Profesor Eugeniusz R y b k a jest nestorem polskich astronom ów . Urodzi! się 6 V 1898 r. w Radzyminie. M aturę złożył ja k o ekstern w W arszawie w listopadzie 1917 r. W roku 1918 zapisał się na Uniw ersytet w K rakowie, gdzie wznowił studia w styczniu 1921 r. po odbyciu ponad dwuletniej służby wojskowej. A bsolutorium U niw ersytetu Jagiellońskiego uzyskał w 1924 r., a w dw a lata później — doktorat filozofii z zakresu astronom ii, również w UJ.
Podczas studiów w latach 1921 — 1923 pracow ał ja k o rachm istrz rachunkow y w kierowanym przez prof. Tadeusza B a n a c h i e w i c z a O bserw atorium A stronom icznym UJ; zajm ował się wówczas głównie obliczaniem efemeryd zakryć gwiazd przez Księżyc. Rachunki te kontynuow ał po przeniesieniu się do W arszawy, gdzie w latach 1923 —1932 był asystentem O bserw atorium A stronom icznego UW , zajm ując od 1926 r. stanow isko starszego asystenta. Po roku 1926 jego uw aga zwróciła się w stronę obserwacji gwiazd zmiennych. O bserwował także zakrycie gwiazd przez Księżyc i prow adził obserwacje pozycyjne, upraw iając tem atykę typową wówczas dla wielu małych obserwatoriów . W 1930 r. wyjechał do Holandii, gdzie pracow ał w O bserw atorium A stronomicznym w Lejdzie pod kierunkiem E jnara H e r t z s p r u n g a . W tym okresie zaznaczył się u Eugeniusza R y b k i znam ienny zw rot zainteresow ań w kierunku podstaw o wych badań astrofizycznych w zakresie fotom etrii gwiazdowej. Pierwsze prace z fotom etrii fotowizualnej opublikow ał w r. 1931. W 1932 r. habilitow ał się z zakresu astronom ii na Uniwersytecie W arszawskim.
Bezpośrednio po habilitacji przeniósł się do Lwowa, gdzie od 1 II 1932 do 30 IX 1935 r. pełnił funkcje zastępcy profesora U niw ersytetu Jan a Kazimierza, a od 1 X 1935 — profesora nadzwyczajnego tegoż Uniwersytetu. W latach 1940— 1941 i 1944— 1945 jak o profesor U niw ersytetu im. Iw ana F ran k o przebywał we Lwowie, gdzie spędził także okres okupacji hitlerowskiej. W latach 1932 —1945 kontynuow ał badania w zakresie fotom oetrii fotowizualnej gwiazd, poświęcając w latach przedw ojennych specjalnie wiele wysiłków dla organizacji i rozwoju tam tejszego O bserw atorium Astronom icznego ja k o jego kierownik.
W okresie pow ojennym we W rocławiu, w latach 1945 — 1957, Eugeniusz R y b k a był profesorem zwyczajnym U niw ersytetu W rocławskiego i kierownikiem uniwersyteckiego O bserw atorium A stronom i cznego. O d 1 I 1958 r. przeniósł się do K rakow a, gdzie do dnia 30 IX 1968 pełnił .funkcje profesora zwyczajnego U J i kierow nika O bserw atorium A stronomicznego. Z dniem 1 X 1968 r. przeszedł na emeryturę.
Z początkiem okresu wrocławskiego prol. R y b k a poświęcał wiele uwagi zorganizow aniu O bserw a torium . W 1951 r. rozpoczął prace z zakresu fotom etrii fotoelektrycznej gwiazd. W tym okresie także nawiązał współpracę tem atyczną z astronom am i radzieckimi w program ie K atalogu Słabych Gwiazd.
