których tematyka ma strukturę jakieś zagadnienie u … i tu wymienia się danego autora. Są to prace od strony metodycznej bardzo cenne, ponieważ wydobywają na światło dzienne przed-sądy, które dany autor posiada, ale nie zawsze wyraźnie precyzuje czy opisuje.
19 Tu również struktura tematyczna prac jest podobna, jakieś zagadnienie u … i tu następu-ją dwa lub trzy nazwiska.
20 W literaturze polskojęzycznej można wskazać na prace: Tadeusz Dola, Problem komple-mentarności współczesnych modeli soteriologicznych, dz. cyt. i już dość często cytowane Bernard J.F. Lonergan, Metoda w teologii, dz. cyt.; warto też w tym kontekście zwrócić uwagę na książ-kę: Ian G. Barbour, Mity, modele, paradygmaty. Studium porównawcze nauk przyrodniczych i religii, dz. cyt.
nawiązuje w ich przedstawianiu do trzech pierwszych rozdziałów, realizu-jąc założenie metodologiczne: metodę danej dziedziny wyznacza jej cel, za-dania i przedmiot. Jednocześnie autor konstatuje, iż w zakresie teologii fun-damentalnej badaniem tych wpływów nikt się jeszcze nie zajął22. Brakuje również szczegółowego opracowania zagadnień metodycznych. Ponieważ nie powstaje wiele tego typu prac na terenie teologii, powyższe uwagi mają na względzie podkreślenie, iż w przedstawianej dysertacji podjęte działania są próbą dookreślenia działań metodycznych w ogóle i że warto się z nim zmierzyć, nawet gdyby część ścieżek w tym labiryncie okazała się ślepa.
Teologia fundamentalna, wykształcając się z apologetyki, przejęła jej metody i jest na drodze ku poszukiwaniu własnych specyficznych metod. Nie jest to sprawą łatwą właśnie z powodu usytuowania się jej zadań w przestrzeniach granicznych pomiędzy naukami pozytywnymi a teologią. W każdym z tych obszarów wypracowuje się specyficzne metody badawcze. Jak w takim razie określić metody własne tej granicznej dziedziny? Wydaje się, iż w zakresie metod badawczych zadaniem teologii fundamentalnej po-winno być poszukiwanie meta-metody teologicznej lub warunków możli-wości budowania takowej. Można to czynić na drodze poszukiwań korzeni czy fundamentów już stosowanych metod oraz ich horyzontów, lub na ich bazie podjąć próby eksploracji nowych terenów badawczych. W obustron-nym dialogu między teologią a naukami pozytywobustron-nymi, teologia fundamen-talna, jako nauka pogranicza, w zakresie metodyki oraz metodologii ma swoiście określone zadania. W przestrzeni metodologii powinna ciągłe szu-kać sposobów głębszego uzasadnienia wiarygodności Objawienia i ciągle rozszerzać przestrzeń możliwych badań, poprzez stawianie nowych celów pośrednich, które są w pełnej relacji z celem ostatecznym23. Teologia funda-mentalna bada w relacji z odczytanym Objawieniem granice jego ludzkiego pojmowania zarówno w świadomości jednostki, jak i we wspólnocie Kościo-ła. Natomiast w przestrzeni zagadnień metodycznych teologia fundamen-talna zawsze pyta jak to trzeba zrobić? Powinna badać sposoby konstruowa-nia modeli interpretacyjnych, sprawdzakonstruowa-nia procedur badawczych, dzięki którym zachowana jest usensowiona całość w przestrzeni wiary i tu dialog z osiągnięciami zarówno teologii, jak i nauk pozytywnych jest nie do prze-cenienia, ponieważ sama metoda jest użytecznym narzędziem wobec bada-nych zagadnień, a sposób jej użycia zależy od celów wyznaczabada-nych przez zadania, cel i przedmiot danej dziedziny nauki. W tym aspekcie możliwa jest szeroko rozumiana interdyscyplinarność i wzajemne przejmowanie me-________________________
