• Nie Znaleziono Wyników

Rozdział 1. „Nowa gospodarka”. Geneza, podstawowe pojęcia, cechy i zależności

1.4. Tradycyjna a „nowa gospodarka”

1.4.2. Nowe reguły gospodarowania

1.4.2.1. Dziesięć reguł Kelly`ego

W literaturze często pojawiają się ujęcia „nowej gospodarki” w postaci charakterystycznych reguł. Jedno z takich zestawień proponuje K. Kelly. 10 reguł Kelly`ego [2001, s. 12-180] to:

Reguła 1: Potęga decentralizacji

W świecie wszechobecnych układów scalonych przedmioty podłączone do systemu podporządkowane są logice sieci opartej na węzłach i połączeniach. W „nowej gospodarce” dochodzi do zjawiska zmniejszania się rozmiarów węzłów przy

37

jednoczesnym wzroście ilości i jakości połączeń. Zmniejsza się poziom wykorzystania aktywów materialnych (węzły – układy krzemowe), natomiast zwiększeniu ulega „spektrum ideowe”, czyli połączenia. Masowe implementowanie układów scalonych powoduje charakterystyczne dla „nowej gospodarki” ożywienie rzeczy, a postęp w produkcji układów, szczególnie w zakresie rosnącej mocy obliczeniowej przy jednocześnie malejącej wielkości wspomnianych układów scalonych (chipów) skutkuje dynamicznym wzrostem ich popularności. Wykorzystanie techniki układów scalonych pozwala na przeniesie procesu podejmowania decyzji o kilka stopniu w dół hierarchii decyzyjnej. Według K. Kelly`ego zdecentralizowanie systemu i oddanie władzy podejmowania decyzji bezpośrednio elementom w systemie pozwoli osiągnąć lepsze rezultaty niż w przypadku wysokiego zbiurokratyzowania26

.

Reguła 2: Zwiększające się zyski

Działalność w sieci charakteryzowana jest poprzez interesujące zjawisko, jakim jest wzrost jej wartości proporcjonalny do kwadratu liczby jej elementów. Posługując się poprzednio wspomnianym przykładem węzłów i połączeń, można stwierdzić, że kiedy liczba węzłów zwiększa się arytmetycznie, wartość sieci rośnie wykładniczo (prawo Metcalfa). Innymi słowy, wartość sieci wzrasta ponad to, co zostało do niej dodane. Wprowadzenie jednego elementu to zwiększenie wartości wszystkich poprzednich. Przenosząc tę zależność na płaszczyznę gospodarczą należy stwierdzić, iż jeden sukces napędza drugi, stąd mówimy o samonapędzającym się powodzeniu gospodarczym, które dotyczyć może sytuacji wewnątrz przedsiębiorstwa, bądź kilku przedsiębiorstw z tej samej lub pokrewnych branż. Tego rodzaju zjawisko obserwowane jest w Dolinie Krzemowej27, gdzie skupione są największe firmy informatyczne działające na zasadach konkurencji, ale

26

Jako przykład podaje rozwiązania wprowadzone w meksykańskiej firmie Cemex. Przedsiębiorstwo Cemex działa w branży cementowej. W pewnym momencie za cel postawiło sobie dowóz cementu w możliwie najszybszy sposób, co w warunkach w jakich funkcjonuje nie jest łatwe z uwagi na niski poziom infrastruktury w Meksyku i nieodpowiedzialne zachowanie partnerów handlowych. Podstawowym założeniem kierownictwa było pozwolenie kierowcom ustalać na bieżąco plan dostaw, odrzucając tym samym planowanie z góry w warunkach chaosu. Została stworzona flota ciężarówek krążących po mieście. W momencie pojawienia się zamówienia, realizowane było ono przez ciężarówkę znajdującą się najbliżej miejsca docelowego. Za kontakt z klientem odpowiedzialni byli dyspozytorzy, podczas gdy kierowcy dbali, by unikać pomyłek. Całość wspierał system nadajników GPS. Rezultatem było doręczenie na czas 98% ładunków.

27 Dolina Krzemowa posłużyła do stworzenia tzw. modelu Silicon Valley, w centrum którego znajdują się nowe firmy (tzw. start-upy), które rozpoczynają działalność w sektorze ICT. Model Silicon Valley odznacza się następującymi cechami: wczesne i mocne wspieranie nowych przedsiębiorstw poprzez kapitał wysokiego ryzyka, sprawnie funkcjonujący rynek papierów wartościowych dla nowych firm, łatwy dostęp do wykwalifikowanych specjalistów, przyjazna polityka fiskalna kraju, obecność ośrodków akademickich (np. Uniwersytet Stanforda) i centrów badawczych korporacji (np. Google Research Center) [Zorska 2007, s.56]

38

także współpracy ze sobą. Zasada zwiększających się zysków stoi w opozycji do dawnych praw ekonomii, w której gospodarka (przemysłowa) ograniczona była prawem malejących zysków. K. Kelly dokonuje interdyscyplinarnego porównania zasady rosnących zysków w „nowej gospodarce” do wzorców biologicznych28.