168 K ro n ik a
angażując do pracy piękne, południkow e narzędzia astrom etryczne O bserw atorium . W okresie krakow skim 1958 —1968 wiele energii wtożyl prof. Eugeniusz R y b k a w uruchom ieniu nowego O bserw atorium A stronom icznego na Forcie Skala w roku Jubileuszowym 600-lecia U J (1964). W nowym O bserw atorium zorganizował badania fotometryczne i spektrofotom etryczne gwiazd. W tym sam ym czasie nawiązał k o n tak t z południow ym i obserw atoriam i ZSRR na K rym ie i w G ruzji, gdzie następnie przez szereg lat prow adził prace z zakresu fotom etrii fundam entalnej.
Jeszcze w okresie wrocławskim pojawił się w działalności naukow ej prof. R y b k i n u rt zainteresow ań historią astronom ii. Pierwsze jego prace z tej dziedziny ukazały się w 1951 r. W 1955 r. objął funkcje przewodniczącego Zespołu H istorii A stronom ii przy Komitecie H istorii N auki i Techniki PA N. W swoich pracach z zakresu historii astronom ii koncentruje się głównie na tem atach związanych z K opernikiem i z rozwojem myśli kopernikańskiej. Zajm uje się także postacią Jan a K eplera i wnosi swój istotny w kład w badania nad historią astronom ii narodów islamu. Jest inicjatorem i redaktorem dw utomowej pracy zbiorowej pt. Historia Astronomii w Polsce (tom I wydało „O ssolineum ’’ w 1975 r. — II w przygotowaniu), a także inicjatorem opracow ania m iędzynarodow ej m onografii pt. General H istory o f Astronomy.
Profesor R y b k a działał wiele lat na terenie M iędzynarodow ej U nii A stronomicznej (1AU). Był jej wiceprezesem w latach 1952 — 1958; przewodniczył Komisji H istorii A stronom ii tejże U nii w latach 1964 — 1970. W okresie 1961 — 1970 działał ja k o członek kom itetu organizacyjnego Komisji Fotom etrii Gwiazdowej IAU.
W 1970 r. Wszechzwiązkowe Towarzystw o Astronomiczno-Geodezyjne, działające przy AN ZSRR zaliczyło prof. R y b k ę w poczet swych członków honorow ych; w roku następnym , 1971, został wybrany członkiem korespondentem M iędzynarodowej Akademii H istorii N auki z siedzibą w Paryżu. Jest oczywiście członkiem wielu krajowych i zagranicznych towarzystw naukow ych, m. in. Royal A stronom ical Society i Societe A stronom ique de France. W m aju 1973 r. U niw ersytet im. J.A. K om eńskiego w Bratysławie nadał mu d o k to rat honoris causa.
Profesor R y b k a opublikow ał dotychczas sto kilkanaście prac naukow ych, w tym 2/3 z zakresu astronom ii i 1/3 z zakresu jej historii. C harakterystyczną cechą jego działalności jest także otw arcie się w stronę dydaktyki i popularyzacji. O bok Astronomii ogólnej, której wydanie siódme jest obecnie w przygotow aniu, należy pam iętać o wielowydaniowych podręcznikach szkolnych i o ogrom nym ładunku wiedzy przekazywanej społeczeństwu w licznych książkach i artykułach popularnonaukow ych. N a swój tytuł Zasłużonego Nauczyciela PR L zasłużył wielokrotnie. Pełnił także szereg funkcji organizacyjno- naukow ych. Był dziekanem W ydziału M atem atyki, Fizyki i Chemii U niw ersytetu W rocławskiego w latach 1947— 1953, przewodniczącym K om itetu A stronom ii PA N (1952 — 1963) oraz przewodniczącym K om itetu do Spraw M iędzynarodow ej Unii A stronomicznej PA N (1957—1970). Pełnił funkcje przew odniczącego rad naukow ych Tow arzystw a Wiedzy Powszechnej, P lanetarium Śląskiego i PTM A . Jest członkiem K om itetu Historii N auki i Techniki PAN. Także do chwili obecnej jest członkiem m iędzynarodow ego K om itetu „C opernic”, członkiem honorow ym Polskiego Towarzystw a Przyrodników im. M. K opernika, H onoro wym Prezesem PTM A i H onorow ym Prezesem Z arządu K rakow skiego TW P.