22 Marian Rusecki, Wiarygodność chrześcijaństwa. Z teorii teologii fundamentalnej, dz. cyt., s. 263.
tod. Teologia fundamentalna byłaby w takim wypadku odpowiedzialna za określanie granic stosowalności metod już istniejących, wyznaczanie wa- runków możliwości zastosowania nowych procedur, jak i ustalania warun-ków wstępnych działań teologicznych wobec metod ściśle teologicznych i metod innych nauk stosowanych w teologii. Działania te w pewnym zakre-sie dotyczą też rozpoznawania przed-rozumowych założeń, na bazie któ-rych powstały już istniejące metody. Jest to metodyczne cofnięcie na tyle, na ile to jest możliwe, by opisać sposoby docierania do korzeni opinii, hipotez i teorii. Reguła postępowania jest wsteczna w myśl zasady: jeżeli znamy od-powiedź, to jak brzmi pytanie? A że jest to zasada metodycznie płodna po-kazuje historia powstawania i interpretacji, w ramach kosmologii, zasady antropicznej, następnie przejętej przez filozofię i szukającej swego wyrazu w teologii jako zasada chrystyczna24. Cofnięcie metodyczne oznacza próbę działań w przestrzeni przed wszelkimi podziałami klasyfikującymi lub choćby zapomnienie o nich (wzięcie w nawias). Tak by istniejące podziały czy nawet zaszufladkowania nie miały zbyt wielkiego wpływu na tworzący się projekt badawczy. Wydaje się, iż takie rozeznanie przed-założeń pozwoli na twórcze spojrzenie, jakby z nowej perspektywy, na znane i opisane zjawi-ska, nie po to, by je niwelować czy znosić i zastępować nowymi, ale po to, by temu, co zostało odczytane raz na zawsze nadać głębszy sens możliwy do przyjęcia przez tych, do których skierowane jest Objawienie.
Metoda w teologii, zarówno teologiczna, jak i zastosowana z innych nauk ze względu na specyficzny przedmiot tej nauki, nie prowadzi do tak zwanego ścisłego dowodzenia, to jest domena nauk matematyczno-przy- rodniczych. Tym, co charakteryzuje metodę teologiczną, to możliwość nie tyle dowodzenia, co uzasadniania postawionych tez czy skonstruowanych hipotez. Podobnie postępuje się w większości nauk humanistycznych. Każ-da z dróg uzasadniania przyjmuje pewien aspekt, który jest metodologicznie i metodycznie rozwijany, to znaczy świadomie i celowo dobiera się różne procedury, buduje projekty, systematyzuje się je w ramach określonej przez daną naukę przestrzeni, wykazując koherencję poszczególnych elementów i relacji w celu uzyskania przewidywanych bądź intuicyjnie przeczuwanych efektów. Zagadnieniami określania kierunków badań, ich uwarunkowań ________________________
24 Por. Herve Barreau, O zasadzie antropicznej. Kosmos i człowiek, Communio Kolekcja, t. 4, Poznań − Warszawa 1989, s. 129–131; Elżbieta Kotkowska, Logos jako zasada wszechświata, dz. cyt., oraz gdzie sam tytuł wskazuje na omawiany problem: Leon Lederman, Dick Teresi, Boska Cząstka. Jeśli Wszechświat jest odpowiedzią, jak brzmi pytanie?, Warszawa, Prószyński i S-ka 1996. Podobną zasadę zastosował w swoich interpretacjach biblijnych Klaus Berger w: Po co Jezus umarł na krzyżu, tłum. Eliza Pieciul, Poznań, W drodze 2004, s. 161–164 oraz Gerhard Lohfink w: Ostatni dzień Jezusa. Co się stało w Wielki Piątek, tłum. Eliza Pieciul-Karmińska, Poznań, W drodze 2006, s. 63–80.
