Główne wyzwania w kontekście starzenia się populacji

Proces starzenia się w ym aga zw iększonej uwagi ekspertów oraz polityków , co do jeg o przebiegu i konsekw encji. N ie oznacza

4 4

Stanisława Golinowska Społeczno-ekonomiczne konsekwencje to jednak, że ukazyw anie tendencji i projekcji w tym zakresie słu­

ży głoszeniu apokaliptycznych wizji rozw oju ludzkości. Projekcje te, ja k to w historii prognozow ania bywa, m ają na celu wywołanie refleksji o tym, co należy i m ożna uczynić dzisiaj, aby zmieniać lub co najmniej złagodzić tendencje w ynikające z prognoz. Tego typu prognozy o charakterze ostrzegaw czym nie m ają się spełniać, lecz prow okow ać do działania. A dzisiaj m ożna zrobić bardzo wiele, zarów no w celu zm iany tendencji, jak nie podejm ow ania działań szkodliw ych dla przyszłości. Klasycznym przykładem podejm ow ania decyzji politycznych szkodliwych dla przyszłości są decyzje o w cześniejszym w ieku przechodzenia na em eryturę, czy decyzje sprzyjające ‘w ypychaniu’ kobiet z rynku pracy. Także zaniechanie działań służących wspieraniu rodziny i godzeniu obow iązków zaw odow ych z rodzicielskim i ocenić należy jako szkodzące skłanianiu do prokreacji i sprzyjaniu zrów now ażonem u rozw ojow i w przyszłości.

Podstaw ow y obszar działań zw iązanych z procesem starze­

nia się dotyczyć będzie zdrowia. W idoczna stała się potrzeba re­

w olucyjnych zm ian sektora zdrow otnego - przejścia na nowy jego model. Przejście na nowy model ochrony zdrow ia nie je st i nie będzie ani procesem łatwym, ani dostatecznie szybkim. W ym agać będzie zm iany silnego paradygm atu obecnego w ochronie zdro­

wia, polegającego na koncentracji uwagi i środków na leczeniu chorób w sposób coraz bardziej medycznie skuteczny i now ocze­

sny (z zastosow aniem now oczesnych technologii) kosztem dzia­

łań na rzecz prom ocji zdrow ia i prewencji. Zm iana dotychczaso­

wego paradygm atu oznaczać pow inna uzyskanie rów nowagi m ię­

dzy leczeniem chorób a utrzym yw aniem zdrow ia i prew encją cho­

rób, których m ożna uniknąć lub leczyć we w czesnych ich sta­

diach. W konsekw encji nastąpić pow inna pewnej skali realokacja środków z obszaru m edycyny napraw czej na działania w arunkują­

ce zdrow ie (środow iskow e i zw iązane z zachowaniem ), uśw iada­

m ianie zasad ‘zdrow ego życia’ i stosowanie prew encji wobec głów nych chorób o znaczeniu społecznym. Ten rodzaj restruktu­

ryzacji w ochronie zdrow ia w yraźnie popiera U nia Europejska.

Dowody na to znajdujem y w wielu dokum entach i interwencjach.

Z punktu w idzenia wyzw ań przyszłości szczególnie reprezenta­

45

Konsekwencje ekonomiczne i społeczne starzenia się społeczeństwa tyw ny je st dokum ent p.t. Europa Zdrow ia (Europę for H ealth) zaprezentow any w 2002 r.. Obecnie opracowano kolejny dokument strategiczny Health Strategy z perspektyw ą na lata 2008-2013. Jego osnow ą jest dobre zdrowie w starzejącej się Europie. W podejściu do osiągania dobrego zdrowia zawarta jest koncepcja szerokiego uwarunkowania zdrowia i w związku z tym integrowania wielu polityk wokół zdrowia (European Commission 2007).