W „nowej gospodarce” warto również zaznaczyć jeszcze jedną tendencję, jaką jest odwrócenie relacji między impetem innowacji a istotnością zjawiska. W gospodarce opartej na sieci istotność poprzedza impet, co oznacza, że należy możliwie najszybciej zauważać i wykorzystywać sygnały płynące z rynku, bo to one stanowią o właściwym momencie wejścia firmy w przedsięwzięcie. Może się okazać, że wejście w chwili rozkwitu danej branży okaże się za późne29

. W tradycyjnej gospodarce szybko rozwijający się rynek skłaniał przedsiębiorców do zainwestowania, z kolei w „nowej gospodarce” decyzja o alokacji zasobów w przedsięwzięcie musi być podjęta jeszcze przed nabraniem impetu przez rynek.

Reguła 3: Powszechność, a nie rzadkość

Zasada powszechność, a nie rzadkość podobnie jak reguła zwiększających się zysków stanowi zaprzeczenie zasad tradycyjnej ekonomii, w której cenne było to, co rzadkie. Stąd od stuleci podejmowano wielkie wyprawy w celu poszukiwania rzadkiego surowca jakim było złoto, ponieważ jego cechy (wysoka jakość, trwałość, problem wydobycia, piękno i rzadkość) determinowały wysoką cenę. Natomiast w „nowej gospodarce” istnieją produkty, których wartość jest tym większa im danego produktu jest więcej na rynku. Przykład stanowi fax i mechanizm jego działania. Fax w pojedynczej ilości nie ma żadnego znaczenia dla użytkowników, dopiero po połączeniu z drugim urządzeniem sprzęt ten nabiera cech funkcjonalności. Gdy faxem połączy się pewną znaczną grupę (masę krytyczną) wtedy wartość całego systemu rośnie. Dodanie kolejnych elementów to pojawienie się nowych relacji i zwiększenie atrakcyjności produktu.

28 Kontekst zachowań bilogicznych w ekonomii K. Kelly wprowadza podając przykład wzrostu lilii w stawie, które przez cały rok pozostają w uśpieniu aż do nadejścia ostatniego tygodnia cyklu, gdy zaczynają pojawiać się w niespotykanie szybkim tempie i zarastają staw poprzez dwukrotne powiększanie swojej powierzchni każdego dnia. W „nowej gospodarce” zasada coraz większych zysków, a więc rosnącej wykładniczej wartości przedsiębiorstwa obserwowana jest na przykładzie firmy Microsoft, gdy przez lata firma rozwijała się w spokojnym i zrównoważonym tempie aż do momentu zastosowania systemów operacyjnych w komputerach osobistych. Zjawisko to potęgowane było także poprzez spadek cen procesorów, jak i obniżkę opłat telekomunikacyjnych

29 Jako najbardziej aktualny przykład podać można korporację Nokia, która będąc przez wiele lat dominującym graczem na rynku, obecnie traci swoje udziały z powodu zbagatelizowania przez kierownictwo informacji dotyczącej rosnącego rynku telefonów dotykowych (tzw. smartphones). Nokia uznała ten segment za mało perspektywiczny, co okazało się błędem, a swoją szansę na przechwycenie rynku otrzymali producenci tacy jak: Apple i HTC.

39

W gospodarce ważna jest także integracja z innymi sieciami. Stąd dochodzi do scalania kliku sieci i oferowaniu przez nie różnorodnych produktów30

.

Reguła 4: Niech wszystko będzie za darmo

W „nowej gospodarce” jednym z charakterystycznych zachowań o charakterze strategicznym jest tzw. polityka rozdawnictwa wspierana spadkiem cen dóbr31. Zjawisko spadku cen przy jednoczesnym polepszaniu jakości było znane już w gospodarce przemysłowej (dynamiczny rozwój branży motoryzacyjnej poprzez zastosowanie fordyzmu) niemniej jednak w warunkach implementowania technologii informacyjno-komunikacyjnych w działalności gospodarczej przedsiębiorstw spadek cen jest jeszcze silnie zauważalny. Mamy tutaj do czynienia z działaniem dwóch praw: prawem Moore`a i prawem Gildera. Pierwsze z nich mówi, że cena procesora spada o połowę (czyli moc rośnie dwukrotnie) co 18 miesięcy. Prawo Gildera z kolei głosi, że przepustowość systemów komunikacyjnych potraja się co 12 miesięcy32

