• Nie Znaleziono Wyników

EFEKTYWNOŚĆ INNOWACYJNA PATENTÓW WOBEC KARTELI BADAWCZO ROZWOJOWYCH

W dokumencie WSPÓŁCZESNE PROBLEMY GOSPODAROWANIA (Stron 195-200)

STRESZCZENIE

W niniejszej pracy zbadano wpływ (1) ochrony patentowej wynalazków oraz (2) kar-telu badawczo-rozwojowego na innowacyjność przedsiębiorstw działających na rynku ze zróżnicowanym produktem. Analizy teorio-growe oraz numeryczne pozwoliły ustalić, że kartel badawczo-rozwojowy jest narzędziem skuteczniejszym w promowaniu innowacyjno-ści przedsiębiorstw niż ochrona patentowa wynalazków dla odpowiednio wysokich warto-ści efektów zewnętrznych w gałęzi. Ponadto pokazano, że zmniejszenie stopnia heteroge-niczności produktu fi nalnego prowadzi zarówno dla konkurencji badawczo-rozwojowej, jak i kartelu badawczo-rozwojowego do niższych indywidualnych inwestycji przedsiębiorstw w badania i rozwój.

Słowa kluczowe: patenty, kartele badawczo-rozwojowe, zróżnicowany produkt, innowacyjność

Wprowadzenie

Prawo własności intelektualnej (w szczególności prawo patentowe) oraz struk-tura rynku stanowią podstawowe determinanty rozwoju gospodarczych systemów tworzenia wiedzy (Amable, 2003; Kearney, 2009; Schot, Steinmueller, 2018).

Sys-temy tworzenia wiedzy to architektury instytucjonalne, których celem jest produ-kowanie i rozpowszechnianie wiedzy na podstawie badań i edukacji, a także wy-korzystywanie wiedzy do wprowadzania innowacji w gospodarce. Chattopadhyay i Chatterjee (2019) zauważają, że instrumentami szczególnie istotnymi w procesie tworzenia i rozpowszechniania wiedzy w gospodarce są (1) patenty oraz (2) kartele badawczo-rozwojowe.

Zdaniem Nordhausa (1969) oraz Mazzoleniego i Nelsona (1998) do funkcji patentów należą: promowanie innowacyjności (patenty stanowią bodźce do podej-mowania prac wynalazczych, a jednocześnie nagrodę dla wynalazcy) oraz rozpo-wszechnianie wiedzy (przedmiot patentu jest ujawniony i rzetelnie opisany). W za-kresie tej pierwszej funkcji patenty mają jednak silną konkurencję w postaci karteli badawczo-rozwojowych (Kamien, Muller, Zang, 1992; Bellefl amme, Peitz, 2015;

Karbowski, 2019). Kartele badawczo-rozwojowe są formą współpracy przedsię-biorstw w obszarze badań i rozwoju. Polegają na koordynowaniu inwestycji badaw-czo-rozwojowych przez przedsiębiorstwa (współpraca przedsiębiorstw w zakresie inwestycji badawczo-rozwojowych), ale jednocześnie konkurowaniu przez te przed-siębiorstwa na rynku produktu fi nalnego (przedprzed-siębiorstwa nie koordynują cen lub podaży produktu fi nalnego). Kartele badawczo-rozwojowe stymulują wynalazczość oraz innowacyjność przedsiębiorstw (Kamien, Zang, 2000; Belderbos, Gilsing, Lok-shin, Carree, Sastre, 2018). Oznacza to, że przedsiębiorstwa uczestniczące w kartelu badawczo-rozwojowym inwestują więcej w badania i rozwój niż przedsiębiorstwa rywalizujące w obszarze badań i rozwoju, jeżeli efekty zewnętrzne inwestycji ba-dawczo-rozwojowych w gałęzi są odpowiednio duże (d’Aspremont, Jacquemin, 1988; Kamien, Muller, Zang, 1992; Kamien i Zang, 2000; Karbowski, 2019).

Ponieważ zarówno patenty, jak i kartele badawczo-rozwojowe pełnią funkcję stymulowania innowacyjności, interesujące wydaje się porównanie, który z tych instrumentów jest efektywniejszy. Niektórzy ekonomiści sugerują, że ochrona pa-tentowa wynalazków może być mechanizmem mniej skutecznym w promowaniu innowacyjności niż kartele badawczo-rozwojowe, ponieważ w przypadku patentów wystąpić może tzw. efekt turniejowy (Chowdhury, 2005; Che, Yang, 2009). Zgodnie z tym efektem przedsiębiorstwa uczestniczące w konkurencji o patent (w tzw. wy-ścigu patentowym) obniżają swoje indywidualne inwestycje w badania i rozwój, gdy wzrasta liczba uczestników wyścigu. Dzieje się tak, ponieważ maleją indywidualne szanse wygrania wyścigu i uzyskania danego patentu.

