EKONOMIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU W BADANIACH POLSKICH I NIEMIECKICH
9. Globalna odpowiedzialność. W zrównoważonym rozwoju powinno się przede wszystkim dążyć do obniżenia zużycia zasobów na mieszkańca
w krajach uprzemysłowionych nawet o 80-95% do 2050 roku oraz zmniej-szenia wzrostu ludności w krajach rozwijających. Kraje uprzemysłowione powinny ponosić szczególną odpowiedzialność za realizację wewnątrz-pokoleniowej sprawiedliwości, globalnego rozwoju zrównoważonego i sprawiedliwych warunków handlu10.
10. Zrównoważona (socjalno-ekologiczna) gospodarka rynkowa lub mie-szana. Przedstawiciele ekonomii zrównoważonej uważają, że jedynie sys-temy rynkowe w gospodarce o trwałych zrównoważonych ramach porząd-kowych są zdolne do właściwego, pożądanego społecznie rozwoju, tym samym odrzucają czystą gospodarkę rynkową i gospodarkę centralnie ste-rowaną. Według naukowców niemieckich polityka musi aktywnie interwe-niować dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju i redukowania załamań rynku. W gospodarce niemieckiej w ustawie stabilizacyjnej dokonano wy-boru kluczowych pól działania i strategii, by przyspieszyć proces transfor-macji społeczeństwa niemieckiego w kierunku gospodarki zrównoważonej.
Wprowadza się centralne dziedziny strategiczne i pola działań, w których ten proces będzie przykładowo wdrażany. Zaliczają się do nich: zrówno-ważona polityka gospodarcza, energetyczna, mobilnościowa, rolna, ochrony zasobów i polityka produktowa. Naukowcy niemieccy zwracają uwagę na szereg niedocenianych problemów w ekonomii zrównoważonego rozwoju.
Do takich problemów zaliczyć należy niedostrzeganie centralnej roli zrównoważonej polityki pieniężnej i finansowej. Według H. Binswangera w przyszłości funkcja kreowania polityki pieniężnej nie będzie mogła
8 W Polsce obszerne badania nad tym wskaźnikiem prowadził J. Śleszyński z Uniwersytetu Warszawskiego, a w Niemczech H. Diefenbacher z Instytutu FEST z Heidelbergu. Zob. Wskaźniki ekorozwoju. Red.
T. Borys. Ekonomia i Środowisko, Białystok 1999 oraz J. Śleszyński: Wskaźniki trwałego dobrobytu ekonomicznego. „Wiadomości Statystyczne” 2006, nr 7-8, s. 56-67.
9 Narodowy Indeks Dobrobytu jest kluczową wielkością monetarną, to znaczy wszystkie przyjęte zmienne dostępne są w formie wartości pieniężnych rocznych przepływów lub mogą być jako takie przedstawione.
Obejmuje on w swej podstawowej wersji 21 zmiennych, w wersji zmodyfikowanej 19 lub 23 zmienne.
Szerzej na ten temat: R. Zieschank, H. Diefenbacher: Narodowy indeks dobrobytu. W: Ekonomia zrówno-ważonego rozwoju. Op. cit., s. 123-130.
10 Obszerne studia nad podstawowymi problemami teoretycznymi i politycznymi zostały przedstawione w publikacji E. Kośmickiego: Zrównoważony rozwój w warunkach globalizacji gospodarki. Ekonomia i Środowisko, Białystok – Poznań 2010.
legać bankom komercyjnym, powinna być zależna tylko od banków cen-tralnych lub uzgodnień na szczeblu międzynarodowym. Obszerne badania w Polsce, zwłaszcza nad ekologiczną ewolucją rynku finansowego, pro-wadzone są przez L. Dziawgo z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w To-runiu11. Zwolennicy ekonomii zrównoważonego rozwoju za największe wyzwania XXI wieku uważają, oprócz ochrony klimatu, problematykę szu-kania szans wynikających ze zrównoważonej przebudowy społeczeństwa przemysłowego na rynku pracy. Za jeden z najważniejszych problemów do rozwiązania w zrównoważonej ekonomii uważa się wypracowanie strategii zwalczania bezrobocia, np. poprzez skracanie czasu pracy12.
Podsumowanie
Z koncepcji zrównoważonego rozwoju wynika szereg konsekwencji dla ekonomii zrównoważonego rozwoju. Zaliczamy do niej podstawę trwałości i zrównoważenia połączoną z ideą sprawiedliwości wewnątrzpokoleniowej i międzygeneracyjnej oraz odpowiedzialności. Koncepcja rozwoju zrówno-ważonego postuluje nowe kryterium oparte na ludzkich potrzebach w wymiarze wewnątrz- i międzygeneracyjnym. Trwałość i równoważenie obejmują wszyst-kie istotne obszary aktywności człowieka, nie koncentrując się tylko na ochro-nie środowiska. Uznaochro-nie istochro-nienia granic pojemności asymilacyjnej środowiska przyrodniczego wymaga zachowania (lub szukania) równowagi pomiędzy ładami: ekonomicznym, ekologicznym, społecznym i przestrzennym. Podejście zintegrowane powinno uwzględniać główne współzależności pomiędzy celami zrównoważonego rozwoju. Sprawiedliwość międzypokoleniowa powinna na-tomiast oznaczać suwerenne decyzje wyboru dóbr, które będą produkowane, oraz sprawiedliwą ich dystrybucję.
