Frankfurt nad Odrą i Słubice

Do końca II wojny światowej we Frankfurcie nad Odrą, będącym ówcześnie stolicą rejencji rządowej, działałopięć kin dysponujących3 391miejscami na 83 306mieszkańców.Jedno z nich znajdowało się na terenie przedmieścia po prawej stronie Odry298. Pierwsze frankfurckie kino

295 Szacunek tendotyczy wszystkichniemieckich strefokupacyjnych w granicach po 1945 roku.

296 Astrid Brosch, Kinobauten ..., s.21.

297 40-leciedziałalności ..., s. 20.

298 Liczba tazostała wyliczona na podstawie danych z Reichs-Kino-Adressbuch, tom 18, Berlin 1940.2 871 miejsc kinowychznajdowałosiępozachodniejstronieOdry, a 520powschodniejstronierzeki.

Metropol-Kino, dysponujące 250 miejscami, otwarto w listopadzie 1907 roku przy Schmalzstraße 12. Kino to kilka razyzmieniało właściciela. W 1930 roku zmieniono jego nazwę na Kamera-Lichtspiele299. W roku 1940 kino to, będące w posiadaniu Flory Seiffert i Berty John, codziennie grało filmy300. W pierwszym dziesięcioleciu XX wieku otwarto kolejne kina, które jednak nie przetrwały do czasów II wojny światowej: w 1908 roku kino Weltbiographen-Theater przy ulicy Richtstraße 72 i w 1909 Lichtbildertheater przy ulicy Breite Straße 38. W 1911 roku otwarto dwa nowe kina: Lichtspiele w restauracji „Wilhelmslust”przy ulicy Leipzigerstraße 39301 oraz Zentraltheater przy ulicy Wollenweberstraße 58.Wszystkiete kina znajdowały się w centrum miasta pozachodniejstronierzekiOdry.

Największym kinem w mieście było centralnie położone w niedalekim sąsiedztwie teatru miejskiego Ufa-Theater, na rogu ówczesnego placu Wilhelma i ulicy Fürstenwalderstraße, które do 1945 roku należało dofirmyUfa-Theater-Betriebe-GmbH w Berlinie. Jużw 1900 roku w lokalu browaru przy placu Wilhelma odbywały się pokazy urządzane za pomocą kinematografu i fonografu, a w 1902 roku fonostereoskopu (Riesen-Phonograph)302. 30 września 1919 roku w tymżekompleksie budynków należących do frankfurckiego browaru Ostquellbrauerei berlińska spółka Decla-Bioscop Aktien-Gesellschaft otworzyła kino Decla-Lichtspiele303, które między 1922 a 1925 rokiem zostało przejęte przez Ufę. Od 1931 roku w kinie tym możnabyło oglądać filmy dźwiękowe304. Lokalna prasa tak opisywała kino po remoncie: „[...] Szaroniebieski kolor i cały ten patetyczny ton, smak dawno minionych lat zniknęły; kino prezentujesię w ciepłej żółci, pomarańczy i czerwieni, wesoło,uroczyście, a pomieszczenie zdajesię być większe. Ufapostarała się urządzić swoją frankfurcką siedzibę na miarę czasów inie skąpiła środków. Ścianyna parterze obok wszystkich lóż są wyłożone czerwonym pluszem, co również wspomaga wyciszenie akustyczne; powyżej ciągnie się żółto-czerwony pas, któryw kierunku sufitu przyjmujekolorjasno żółty. Wokół sceny użyto dekoracyjnie nowych kolorów Rzeszy. Zamiast wcześniejszych dość dużych rozmiarów lamp pod całą powierzchnią sufitu znajdują się płaskie podwieszane lampy, które dają jasne i równomiernie rozłożone światło, kiedy rozpoczyna się film, powoli się wygaszają.

[...] Jeżelichodziotechnikę, to zakupiono nowy sprzętnagłaśniający, któryznajduje się za ścianą

299 Joachim Schneider, Frankfurter Kinos ....

300 Reichs-Kino-Adressbuch, tom 18,Berlin 1940.

301 Za dokładne dane dotyczące przedwojennych kin frankfurckich dziękujępanu Joachimowi Schneiderowi, który uzupełnił pisemnie przedstawione wswoim artykuleinformacje.Notatka w zbiorachautorki zdnia 17.10.2010.

302 „Frankfurter Oderzeitung” zdnia 13.02.1900, StAFfo.

303 „Frankfurter Oderzeitung” zdnia28.09.1919,StAFfo.