. Dynamiczne spadki cen stawiają nowe wyzwania przedsiębiorstwom, polegające na rozbudzaniu popytu a następnie zaspokajaniu go. Należy również zastanowić się, jakie są granice tej specyficznej „hojności” ze strony producentów. Po pierwsze, ceny spadają bardzo szybko, ale nie osiągają zera; dążą do niego w sposób asymptotyczny, co powoduje, że bardzo niska cena może generować prawie takie same efekty jak brak ceny. Po drugie, często dochodzi do sytuacji, iż podstawowy produkt jest darmowy, ale dodatkowe usługi z nim związane wymagają poniesienia kosztów33

. Po trzecie, oferowanie produktu za darmo to przewidywanie kierunku, w którym podąża cała „nowa gospodarka” . Prawidłowe określenie przyszłych tendencji na rynku i dopasowywanie się do nich jest kluczowe, ponieważ umożliwia zdobycie przewagi konkurencyjnej przez przedsiębiorstwo lidera.

Reguła 5: Najpierw nakarm sieć

Gospodarka sieciowa posiada pewną cechę charakterystyczną polegającą na fakcie, iż wewnątrz systemu nie ma wyraźnego centrum ani wyraźnych granic zewnętrznych. Skutkiem jest korelacja rozwoju firmy i sieci. Naturalnym zachowaniem przedsiębiorstw

30

Tak czynią np.: największe sieci hotelowe, oferujące swoim klientom nie tylko usługi noclegowe ale także pakiet wycieczek, czy możliwość wypożyczenia samochodu, bądź producenci sprzętu komputerowego, którzy dostarczają również oprogramowanie.

31 W literaturze pojawia się również takie pojęcia jak: darmowość czy hojność produktów i usług.

32 Wartosci te nie są ustalone dokładnie, w rzeczywistości istnieją pewne odchylenia, aczkolwiek trend ten jest zachowany.

33

Zjawisko to jest szczególnie mocno widoczne na rynku oprogramowania komputerowego, gdzie podstawowe wersje programów mają ograniczenia czasowe, bądź funkcjonalne (tzw. wersje testowe), które odblokowywane są dopiero po wykupie licencji. Teoretyczna analiza, jak i empiryczna weryfikacja zjawiska hojności przedsiębiorstw dokonane zostały odpowiednio w rozdziałach: trzecim i czwartym.

40

działających w sieci jest zatem chęć wzmocnienia otoczenia, w którym się znajduje, gdyż od jego losów zależy byt firmy34. Ponadto, sieć odznacza się także pewnym cyklem życia, znanym już w ekonomii w postaci cyklu życia produktu, bądź technologii35

.

Znaczenie sieci jest często eksponowane w „nowej gospodarce”. Usieciowienie podmiotów stanowi również istotną cechę „nowej gospodarki”, która odróżnia ją od tradycyjnej. Reguły działania sieci przedstawia także T. Hayes (szerzej patrz: Hayes [2010, s. 63]).

Reguła 6: Wspinaj się na szczyt

Wymagania stawiane producentom przez konsumentów powodują, iż w stosunkowo niedługim czasie firma może osiągnąć pozycję lidera na rynku, ale z drugiej strony też bardzo łatwo jest tę dominującą pozycję utracić na rzecz konkurenta. Problemem staje się także identyfikacja właściwego szczytu, powstaje pytanie czy pozycja, którą w danej chwili zajmuje przedsiębiorstwo jest tą właściwą lub inaczej mówiąc optymalną. Czasami wymuszana przez rynek jest strategia porzucenia udanych rozwiązań zanim staną się przestarzałe, w celu znalezienia optymalnego wierzchołka. W ten sposób dochodzi do dynamizacji Schumpeterowskiej koncepcji twórczej destrukcji, w myśl której zastosowanie nowych rozwiązań kosztem dawnych może przynieść firmie korzyści. Uważna obserwacja rynku jest kluczem do sukcesu, ale także źródłem innowacji.

Reguła 7: Przestrzeń zamiast miejsca

W zglobalizowanej gospodarce miejsce rozumiane jako położenie geograficzne przestało odgrywać znaczącą rolę w komunikacji i prowadzeniu działalności gospodarczej. Oczywiście zawsze istniały i istnieć będą bariery fizycznego transportu, ale w „nowej gospodarce” obszarem transakcji w coraz większym stopniu staje się przestrzeń

34 Tego typu zachowanie obserwuje się w branży komputerowej, w której amerykański producent półprzewodników Intel, posiadający znaczny udział w rynku transferuje kapitał do młodszych firm, których dobre wyniki gospodarcze pobudzą pośrednio lub bezpośrednio sieć i popyt na produkty firmy Intel.