Ekonomia zrównoważona przyjmuje mocną zasadę trwałości, którą wią-żemy z istnieniem nieprzekraczalnych granic środowiska przyrodniczego oraz z trwałym zachowaniem zasobów naturalnych. Oznacza to, że paradygmat wzrostu akceptowany w ekonomii środowiska powinien być zastąpiony para-dygmatem trwałości i zrównoważenia. Powinno to być osiągnięte za pomocą trzech ścieżek zrównoważonego rozwoju: efektywności, trwałości użytkowania i samowystarczalności. Zrównoważona ekonomia, którą uważa się za
11 L. Dziawgo: Zielony rynek finansowy. Ekologiczna ewolucja rynku finansowego. PWE, Warszawa 2010.
12 H. Rogall: Kluczowe tezy ekonomii zrównoważonej. W: Ekonomia zrównoważonego rozwoju. Op. cit.
sekwentną ewolucję ekonomii ekologicznej, powinna zająć się realnymi sposo-bami osiągnięcia wysokich standardów w ramach pojemności ekologicznej.
Nowa dyscyplina wywołuje wiele dyskusji, sporów i kontrowersji w śro-dowisku zwłaszcza polskich naukowców. Dotyczy to samego pojęcia, zakresu problemów badawczych i sposobów ich rozwiązywania. Jednym z nich jest pojęcie kapitału naturalnego i warunek trwałości oraz zasady zachowania tej trwałości w czasie. W ekonomii zrównoważonej przyjmuje się istnienie bariery pojemności środowiska, co wyznacza granice bezpiecznego środowiskowo roz-woju gospodarczego. Naukowcy niemieccy uznają to za podstawę do odrzuce-nia równowagi trzech celów: ekonomicznego, społecznego i środowiskowego.
Pogląd ten nie jest akceptowany przez naukowców polskich, ponieważ istota zrównoważonego rozwoju to ład zintegrowany, czyli pewne ograniczenia w korzystaniu ze wszystkich ładów.
Jak wynika z przeprowadzonej analizy poglądów zarówno naukowców polskich, jak i niemieckich, porządkujące znaczenie zarówno w ekonomii środowiska, ekonomii ekologicznej, jak i ekonomii zrównoważonego rozwoju przypisuje się zasadom trwałości rozwoju. Trwałość rozwoju zakłada umie-jętność poprawnej wyceny wszystkich konsekwencji działalności gospodarczej, m.in. umiejętność wyceny efektów zewnętrznych, wyceny dóbr nierynkowych czy sporządzenia analizy kosztów i korzyści. Kompetentna analiza trwałego rozwoju wymaga jednak dodatkowej wiedzy spoza ekonomii, stąd podejście interdyscyplinarne. Przed naukowcami stoi bardzo duże wyzwanie dotyczące określenia programu ekonomii zrównoważonej. Zasady zrównoważonego roz-woju nie są wyraźnie wskazane także w naukach o zarządzaniu, może poza koncepcją społecznej odpowiedzialności biznesu. W dalszych badaniach nad wdrażaniem zrównoważonego rozwoju przyszedł czas na obszary dziedzinowe, takie jak m.in.: zrównoważony transport, zrównoważona turystyka, zrówno-ważona konsumpcja i produkcja, zrównozrówno-ważona logistyka, zrównozrówno-ważona gos-podarka energetyczna, zrównoważona gosgos-podarka leśna, zrównoważone rol-nictwo itd.
Konkludując, należy stwierdzić, że omawiane dyscypliny naukowe, za-równo te o utrwalonej już pozycji w ekonomii, jak ekonomia ekologiczna i eko-nomia środowiska, czy nowa dyscyplina ekoeko-nomia zrównoważona, przy-czyniają się do rozwoju wiedzy w zakresie problemów powstających na styku gospodarki, społeczeństwa i środowiska przyrodniczego.
ECONOMICS OF SUSTAINABLE DEVELOPMENT IN THE POLISH AND GERMAN STUDIES
Summary
The article presents the views of German and Polish scientists in the emerging scientific discipline − economics of sustainable development. Also the state of knowledge in such disciplines as environmental economics and ecological economics was assessed. Presented controversy concerning the concept and research issues, methods of making and solving them in this new discipline.
Grażyna Musiał
Łukasz Jakub Mleczko