Starsze społeczeństw a w przyszłości w ym agają też zm ian w obszarze edukacji, której w yzw aniem je st rew olucja inform a­

cyjno-technologiczna. Ten czynnik w sprzęgnięciu ze zm ianam i dem ograficznym i z niebyw ałą ostrością w ydobyw a problem edu­

kacji dorosłych. R ew olucję inform acyjną cechuje duża dynam ika zmian. W takich w arunkach uzupełnianie kw alifikacji a naw et zm iana zaw odu i to nie jednokrotnie w ciągu życia b ęd ą raczej należeć do norm y niż do wyjątków. Ponadto w odpow iedzi na w yzw anie dem ograficzne pojaw ia się w zrost zainteresow ania sys­

tem ów edukacyjnych dokształcaniem i aktyw izow aniem osób dotychczas biernych zaw odow o (w tym kobiet i osób niepełno­

spraw nych) oraz populacji starszej, która wcześniej chętnie prze­

chodziła na w cześniejsze em erytury. Strategia ta nazyw ana kształceniem przez całe życie (lifelong leam ing program m e), za­

w ierająca zarów no elem ent dokształcania jak i aktywizacji osób biernych, realizow ana je st w krajach Unii Europejskiej ze zróżni­

cow aną intensywnością. O bszar kształcenia ustaw icznego w grun­

cie rzeczy ciągle należy ciągle do niezagospodarow anych, rozw i­

janych żyw iołow o bez zabezpieczenia standardów ja k o śc i12. Prym w jej realizacji w iodą kraje skandynaw skie oraz W ielka Brytania.

K ształcenie ustaw iczne w Polsce dokonuje się także w znacznej m ierze żyw iołow o; z jednej strony pod w pływ em bie­

żącego popytu rynkow ego na now e kw alifikacje, z drugiej strony pod w pływ em podaży dodatkow ych środków na szkolenia,

po-12 Do wyjątkowych programów w tym zakresie należy program Grudtvig, na­

stawiony na rozwój partnerstwa organizacji kształcenia dorosłych, wymianę doświadczeń i wspomaganie się. Program ten przyniósł wiele pozytywnych efektów w tworzeniu sieci partnerskich instytucji kształcenia osób spośród grup tzw, grup socjalnie wrażliwych: imigrantów, osób starszych, niepełnospraw­

nych, (European Commission 2007).

4 6

chodzących z funduszy europejskich, które trzeba w term inie w y­

korzystać, a z trzeciej strony - pod w pływ em podaży firm szkole­

niowych, nastaw ionych na szybki zysk masow ym pow ielaniem najprostszych szkoleń dla niezorientow anego i mało w ym agające­

go uczestnika. Brakuje tu zinstytucjonalizow anego systemu, który rozw ija się pod w pływ em zidentyfikow anych potrzeb rozwoju kapitału ludzkiego w przyszłości, brakuje m echanizm u oceniają­

cego jakość i skuteczność szkoleń, brakuje silnego i odpow ie­

dzialnego w sparcia zainteresow anych i odpow iedzialnych uczest­

ników: głów nie pracodaw ców oraz zatrudnieniow ych i edukacyj­

nych agend rządowych.

W sumie - podstaw ow ym w yzw aniem przyszłości pod wpływem starzenia się jest zagw arantow anie rozw oju kapitału ludzkiego; społeczeństw a b ęd ą w praw dzie starsze, ale lepiej w y­

kształcone i zdrowsze. Dzięki temu możliwe będzie nie tylko zre­

kom pensow anie ilościow ego ubytku zasobów pracy przez jego rozwój jakościow y, ale także sprostanie obciążeniom w ynikają­

cym ze w zrostu liczebności osób starszych oraz - co m a istotne znaczenie dla jakości życia osób starszych - ograniczenie nie­

sprawności i nieaktyw ności wśród nich, sprzyjając ich szerszej integracji społecznej w każdym z głów nych w ym iarów tej aktyw ­ ności: zaw odow ego, kulturalnego i politycznego.

Literatura:

Bórsch-Supan A. (2005), Health, A geing and Retirem ent in Europe, M annheim Research Institute for the Econom ies o f A ging (MEA).

Bond J., Peace, D ittm ann-K ohli F. and W esterhof G. (eds.) (2007), A ging in Society, Sage Publication.

Bloom D. E., Canning D., Fink G. (2008), Population Aging and Econom ic Growth, W orking Paper No. 32 o f the C om ­ m ission on Growth and D evelopm ent at the W orld Bank Castells M. (2007), Społeczeństwo sieci (tytuł oryginału 2000: The

Rise of the Network Society. The Information Age: Econ- omy, Society and Culture). PWN, W arszawa

Stanisława Golinowska Społeczno-ekonomiczne konsekwencje ...