Celem niniejszej pracy jest porównanie wpływu ochrony patentowej wynalaz-ków oraz kartelu badawczo-rozwojowego na innowacyjność przedsiębiorstw w ga-łęzi ze zróżnicowanym produktem. Rynki z produktem jednorodnym są stosunko-wo rzadko spotykane w praktyce gospodarczej (niektórzy analitycy szacują, że 7%

rynków produktu fi nalnego to rynki z produktem jednorodnym, por. Flath, 2012), dlatego wybór gałęzi z heterogenicznym produktem jest naturalny. Ze względu na występowanie efektu turniejowego w przypadku ochrony patentowej (efekt ten oznacza redukcję indywidualnych inwestycji przedsiębiorstw w badania i rozwój) formułujemy przewidywanie, że kartel badawczo-rozwojowy wiąże się z wyższymi indywidualnymi inwestycjami badawczo-rozwojowymi przedsiębiorstw niż ochro-na patentowa wyochro-nalazków.

W kolejnej części pracy analizujemy przypadek rywalizacji (konkurencji) w obszarze badań i rozwoju, bez (scenariusz referencyjny) oraz z ochroną patento-wą wynalazków. Kolejna część opracowania poświęcona jest przypadkowi kartelu badawczo-rozwojowego. Pracę wieńczy krótka dyskusja uzyskanych wyników.

1. Rywalizacja badawczo-rozwojowa

Rozważamy gałąź złożoną z dwóch przedsiębiorstw, które oznaczamy 1 i 2.

Przedsiębiorstwo i produkuje q jednostek zróżnicowanego produktu. Popyt rynko-i wy na produkt końcowy dany jest za pomocą odwróconej funkcji popytu w postaci:

i i j

p   a q sq (1)

gdzie p oznacza cenę rynkową produktu końcowego oferowanego przez przedsię-i biorstwo i, jest wielkością produkcji przedsiębiorstwa, parametr a określa rozmiar rynku, zaś s

0  jest parametrem substytucyjności. Zauważmy, że dobra pro-s 1

dukowane przez oba przedsiębiorstwa są doskonałymi substytutami, gdy s , zaś 1 każde z przedsiębiorstw staje się monopolistą, gdy s .0

Całkowite koszty produkcji każdego z przedsiębiorstw są określone za pomocą następującej funkcji liniowej:

qi

c (2)

gdzie c jest danym parametrem początkowej efektywności przedsiębiorstwa i. Za-kładamy, że istnieją odpowiednio wysokie bariery wejścia do danej gałęzi uniemoż-liwiające wejście nowym przedsiębiorstwom.

Rozpatrujemy grę przedsiębiorstw przebiegającą w dwóch etapach. W etapie pierwszym, zwanym etapem B+R, oba przedsiębiorstwa jednocześnie i niezależnie od siebie wybierają poziom inwestycji w badania i rozwój, x . Decyzje te wpływają i na funkcję całkowitych kosztów produkcji każdego z przedsiębiorstw. Przyjmujemy, że koszty inwestycji rozwojowych mają formę funkcji kwadratowej:

2 gdzie  (  jest danym parametrem. W etapie drugim przedsiębiorstwa konku-0) rują na rynku produktu fi nalnego zgodnie z modelem Cournot.

Najpierw rozważamy przypadek, w którym efekt innowacyjny powstający w wyniku nakładów na B+R nie może być ochroniony patentem (konkurencja w za-kresie B+R bez ochrony patentowej). Gdy oba przedsiębiorstwa inwestują w B+R, koszty produkcji przedsiębiorstwa i będą określone w postaci następującej funkcji:

, ,

i gdzie x oznacza wielkość inwestycji B+R dokonanych przez przedsiębiorstwo i, i zaś x oznacza rozmiary inwestycji rozwojowych dokonanych przez przedsiębior-j stwo j. Parametr

0  określa zakres efektów zewnętrznych powstających 1

przy inwestowaniu w B+R, tzn. korzyści przedsiębiorstwa osiągnięte w wyniku na-kładów badawczo-rozwojowych dokonanych przez konkurenta.