304 Reichs-Kino-Adressbuch, tom 10,Berlin 1931.

projekcyjną, ta natomiast składa się z woskowanego materiału, który od góry do dołu jest bardzo drobno ponakłuwany - zaskakująca i bardzo praktyczna nowość!”305 Podczas uroczystegootwarcia

„dźwięk jest nadzwyczaj czysty i bliski naturalnemu. Nasze kino Ufa może rozpocząć nową erę swojej historii!”306W sierpniu 1939roku ta samagazetadonosi okolejnym remoncie i upiększeniu kina307. Ufa-Theater było częścią większego kompleksu rozrywkowego: „Przed zniszczeniem działały w ramach tego kompleksu [...] dwa gospodarczo i przestrzennie niezależne od siebie przedsiębiorstwa.[...]W budynkach zprzodu znajdowała się restauracja dzienna i kawiarniazmałą sceną przeznaczoną na występy artystyczne. Na pierwszym piętrze znajdowała się tzw. Miejska Hala Sztuki, w której organizowano wystawy i zebrania. Byłe kino Ufa-Lichtspiele obejmowały dużą salę z dodatkowymi pomieszczeniami i wejście od byłej ulicy Fürstenwalder Straße.”308 W 1940 roku kino dysponowało 1 066 miejscami i było prowadzone przez dyrektora zarządzającego Helmuta Engmanna309.

Ta sama osoba zarządzałakinem GloriaPalastprzy Dresdenerstraße 19/20. W 1920 roku pod tym adresem powstało kino Fledermaus-Lichtspiele. 14 stycznia 1928 roku zastąpiło je wybudowane od podstaw, według projektu architekta Petera, kino dźwiękowe Gloria Palast, dysponujące około 750 miejscami i wyposażone w technikę dźwiękową firmy Tobis. Autor notatki prasowej o otwarciu kina zachwyca się nowym budynkiem: „Wygodne wejście prowadzi prosto do kas, po lewej stronie odwiedzający znajdzie garderoby, skąd szerokie schody prowadzą na parkiet widowni, a nieco węższe na balkon. [...] Wystrój widowni utrzymany jest w kolorach żółtawo- pomarańczowych, ściany do wysokości człowieka wyłożone są drewnianymi płytami. Interesująco rozwiązano kwestię oświetlenia. Źródła światła znajdują się nad sufitem, a światło wpada przez

13 okien sufitowych, które są wykonane w taki sam sposób jak dwa otwory wentylacyjne.”310 KoncernUfa przejął to kino w roku 1939 lub 1940 od Flory Seiffert i Richarda Pflegera.

Czwartym kinem lewobrzeżnego Frankfurtu lat 40. XX wieku było Skala-Lichtspiele otwarte w lutym 1931 roku przy Richtstraße 72. Budynek, w którym pod tym adresem na początku XX wieku mieściło się kino Weltbiographen-Theater, zburzono. Było to także kino dźwiękowe

305 „Frankfurter Oderzeitung” zdnia 15.08.1931, StAFfo.

306 Ibidem.

307 „Frankfurter Oderzeitung” zdnia 14.08.1939, StAFfo.

308 Raport RadyMiasta Frankfurtu, WydziałOdbudowynatematodbudowybyłegokina Ufa we Frankfurcie nad Odrą i stworzenie z niego kina ludowegoz dnia26.1.1953 [Berichtder Rat der StadtFrankfurt-Oder, AbteilungAufbau überden Ausbau des ehem. Ufa-Theatersin Frankfurt-Oder, Fürstenwalder Str. 69, zu einem Volkslichtspielhaus], teczka:UmbauLichtspieltheater derJugend 1954-1955, BA II,1.2.2., sygn.5899,StAFfo, k. 12.

309 Reichs-Kino-Adressbuch, tom 18, Berlin 1940.

310 „Frankfurter Oderzeitung” zdnia17.01.1928,nr14,StAFfo.

dysponujące 805 miejscami. Właścicielami kina byli Otto Leder i Hedwig Thiede. Dziennikarz lokalnej gazety zachwycał się również i tym nowym kinem: „Nowe i przepiękne kino! [...]