W dow ód uznania w ielostronnych zasług prof. R y b k i przyznaw ane mu były odznaczenia państwowe oraz nagrody różnych instytucji i stowarzyszeń. W 1950 r. otrzym ał K rzyż K aw alerski O rderu O drodzenia Polski, w latach 1954 i 1975 Krzyże Oficerski i K om andorski tegoż O rderu, w 1957 r. Złoty Krzyż Zasługi. W 1962 r. za wybitne osiągnięcia popularyzatorskie przyznano mu nagrodę miesięcznika „P roblem y”, w 1963 r. nagrodę 1 stopnia M inistra Szkolnictwa Wyższego, w 1967 r. — m iasta K rakow a, a rok później, w 1968, nagrodę naukow ą im. Pietrzaka ze stowarzyszenia ..Pax". W m aju 1978 r. otrzym ał z rąk rek to ra U J nagrodę specjalną tego U niwersytetu za wybitne osiągnięcia w wieloletniej pracy naukowej, d y d ak t, jznej i organizacyjnej. W yróżnienie to nosi nazwę: Laur Uniwersytecki.
N adzw yczajna pracow itość i obow iązkow ość prof. Eugeniusza R y b k i były i są jego najmocniejszymi atutam i ja k o wychowawcy młodej kadry. Ł agodność i daleko idąca życzliwość były jednak przyjm ow ane czasem ja k o objaw y pewnej słabości — zupełnie „n iedyrektorskiej'. Bardzo miły w skutkach dla asystentów (i ich prac) był zawsze skrupulatnie realizowany przez Profesora pogląd, że sam odzielny pracow nik nauki, to taki, który prace swoje wykonuje samodzielnie, ale i asystentow i pozw ala samodzielnie publikować.
D ługą listę wyróżnień i zaszczytów N estora powiększyła uchwała W alnego Z ebrania PTA z 26 IX 1979 r. o nadaniu M u godności Członka H onorow ego Polskiego Tow arzystw a Astronomicznego.
RECENZJE
P O S T Ę P Y A S T R O N O M II Tom XXVIII (1980). Zeszyt 2
D zięki uprzejmości British C ouncil dostałem d o w glądu dw ie książki o treści astronom icznej, obie ciekawe w szczególności dlatego, że tego typu opracow ań nie spotykam y na naszym rynku księgarskim:
H.R. M i l l s , P ositional A stron om y and A stro -N avigation M ade Easy. A N ew Approach U sing the P ocket Calculator. Stanley Thornes (Publishers) Ltd., 1978.
Ian R i d p a t h, Stars and Planets. H am lyn 1978.
Pierw sza pozycja, jak w ynika ju ż z tytułu przeznaczona jest do rozw iązyw ania prostych w zasadzie zadań z astronom ii pozycyjnej, przy użyciu m ałego komputera. N a okładce książki p od ano, że będzie ona pożyteczna dla m iłośników astronom ii, jachtsm enów i studentów . N ie wiem, czy jest u nas wielu jachtsm enów pragnących stosow ać kieszonkow y kalkulator do celów nawigacyjnych, ale na pew n o mamy wielu m iłośników astronom ii i sporo studentów astronom ii, dla których treść tej książki m oże być interesująca. Z własnych dośw iadczeń m ogę pow iedzieć, iż jako w ykładow ca „W stępu d o astronom ii’' na pierwszych latach uniwersyteckich studiów astronom icznych zauważyłem , że coraz częściej studenci kontrolują podaw an e przeze mnie wyniki obliczeń za pom ocą n oszon ych (raczej „za pasem ” niż w kieszeni) kom puterów.