Zysk przedsiębiorstwa i można zapisać w następującej postaci:

 

i 2i2 Z warunków pierwszego stopnia względem wielkości produkcji q otrzymuje-i my wielkość podaży maksymalizującej zysk przedsiębiorstwa i:

 

Cournot-Nash dla danego poziomu inwestycji badawczo-rozwojowych, x oraz 1 x .2

Po podstawieniu (6) do wyrażenia (5) otrzymujemy zyski każdego przedsię-biorstw, 1 oraz 2, jako funkcję inwestycji w badania i rozwój, x oraz 1 x :2

1, 2

i x x

i1, 2

(7)

W pierwszym etapie, gdy przedsiębiorstwa w sposób jednoczesny decydują o działalności badawczo-rozwojowej, strategie równowagi Nasha uzyskujemy jako rozwiązanie układu dwóch równań z dwiema niewiadomymi, x oraz 1 x :2

i 0

Oznaczmy rozwiązanie powyższego układu jako x oraz 1* x . Po podstawieniu *2

*

x za i x do (6) oraz (7) otrzymujemy poziom produkcji w równowadze i q oraz i* zyski w punkcie równowagi i*. Ponieważ koncentrujemy się na równowadze sy-metrycznej, więc mają miejsce następujące równości: x1* , x*2 q1* oraz q2*1*2*. W celu zilustrowania możliwych wyników wykorzystujemy analizę numerycz-ną. W niniejszej pracy ograniczymy się do rozważenia przypadku, gdy trzy główne parametry mają następujące wielkości: a100, c oraz 1   . Wyniki obliczeń 3

Z tabeli 1 wynika, że inwestycje badawczo-rozwojowe spadają monotonicznie wraz z rosnącą skalą efektów zewnętrznych. Z kolei podaż produktu końcowego rośnie, a jego cena maleje wraz z powiększającym się zakresem efektów

zewnętrz-nych. Zyski przedsiębiorstw są tym większe, im większe są rozmiary efektów ze-wnętrznych w inwestycjach badawczo-rozwojowych.

Przejdźmy do zbadania wpływu zmian rozmiarów substytucji (parametr s) na zachowanie przedsiębiorstw. Tabela 2 ilustruje równowagę typu Cournot dla róż-nych poziomów s oraz parametru efektów zewnętrzróż-nych  0.3.

Tabela 2. Rywalizacja B+R – przypadek braku patentów, dla a100, c , 1   , 3 0.3, s

 

0,1

s x*i q*i p*i ʌ*i

0.0 1.66249 49.8418 50.1582 2480.06

0.1 1.61979 47.4657 47.7877 2249.06

0.2 1.58276 45.3059 45.6329 2048.87

0.3 1.55105 43.3341 43.6656 1874.24

0.4 1.52445 41.5269 41.8623 1721.00

0.5 1.50283 39.8646 40.2031 1585.80

0.6 1.48620 38.3304 38.6714 1465.90

0.7 1.47469 36.9101 37.2529 1359.09

0.8 1.46858 35.5915 35.9353 1263.52

0.9 1.46835 34.3642 34.7080 1177.67

1.0 1.47472 33.2191 33.5619 1100.24

Źródło: obliczenia własne.

Z tabeli 2 wynika, że rozmiary inwestycji badawczo-rozwojowych maleją mo-notonicznie wraz ze wzrostem zakresu substytucji (rosnący parametr s), gdy para-metr s jest mniejszy niż 0.8, lecz rosną, gdy parapara-metr s jest większy niż 0.9.

Wraz ze wzrostem zróżnicowania produktu obserwujemy rosnący poziom zy-sków osiąganych przez duopolistów. Najniższe ceny oraz zyski notujemy, gdy pro-dukty są homogeniczne, tj. s = 1. Warto jednak zwrócić uwagę, że poziom podaży także jest wówczas najniższy.

Następnie przejdziemy do rozpatrzenia konkurencji badawczo-rozwojowej w sytuacji ochrony patentowej. Gdy przedsiębiorstwo i uzyska patent na swoje wy-nalazki, to obniży koszty produkcji zgodnie z wyrażeniem (4). W przypadku uzyska-nia patentu przez konkurenta j, przedsiębiorstwo i nie będzie mogło używać chro-nionej prawnie technologii i będzie zmuszone do produkowania po kosztach danych wyrażeniem (2). Ponieważ przedsiębiorstwa są identyczne, zakładamy, że szanse uzyskania patentu są jednakowe dla każdego z nich (prawdopodobieństwo 0.5).

W dokumencie WSPÓŁCZESNE PROBLEMY GOSPODAROWANIA (Stron 195-200)