w wyjątkowysposób zaprojektowana fasada przyciąganatychmiast wzrok, poziomy podział na dwa piętra [...], z lewej strony w płaskim trójkącie uwypuklone [...] okno klatki schodowej. Pod nim szerokiewejście do kina,z prawej strony brama wjazdowa, a w środku duży sklep. [...] Najpierw wchodzi się do holu dziwnie oświetlonego rurami wolframowymi, w którym po prawej stronie znajduje się kasa. Przez dwie pary drzwi przechodzi się do klatki schodowej, która architektonicznie zachwyca. Oryginalnie zaprojektowane schody, bardzo dekoracyjne, w jasnozielonej tonacji, światło dzienne pada z zamontowanego w suficie pryzmatu, z którego zwisa długa na pięć metrówskładającasięz białych kul lampa. Na półpiętrze obok gabloty znajduje się garderoba, wejście do pomieszczenia z napojami [...] oraz wejście na duży balkon kina.”311 Autorem projektu był architekt A. Rebiger, który kilka lat wcześniej zaprojektował kino Film-Palast naprzedmieściu.

Na wschodnim brzegu Odryznajdowałosię bowiempiąte kino w mieście. Film-Palast przy ulicy Friedrichstraße8 zostało zbudowane w 1924 roku jako kino, choć w latach 1930-1937 działało jako restauracja „Elysium”. Początkowo właścicielką kina była Hedwig Thiede, a osobą zarządzającą Otto Leder. Przed rokiem 1940 Thiede sprzedała kino niejakiemu Kandelerowi z miejscowości Märkisch-Rietz koło Storkow. W 1937 roku budynek został przebudowanyi rozpoczął działalność jako kinodźwiękowe.Podkoniecwojny dysponował 520 miejscamisiedzącymi312.

Po zajęciu Frankfurtu przezoddziałyArmiiCzerwonej cztery kina znajdujące się na lewym brzegu Odry zostały zniszczone w wyniku spalenia centrum miasta na przełomie kwietnia i maja 1945 roku. Robert John, współwłaściciel kina Kamera-Lichtspiele, według ustnych przekazów pod koniec 1945 roku wydobył z ruin tegoż kina, z ognioodpornego pomieszczenia kinooperatora, sprzęt kinowy i chciał użyć go w nowym kinie, które zamierzał otworzyć w willi na rogu ulic Luisenstraße i Elisabethstraße. Nie otrzymał na to pozwolenia313. W tym samym miejscu, zinicjatywy radzieckiego komendanta miasta i rady miejskiej, powstało jednakże kino Efka.Trudno dziś ustalić, na ile informacja o staraniach Roberta Johnajest prawdziwa. Ilustrujeona jednakże, nawet jeśli jest jedynie anegdotą, przemiany, jakie dokonały się w pierwszych powojennych latach w radzieckiej strefie okupacyjnej i późniejszej NRD. Nie dopuszczono ani na chwilę do rozwoju

311 „Frankfurter Oderzeitung” zdnia14.02.1931, nr 38, StAFfo.

312 Reichs-Kino-Adressbuch, tom 18, Berlin 1940.

313 Joachim Schneider, Frankfurter Kinos ....

inicjatywy prywatnej,kinematografiaprzeszłapod całkowitą kontrolę aparatu państwowego.

Znajdujące się w ścisłym centrum miasta Kamera-Lichtspiele oraz Skala-Lichtspiele zostały spalone. Nie udało się dotrzeć do informacji o dokładnym stopniu ichzniszczenia. Centrum miasta zaczęto odgruzowywać i odbudowywać dopiero w latach 50. XX wieku, zmieniając przy tym radykalnie, szczególnie w miejscu, w którym znajdowały się owe dwa kina, układ ulic. Wąską, ciasną zabudowę średniowiecznego miasta zastąpiono socjalistycznym układem szerokich ulic i placów, a dziewiętnastowieczne kamienice i starsze budynki -blokami. Również oddalone nieco od ścisłego centrum miasta kino Skala zostało spalone na początku maja 1945 roku314. W tym miejscu do lat 90. XX wieku znajdował się odzieżowy dom towarowy, obecnie jestto pusta działka znajdująca się po prawej stronie, bezpośrednio za tunelem prowadzącym od dworca kolejowego do placu Dresdenerplatz. Ruiny kina Ufa, znajdujące się na skraju spalonego centrum, stały się podstawą do odbudowy kina w tym samym miejscu.Kino Film-Palast na wschodnim brzegu Odry w nowopowstających Słubicach zachowało się w pełni. Jedynie sprzęt zniknął, zarekwirowany prawdopodobnie przez Rosjan. Ponowne uruchomienie kina pod nowąnazwą Kino Piastzostanie omówione w dalszej części pracy.