35

W przypadku sieci jej cykl życia składa się z trzech głównych faz:

- przed ustanowieniem standardu, kiedy możliwych opcji przyszłego standardu jest wiele, każde przedsiębiorstwo proponuje swoją wersję. Tak było np. w 1899 r., gdy w Stanach Zjednoczonych działało 2000 lokalnych firm telefonicznych z własnym standardem przekazu. Ostatecznie wygrał tylko jeden standard.

- fazy płynnej, kiedy spektrum potencjalnych obowiązujących standardów zawęża się do dwóch lub trzech. Wtedy pojawiają się inwestycje (tzw. „karmienie sieci”) pobudzające wzrost, dynamikę i konkurencję standardów wewnątrz danego układu. Rezultatem jest wybór standardu optymalnego.

- zakorzenienia, które polega na wniknięciu standardu do ogólnego systemu tak głęboko, że jego wyparcie jest niemożliwe (standard prądu o napięciu 110V w Stanach Zjednoczonych). Bariery wejścia dla innych firm są za duże.

41

wirtualna36. Według K. Kelly`ego powyższa reguła nadaje gospodarce sieciowej następujące własności: odmienny sens wielkości, żywiołową zdolność do tworzenia skupisk, równość uczestników oraz dezintermediację (odpośredniczenie)37

.

Reguła 8: Żadnej harmonii – wszystko jest płynne

Według badań D. Hicksa z University of Texas dotyczących czasu istnienia firm na przestrzeni lat 1970 – 1991 okazało się, że w badanym okresie średni czas istnienia spółek skrócił się o połowę. Jednocześnie zaobserwowano następującą relację: w mieście, w którym przeciętna długość życia nowej firmy była najkrótsza, najszybciej powstawały nowe miejsca pracy, a płace były najwyższe. Ta sytuacja „dynamicznej niepewności” ma również zatem korzyści. Ponadto, stanowi konceptualne połączenie z obserwowaną w ekonomii prawidłowością, iż równowaga w sensie makroekonomicznym wymaga nierównowagi w sensie mikroekonomicznym. Fakt ten powoduje, że innowacja stanowi przerwanie ciągłości, a stała innowacyjność oznacza nieustanną nieciągłość. Innymi słowy, przedsiębiorstwa nie mogą dążyć do osiągnięcia harmonii i równowagi, gdyż skutkować to będzie ich stagnacją (uśpieniem w poszukiwaniu szans) a w rezultacie utratą rynku.

Reguła 9: Technologia relacji

W „nowej gospodarce” podstawowym celem jest wzmacnianie relacji wewnątrz sieci. Jest to założenie odmienne od motywów funkcjonowania w gospodarce przemysłowej, w której głównym imperatywem było zwiększanie produktywności. Sieć stanowi strukturę, która ma pomnażać relacje. W tym aspekcie kluczowego znaczenia nabiera zrozumienie potrzeb klienta i dostosowanie ich do produktu. Celem jest tworzenie tego, czego oczekuje klient, następnie uwzględnianie tych oczekiwań, ich antycypowanie, a na końcu zmienianie, by móc udoskonalić38

.

Reguła 10: Możliwość jest ważniejsza od wydajności

„Nowa gospodarka” utożsamiana jest przede wszystkim z szansami, które są źródłem wzrostu dobrobytu światowego. Sięgając analizą do czasów sprzed 10 tysięcy lat, praktycznie trudno było powiedzieć, iż ludzkość (jako całość) dysponowała pewnego

36

Często mówi się w odniesieniu do krajów azjatyckich, iż znajdują się one o „jedną ósmą sekundy” (tyle trwa przesłanie sygnału cyfrowego z jednego końca globu do drugiego) od Stanów Zjednoczonych, co stanowi dodatkowe wyzwanie konkurencyjne.

37 W dyskusji nad znaczeniem miejsca w zglobalizowanym świeci epojawia się pojęcie deterytorializacji, będące jednym z aspektów globalizacji. Deterytorializacja oznacza, że granice państwa w wyniku postępującej integracji i rozwoju technologii komunikacyjnych tracą swój pierwotny charakter i mają mniejsze znaczenie.

38 Tego rodzaju podejście stosuje sieć hoteli Ritz-Carlton, która przygotowuje pokój zgodnie z oczekiwaniami gościa nie zadając mu po raz drugi pytania o jego upodobania.

42

rodzaju własnością. Natomiast w następnych stuleciach nagromadzono znaczną wartość dóbr. Powstaje pytanie jakie jest źródło i przyczyna owego bogactwa i akumulacji kapitału tej wielkości? Odpowiedzią jest tzw. „idea wielkiej asymetrii”, która głosi, że nieodłączny proces ewolucji tworzy więcej, aniżeli niszczy. W gospodarce opartej na sieci mechanizm ten ulega wzmocnieniu poprzez mnogość powiązań generujących coraz większe zyski i dodatnie sprzężenie zwrotne [Shapiro i Varian 2007, s. 189-242].