Książka jest zbiorem zadań num erycznych z potrzebnym i wyjaśnieniam i dla m ałego kalkulatora, dość prostego typu, z przewagą zagadnień z astrometrii. P oziom tych zadań i wyjaśnień odp ow iada znajom ości astronom ii na pierwszych semestrach uniw ersyteckiego kursu astronom ii — a m oże i bardzo dobrze postaw ionej astronom ii w szkole średniej. C iekaw e wydają mi się problem y zadaniow e takie, jak: konstrukcja i projektow anie zegarów słonecznych, obliczanie ruchów sztucznych satelitów Ziemi, zadania rozw iązyw ane przy posługiw aniu się sekstansem itp.
Specjalnie interesujące jest, jak sądzę, iż pod ano w książce szereg wyjaśnień i opisów , jak sam em u skonstruow ać astrolabium , zegar słoneczny — no, i jak naw igow ać na ocenach.
D ru ga z w ym ienionych na wstępie książek jest przeznaczona dla początkujących m iłośników astronom ii, a jej specjalną w artość w m oich oczach stanow i to, że jest w łaściw ie jednym ciągiem w spaniałych ilustracji, w znacznej części kolorow ych, ze zw ięzłym i, zrozum iałym i, a przy tym ścisłym i objaśnieniam i słownym i. O d astronom ii starożytnej do najnow szych zdjęć z W ikingów i Pionierów , biegnie na dziew ięćdziesięciu kilku stronach dużego formatu jeden ciąg fotografii i obrazów , który jest dla mnie — w tej mierze w jakiej pozostałem jeszcze m iłośnikiem astronom ii — urzekający. N iestety, nie ma na naszym rynku księgarskim książki astronom icznej o takim poziom ie edytorskim pod w zględem jakości papieru i piękna reprodukcji. Tekst, jak w spom niałem , choć krótki jest też interesujący i na bardzo dobrym poziom ie.
Podaję poniżej kilka zauw ażonych błędów. D w a z nich polegają na przestaw ieniu wyjaśnień w stosunku d o treści ilustracji; tak się m a rzecz w stosunku do rycin telesk opów na str. 24 i zaćm ień Słońca na str. 39. N ie pow in no się krytykow ać książki za to czego w niej nie ma, ale chyba za m ało p ow ied zian o (str. 46 i nast.) o księżycach Jowisza. N ie jest ścisłe stwierdzenie na str. 58 (podpis p od rysunkiem), iż energia generow ana we wnętrzu Słońca koń czy sw oją pod róż w postaci konw ekty wnych elem en tów gazu: przeważająca część energii transportow ana jest w zewnętrznych warstwach Słońca w postaci prom ieniow ania. Sugerow ana rysunkiem na str. 61 koincydencja m aksim um blasku Cefeidy z m aksim um jej rozm iarów jest niesłuszna.
Te drobne w końcu, w ym ienione pow yżej błędy i niedociągnięcia nie zmniejszaję w istotny sp osób wartości książki i jej siły oddziaływ ania na czytelnika swoją treścią obrazow ą.