historycznych oraz sensowności i celowości zajmuje się metodologia25. Na-tomiast metodyka nie zajmuje się określaniem celów, ale przygotowaniem narzędzi pozwalających określony cel osiągnąć. Trzeba jednocześnie pamię-tać, iż związek podejmowanych działań w obszarze obu nauk jest nieroze-rwalny i wzajemnie się warunkujący. Cele warunkują metody, a stosowane metody weryfikują wyznaczone cele i pozwalają na wyznaczanie nowych. W ramach tak zakreślonego dialogicznego napięcia teologia fundamentalna staje się odpowiedzialna za formułowanie «warunków możliwości» i sposo-bów twórczego oraz zasadnego przechodzenia z jednego obszaru badań do drugiego, tak by połączyć wymiary – w przestrzeni metodycznej – nauko-wy, eklezjalny i duchowy26.
Możliwość i umiejętność poszerzania horyzontów badawczych jako za-danie teologii fundamentalnej odsyła nas do zagadnień związanych z nie-zwerbalizowanym środowiskiem kształtowania się racjonalnych sądów. Konieczność uwzględnienia przed-sądów w naukach humanistycznych wy-kazał Hans-Georg Gadamer, współtwórca filozofii hermeneutycznej27. Moż-na powiedzieć w skrócie, iż przeprowadził obronę uprzedzeń (Die Diskredi-tierung des Vorurteils)28 jako ważnego czynnika badawczego w rozumieniu świadectwa, tradycji czy dzieła spisanego29. Te trzy ujęcia są ważne dla in-terpretacji teologicznych tego, co zostało odczytane jako Objawienie. Osiąg-nięcia filozofii hermeneutycznej mają wpływ na podejmowane badania ludzkiego doświadczenia wiary, relacji tekst objawiony − słuchacz słowa, ________________________
25 Por. Władysław Kopaliński, Metoda, metodologia, metodyka, w: tenże, Słownik wyrazów ob-cych i zwrotów obcojęzycznych, dz. cyt., [online], [dostęp 08.01.2010], dostępny w WWW, http:// www.slownik-online.pl/kopalinski/33343342CF106C75C12565DB003CAF0D.php
26 Wzajemne oddziaływanie może być zobrazowane przez tak zwane koło hermeneu-tyczne, w obszarze nauk humanistycznych, sprzężenie zwrotne w obszarze nauk technicznych czy zarządzania.
27 Początki filozofii hermeneutycznej łączy się z Fridrichem E.D. Schleiermacherem i Wil-helmem Diltheyem. Klasyfikuje się jej rozwój w trzech kierunkach: filozoficznym, historycz-nym oraz psychologiczhistorycz-nym. (Portal wiedzy, w: onet.pl, [online], [dostęp 24.03.2010], dostępny w Internecie, http://portalwiedzy.onet.pl/49879,,,,hermeneutyka,haslo.html), Hans-Georg Gadamer dał podstawy nowego podejścia do metod historycznych, hermeneutyki oraz języ-koznawstwa. Wykazywał niesłuszność uprzedzeń wobec przed-rozumień (uprzedzeń), które według niego są podstawą wydawania jakichkolwiek sądów. Jego główne dzieło to: Język i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, tłum. Bogdan Baran, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PAN 2007.
28 Hans-Georg Gadamer, Wahrheit und Methode. Grundzüge einer philosophischen Herme- neutik, s. 27. Oczywiście chodziło tu o zniesienie pejoratywnego znaczenia tego fenomenu. W języku polskim raczej stosowane są określenia przed-rozumienia, przed-sądy, przed-za- łożenia, termin uprzedzenie ciągle posiada silnie pejoratywne znaczenia.
