Czy słyszący mogą być specjalistami od głuchych? W świetle informacji opisa-nych powyżej warto zastanowić się, czy osoby, które podejmują decyzje dotyczą-ce głuchych i słabosłyszących, są najlepszymi specjalistami w tej dziedzinie. Nie podważając absolutnie wiedzy eksperckiej specjalistów, związanej z wyuczonym zawodem, kierunkiem studiów i specjalizacją zawodową, warto postawić nastę-pujący problem: czy wiedza ta, w przypadku specjalistów od głuchych, ma dobre przełożenie na praktykę? Jak wygląda zastosowanie zaleceń specjalistów w życiu codziennym osoby głuchej? ta wątpliwość każe nam się zastanowić nad innym rozwiązaniem: osoba głucha jako specjalista od osób głuchych.
tradycyjna rola głuchych to w opinii wielu słyszących wykonywanie pro-stych prac, z reguły takich, do których opanowania wystarczy ukończenie szko-ły zawodowej, ewentualnie kursu przysposabiającego do wykonywania okre-ślonych czynności. Pogląd ten jest charakterystyczny zwłaszcza dla starszego pokolenia, które nie spotkało głuchych w codziennym życiu zawodowym.
ten stan rzeczy wynika z kilku przyczyn. Oto najważniejsze z nich:
• Relatywnie późne wprowadzenie możliwości kształcenia na poziomie szkół średnich w placówkach dla głuchych (pierwsi absolwenci tych szkół są obecnie czterdziestoparolatkami);
• Relatywnie późne upowszechnienie się studiów wyższych dla osób głu-chych (początek tej tendencji datuje się na drugą połowę lat 1990);
• Nieprzyzwyczajenie, a nawet brak akceptacji osób głuchych jako wy-kształconych, mających identyczne kwalifikacje, umiejętności oraz uprawnienia zawodowe jak osoby słyszące.
Częstym argumentem podważającym kwalifikacje osób głuchych są ich niż-sze kompetencje w języku polskim. Zaskakujące jest, że nie podważa się kwa-lifikacji zawodowych cudzoziemca nieznającego języka polskiego, natomiast głuchych i słabosłyszących się nie akceptuje. Jest to sytuacja niezrozumiała. to, jakie preferencje językowe ma dana osoba, w jakim języku woli myśleć i komu-nikować się, nie ma przecież z zawodowego punktu widzenia najmniejszego znaczenia. Co więcej głusi specjaliści własnym przykładem dowodzą prawdzi-wości tezy przeciwnej: życiowy sukces, mierzony dowolną miarą, można osią-gnąć również będąc osobą głuchą i komunikując się w języku migowym.
Głusi specjaliści mają jeszcze jedną istotną cechę, która daje im przewagę w stosunku do specjalistów słyszących – mają częsty kontakt z osobami, co do których decyzje innych specjalistów okazały się nietrafne lub nieskuteczne. Są świadomi, jak wiele szkód dla rozwoju jednostki może wyrządzić nietrafna de-cyzja, potrafią podać przykłady takich decyzji, które były podejmowane w sto-sunku do nich samych. to powoduje, że ich opinie i oceny są bardzo cenne.
Powstaje zatem pytanie: czy wykształcenie głuchych specjalistów jest wy-starczające, aby byli konkurencyjni na rynku pracy i aby traktowano ich jako partnerów zawodowych w orzecznictwie i pozostałych zadaniach związanych z podejmowaniem decyzji w sprawach głuchych i słabosłyszących? Oczywiście tak. Głusi i słyszący specjaliści mają tę samą wiedzę, te same uprawnienia, co po-winno być wystarczającym argumentem formalnym. Natomiast zdecydowanie lepsza znajomość problematyki środowiska głuchych i słabosłyszących, w tym języka migowego, predestynuje głuchych specjalistów do roli liderów orzekania w kwestiach związanych z głuchymi i głuchotą. Co więcej, jako osoby wywodzą-ce się ze środowiska głuchych są oni w rzeczywistości ich reprezentantami.
Podsumowanie
Nie kwestionując wiedzy zawodowej i umiejętności słyszących specjalistów, którzy podejmują decyzje w sprawach osób głuchych i słabosłyszących, należy jednak podkreślić, że niekiedy brakuje im informacji z zakresu deaf studies.
Oznacza to, że ich decyzje podejmowane są bez uwzględnienia aktualne-go stanu wiedzy oraz współczesnych doświadczeń innych krajów. Dodatkowo
brak ewaluacji skutków i monitoringu podjętych decyzji sprawia, że decyzje raz podjęte są podtrzymywane – nawet wtedy, gdy istnieją dowody, iż były błędne.
Natomiast osoby, które są najbardziej kompetentne do podejmowania decyzji w sprawach osób głuchych i słabosłyszących, czyli specjaliści głusi i słabosły-szący, są pomijane lub nieuwzględniane w tego rodzaju działalności.
Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych jasno wyraża akcepta-cję dla aktywnego uczestnictwa w procesach decyzyjnych dotyczących polity-ki i programów dla osób głuchych i słabosłyszących tych, których te programy bezpośrednio dotyczą. Konwencja gwarantuje także dzieciom niepełnospraw-nym prawo do wyrażania swoich poglądów w sprawach ich dotyczących.
Rekomendacje
1. W skład zespołów orzekających o potrzebie wspomagania rozwoju dziec-ka powinny wchodzić, poza obecnie przewidzianymi w ustawie, osoby głuche, specjaliści będący dziećmi głuchych rodziców (CODA) lub specjaliści z zakresu studiów nad głuchotą.
2. Indywidualne programy pomocy psychologiczno-pedagogicznej tworzo-ne przez specjalistów powinny uwzględniać prawo dziecka do języka migowe-go i kontaktów ze społecznością głuchych. Dla dzieci, które mają wadę słuchu w stopniu głębokim, w procesie tworzenia programu pomocy, należy uwzględ-nić także naukę Polskiego Języka Migowego przez dziecko oraz jego rodziców.
Stopień zaangażowania dziecka w naukę języka migowego powinien być co najmniej równorzędny z zaangażowaniem w naukę języka mówionego.
3. Orzekanie o potrzebie kształcenia specjalnego musi zawierać element badania interakcji z rówieśnikami, także rówieśnikami głuchymi. Orzeczenie musi bazować na badaniu prowadzonym przez odpowiedni okres czasu, który pozwalaja na dokładne rozpoznanie zachowań komunikacyjnych dziecka.
4. Studia wyższe, kwalifikujące do pracy w szkołach, placówkach psycho-logiczno-pedagogicznych oraz w zakresie wczesnej interwencji i wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, powinny zawierać program kursu deaf studies (nierehabilitacyjnego podejścia do głuchoty) oraz pełny kurs Polskiego Języka Migowego w stopniu adekwatnym do typu studiów.
5. Należy zapewnić dzieciom, młodzieży i dorosłym dostęp do usług do-radztwa i poradnictwa, ze szczególnym uwzględnieniem poradnictwa zawo-dowego i psychologicznego.
6. Wszelkie decyzje podejmowane w stosunku do osób głuchych powinny podlegać procesowi ewaluacji i monitoringu.
Małgorzata Czajkowska-Kisil Agnieszka Laskowska-Klimczewska