Stefan P iotrow ski
SPIS TREŚCI ZESZYTU 2
A R T Y K U Ł Y
K.M . B o r k o w s k i — Teoria odbioru interferom etrycznego w ra d io a s tr o n o m ii... ...79
J. M e r g e n t a l e r — O niektórych zjawiskach zachodzących na Słońcu rejestrowanych w prom ieniow aniu re n tg e n o w s k im ... ...95
M, S z t a j n o — Akrecja materii na m agnetyczne białe k a r ł y ...*... ...103
M. H e l l e r — W szechświat i czas — zagadnienie czasu w k o sm o lo g ii... ...j2]
Z P R A C O W N I I O B S E R W A T O R I Ó W
P. R y b k a — D okładność obserwacji H e w e liu s z a ... 131
A. B r z e z i ń s k i , B. K o ł a c z e k — Analiza spektralna modelowych zmian szerokości geograficznej... 135
H. K o r p i k i e w i c z — Płaszczyzna radiacji strum ienia P e r s e id ... 143
,S . G r u d z i ń s k a — Szukanie mechanizm u wybuchów kom ety 1925 II (Schw assm ann-W a c h m a n n )... 145
G. B r o m b o s z c z, M. S i a r k o w s k i , J. S y l w e s t e r — Analiza wysokorozdzielczych widm rentgenowskich obszaru a k ty w n e g o ... 147
N aukow e ośrodki astronom iczne w P o ls c e ... 153
K R O N I K A
B. M u c h o t r z e b — Spraw ozdanie z W alnego Z ebrania Polskiego Towarzystw a A stronom i cznego, W arszawa, 26 IX 1979 r... 155 M. S r o c z y ń s k a - K o ż u c h o w s k a , J. S t o d ó ł k i e w i c z — Spraw ozdanie z
działalności Z arządu G łów nego Polskiego Tow arzystw a A stronom icznego za okres od 23 IX 1977 do 26 IX 1979 r... 157 JanM ergentaler Członkiem H onorow ym Polskiego Towarzystw a Astronom icznego (T Jarzębowski) 161 Charles R obert O ’Dell Członkiem H onorow ym Polskiego Tow arzystw a Astronom icznego (J . Smak) 165 Eugeniusz R ybka Członkiem H onorow ym Polskiego Tow arzystw a Astronom icznego (J. M ietelski) 167
R E C E N Z J E
H.R. M i l l s — Positional Astronomy and A stro-N avigation M ade Easy i I a n R i d p a t h —
Stars and Planets (S. Piotrowski) ... .. . . . . 159
COJIEPJKAHHE TETPAH.H 2
C T A T b M
K. M. E o p K O B C K H — TeopHH HHTCptJlCpoMeTpa B paflHOaCTpOHOMHH... ... ... 79
fl. M 3 p r 3 H T a J i e p - 0 HeKoropbix hbjichhhx Ha CojiHue perHcmpoBaHHbix b peHTreHOB ckom
HiTIyMCHHH... 95 M. Ill t a « h o - AKKpeuHH BeutecTBa Ha MarHHTHUe Genue KapnHKH... 103 M. X 3 ji ji e p - BccjiennaR h BpeMS - npo6neMa BpeMeHH b k o cm o jio th h ... 121
H 3 JI A B O P A T O P H f i H O B C E P B A T O P H f t
n . P u 6 k a - TomocTb iia6;iK)XienH(i TeBenHH... 131 A. B * e 3 H H t C K H , B . K o n a i e K - CneKTpanbHbifl anajiM3 MoneJibHbix 4>yHKUHfl H3MencnHtt
UJHpOTbl... ... 135 X. K o p n H K e B H i - H/iomaflb panHauHH poa IlepceHfl... ... 143 C. f p v j 3 H H i C K a - floHCKH MexaHH3Ma BcnbiiueK KOMeTbi 1925 II (IIlBacMaH-BaxMaH) . . . 145
r . E p O M 6 O m, M. C i p K O I C K H , R. C b I J l b B 3 C T 3 p - AH8JIH3 peHTTeHOB CKHX cneKTpoB aKTHBHoft ofuiacTH rioiiy'icHHbix c błicokhm cneKTpanbHbiM pa3peuieHHeM... 147
H ay w u e acTpoHOMMqecKHe y^pejKAeHHH b rioJibm e... 153
X P O H H K A E. M y x o T J K e6 - O t k t 06 OSiucm CoCpaHHH IIonbCKoro AcTpoHOMHMecKoro OSmecTBa, Bap-uiaBa, 26 ceHTaSps 1979 ...