47

Konsekwencje ekonomiczne i społeczne starzenia się społeczeństwa C haw la M ., Betcherm an G., Banerji A. (2007), From Red to Gray.

The ‘Third T ransition’ o f Aging populations in Eeastem Europe and the Form er Soviet Union, The W ord Bank, W ashington D.C.

Engerer H., Schroten M. (2008), G lobalization and the reaoloca- tion o f people, DIW , Berlin.

Econom ic Policy C om m ittee and the European C om m ission (DG ECFIN) (2006), The im pact o f aging on public expendi­

ture: projections for the EU25 M em ber States on pen­

sions, health care, long-term care, education and unem ­ ploym ent transfers (2004-2050).

European Com m ission (2007), Europe’s dem ographic future: Facts and Figures on Challenges and Opportunities, Luxem ­ bourg.

European Com m ission (2007), Toogether for Health. A Strategic A pproach for the EU 2008-2013, W hite Paper, Director- ate-General H ealth and Consum er, Brussels.

European Com m ission (2007), G rundvig. Success Stories. Europe Creates O portunities, D irectorate-G eneral for Education and Culture, Luxem bourg.

European C om m ission: Program y ram ow e UE: V-ty SHARE, VI- ty AHEAD oraz AIM , VH-m y ANCIEN.

Eurostat (2008), European Social Statistics. Social protection.

Expenditure and receipts, D ata 1997-2005, Luxem bourg.

G iannakouris K. (2008), A geing characterizes the dem ographic perspectives o f the European societies, Statistics in Focus No 72/2008, Eurostat.

G olinow ska S., Balcerzak-Paradow ska B., K rzyszkowski J.

(2007), In depth country study on Social and H ealth Ser­

vices of General Interest (SHSGI) in the EU. The case of Poland, Project o f EU Com m ission coordinated by M an­

fred Huber, Brussels.

G olinow ska S., Kocot E., Sow a A. (2007), D evelopm ent o f Sce­

narios for Health Expenditure in the A ccession E cono­

mies. C ountry Report: Poland, A HEAD, W P EX, EN EPRI Brussels.

I

G olinow ska S., H engstenberg P. and Żukowski M. (2009), D iver­

sity and Com m onality in European Social Policies: The Forging o f a European Social M odel, Scholar and FES.

K om itet Prognoz „Polska 2000 P lus’ PAN (2008), Polska w obli­

czu starzenia się społeczeństw a, W DN PAN.

Lee R. and M ason A. (2007), Population aging, wealth and eco­

nomic growwth: dem ographic dividends and public pol­

icy. Background paper prepared for W orld Econom ic and Social Survey.

van Nim wegen N., van der E rf R. (eds.) (2008), Dem ographic trends, socioeconom ic im pacts and policy im plications in the European Union, Social Situation Observatory D e­

m ography M onitor, NIDI, Hague.

Niessen J, Huddleston T. Citron L. (2007), M igrant Integration Policy Index, British Council, EU INTI Programm e.

OECD (2006), Projecting O ECD Health And Long-Term Care Expenditures: W hat are the main drivers? Econom ics D epartm ent W orking Papers No. 477, Paris.

O strow ska A. (2005), Śmierć w dośw iadczeniu jednostki i społec­

zeństwa, W ydaw nictw o IFiS PAN, W arszawa.

The Swedish N ational Institute o f Public Health (2006), H ealthy Ageing. A challenge for Europe, Stockholm.

Testa M.R. (2006), C hildbearing preferences and fam ily size is­

sues in Europe, VID Report on special Eurobarom eter No 253, wave 65.1 and 65.31, TNS O pinion and Social for the EC.

Vos R., Jose A ntonio Ocam po and Cortez A. L. (2008), Aging and D evelopm ent, UN, New York.

W alker A., (1993), Age and Attitudes, European Com m ission, Brussels.

Zw eifell P., Felder S. and M eirs M. (1999), “A geing o f Population and Health Care Expenditure: A Red H erring?” , Health Econom ics, Vol. 8, pp. 485-96.

Stanisława Golinowska Społeczno-ekonomiczne konsekwencje ...

49

L