29 W tym duchu buduje swoją teologię fundamentalną Gerald O’Collins, odwołując się do osiągnięć Hansa-Georga Gadamera, Fundamental Theology, dz. cyt., s. 21–24.
w przestrzeni tradycji i Tradycji30. Również w przestrzeni dialogicznego na- pięcia metodologii i metodyki odkryte przez Hansa-Georga Gadamera prawidłowości mają znaczenie, szczególnie jako grunt umożliwiający wpro-wadzanie poza-logicznych odniesień, dla których w procedurach meto-dycznych powinno znaleźć się określone ratio31.
W ramach teologii fundamentalnej przestrzenią poszukiwań przed- -założeń powinna być nie tylko sytuacja kulturowo-społeczna odbiorców Objawienia, ale i taka interpretacja Objawienia, która na dzisiejsze czasy stanowi trwały odnośnik tego, co Bóg objawił, a Kościół do wierzenia poda-je32. Wydaje się, iż najbardziej adekwatnym środowiskiem prowadzonych w tym aspekcie badań powinno być nauczanie Soboru Watykańskiego II. Ojcowie soborowi w konstytucjach, dekretach i deklaracjach w nowy spo- sób ujęli problematykę Objawienia, dzieło Jezusa Chrystusa, jego trwanie w Kościele. Zwrócili też uwagę na ludzkie czasowe doświadczenie i samego człowieka, który jest adresatem Objawienia. Pamiętając o metodycznej pro-blematyce naszej pracy, trzeba stwierdzić, że nie zawsze będzie chodziło o dosłowną treść soborowych dokumentów, częściej o sposób podejścia do szczegółowej tematyki. Przyjmujemy kolejne podstawowe założenie, że przestrzeń wyznaczona przez nauczanie Ojców soborowych powinna być ciągłym odniesieniem i zarazem miejscem weryfikacji przedstawianego pro-jektu badawczego.
Wielość stosowanych metod w naukach teologicznych czyni nie-trywialnym pytanie o przed-założenia każdej z nich i pozwala stawiać pyta-nie o możliwość odnalezienia wspólnego źródła czy fundamentu, który pyta- nie-koniecznie musi podlegać prawom logiki formalnej, a nawet prawom logik wielowartościowych33. Czyni również interesującym pytanie o wspólny tym naukom całościowy ogląd i τέλος (telos). Ze względu na specyficzny przed-miot badań teologii trzeba zawsze pamiętać, że to niepoznawalny do końca Bóg jest Początkiem i Celem wszystkiego i tylko On, jako wychodzący ku ________________________
30 Por. KO 7–12; 21; 24–25; Jerzy Cuda, Wiary godna antropologia. Hermeneutyczny zarys teo-logii fundamentalnej, dz. cyt.
31 Łacińskie ratio posiada wiele znaczeń przydatnych dla określenia hipotezy wyjaśniają-cej; jest to między innymi: obrachunek, proporcja, rozumowanie, teoretyczne zastanawianie, wyjaśnianie, przyczyna, powód, pokazanie przyczyn postępowania (kogoś), zasada główna, podstawa, prawidło, sposób budowy, struktura, metoda, sposób zrobienia (czegoś), sposób myślenia itp., por. Ratio, w: Słownik łacińsko-polski, t. 2, red. Józef Korpanty, Warszawa, Wy-dawnictwo Szkolne PWN 2003, s. 608–609.
32 Por. KKK 1842: „Dzięki cnocie wiary wierzymy w Boga i wierzymy w to wszystko, co On nam objawił, a co Kościół święty podaje nam do wierzenia”.
33 Jako swoiste exemplum wielości metod stosowanych w teologii może posłużyć poświę-cony im zeszyt, Studia nauk teologicznych PAN, red. Marian Rusecki, t. 2, Lublin, Wydawnictwo KUL 2007, odnośnie do pojęcia logiki wielowartościowe por. Adam Grobler, Metodologia nauk, Kraków, Aureus-Znak, 2006, s. 219–122.
człowiekowi34, jest fundamentem, który harmonizuje i spaja wszelkie