M. C p o i H H b C K a - K o * y x o B C K a , E . C x o n y j i K e B H i - O ra T o neaiejiutocTH rnaBHO- ro YnpaBJieHRH flontCKoro AcTp0H0MH4ecK0r0 OGmecrrea c 23 ceHTn6p» 1977 r. no 26 ceHTH-6p« 1979 ... 157
SIh M sprstm nep rioMeTHUM HneHOM IIoJibCKoro AcTpoHOMHHecKoro OGmecTBa (T. fłotceMÓoecKu) 161 Mapnc Po63pT O ’Henn rioqeTHbiM Mjichom IIonbCKoro AcrpoHOMHHecKoro 06mecTBa (JO. CMak) 165 3yreHK>ui P u6Ka IloqeTHUM HneHOM IIonbCKoro AcrpoHOMH'iecKoro OGmecTBa (H. Men/ibCKu) 167 P E U E H 3 H H H.R. M i l l s — Positional Astronomy and Astro-Navigation M ade Easy u l a n R i d p a t h - Stars and Planets (C. n u o -r p o e c K u ) ... 169
C O N T E N T S O F ISSU E 2 A R T I C L E S K.M . B o r k o w s k i — Theory of the Interferom eter in R adio A stro n o m y ... 79
J. M e r g e n t a 1 e r — O n the Some. Solar Phenom ena Being Detected in X R a y s ... 95
M. S z t ' a j n o — Accretion of the M atter O n to M agnetic W hite Dwarfs, . . . •... 103
M. H e l l e r — The Universe and the Time — Time Problem in C o s m o lo g y ... 121
F R O M L A B O R A T O R I E S A N D O B S E R V A T O R I E S P. R y b k a — Accuracy of Hevelius' O b se rv a tio n s... 131
A. B r z e z i ń s k i , B. K o ł a c z e k — Spectral Analysis of M odeled Functions of Latitude V a r ia tio n s ...‘ ' ... ... j 35 H. K o r p i k i e w i c z — R adiation Plane of Perseids S t r e a m ... ....143
S. G r u d z i ń s k a — Search for the Explosion M echanism of the C om et 1925 II
(Schwassmann--W a c h m a n n )... ....145
G. B r o m b o s z c z , M. S i a r k o w s k i , J. S y l w e s t e r — The Analysis of High Resolution .X-Ray Spectra of Solar Active R egion... ....147
Scientific A stronom ical C entres in P o l a n d ...153
C H R O N I C L E B. M u c h o t r z e b — R eport on Plenary M eeting of the Polish A stronom ical Society, W arsaw, Septem ber 26, 1979... 155
M. S r o c z y ń s k a - K o ż u c h o w s k a , J. S t o d ó ł k i e w i c z — R eport on the Activity of the Executive Council of the Polish A stronom ical Society for the Period from Septem ber 23, 1977 to Septem ber 26, 1979... 157
Jan M ergentaler — H onorary M em ber of the Polish A stronom ical Society (T. Jarzębowski). . . . 161
Charles R obert O ’Dell — H onorary M em ber of the Polish A stronom ical Society (J. Sm ak) . . . . 165
Eugeniusz R ybka — H onorary M em ber of the Polish A stronom ical Society (J. M ietelski) ... 167
B O O K R E V I E W H.R. M i l l s — Positional Astronomy and Astro-Navigation M ade Easy and I a n R i d p a t h — Stars and Planets (S. Piotrowski) ... 169
K O M U N IK A T
Jury K onkursu o N agrodę M łodych Polskiego Towarzystw a A stronom icznego rozpatrzyło prace spełniające w arunki regulam inu K onkursu i podjęło decyzję o przyznaniu nagród za rok 1979.
N agrodę I stopnia przyznano:
Andrzejowi S o l t a n o w i za pracę pt. Intergalactic Dust and Quasar Distribution. N agrodę II stopnia przyznano:
Michałowi J a r o s z y ń s k i e m u za pracę pt. A model o f Galactic Bulge X -ray Source. Dwie rów norzędne nagrody III stopnia zostały przyznane:
Tomaszowi C h l e b o w s k i e m u za Nonradial Oscillations o f Slowly Rotating White D warfs,' M ichałowi C z e r n e m u za Evolution o f Massive Stars with Mass Ivss due to Stellar Wind.
Decyzja Jury została zatw ierdzona przez Z arząd G łówny Polskiego Tow arzystw a A stronom i cznego
Przewodniczący Jury W arszawa, 6 grudnia 1979 r. ( —) Doc. dr T. Jarzębowski