W ŚWIATOWEJ ORGANIZACJI HANDLU
2. WTO i globalne dobra publiczne
2.2. Globalne dobra publiczne w praktyce WTO
Rozpatrując kwestię wykorzystania koncepcji globalnych dóbr publicznych w codziennej praktyce WTO, trudno jest wskazać konkretne przykłady takiego dzia-łania. Wprawdzie w preambule porozumienia o ustanowieniu WTO znajduje się sformułowanie dotyczące „optymalnego wykorzystania światowych zasobów zgodnie z celami zrównoważonego rozwoju, przy uwzględnieniu ochrony i zachowania śro-dowiska”, jednak w żadnym z porozumień WTO nie ma konkretnego odwołania do tematu dóbr publicznych. Niemniej w codziennej praktyce WTO można znaleźć przy-kłady, które wskazują, że organizacja zajmuje się również tego typu kwestiami, chociaż brakuje odwołań do ofi cjalnych dokumentów. Są to tzw. obszary związane z handlem (trade-related issues), a więc dziedziny, które w większym lub mniejszym stopniu wiążą się z polityką handlową. W kontekście WTO globalnymi dobrami publicznymi mogą być na przykład regulacje dotyczące międzynarodowej stabilności lub bezpieczeństwa gospodarczego i politycznego, środowiska, przepisy dotyczące lotnictwa cywilnego, telekomunikacji, pomocy humanitarnej czy przepływu wiedzy25.
W związku z tym w ostatnich latach pojawiły się propozycje włączenia tematu globalnych dóbr publicznych w ramy WTO. Jedną z takich propozycji jest przy-jęcie wielostronnego porozumienia na temat dostaw globalnych dóbr publicznych (WTO Agreement on the Supply of Global Public Goods). Umowa miałaby być wzoro-wana na istniejącym Porozumieniu w sprawie handlu usługami (General Agreement
24 Mavroidis P.C., Free Lunches? WTO as Public Good, and the WTO’s View of Public Goods, „Euro-pean Journal of International Law” 2012, No. 23(3), s. 735.
25 J. Love, Proposal for a WTO Agreement on the Supply of Global Public Goods, WTO Public Forum 2011, https://www.wto.org/english/forums_e/public_forum11_e/wto_supply_of_public_goods_
kei_2011_e.pdf (12.04.2016).
on Trade in Services, GATS) i zawierać zobowiązania członków WTO podobne do tych, które odnoszą się do eliminacji taryf celnych, subsydiów czy innych form libe-ralizacji wymiany. Porozumienie zawierałoby mechanizm, który mógłby być stoso-wany w sytuacji występowania niedoboru niektórych dóbr publicznych. Powodem takich braków jest z jednej strony zjawisko zwane „free rider” – efekt gapowicza, a z drugiej występowanie układu zwanego „dylematem więźnia”. W pierwszym przy-padku „gapowicz” to podmiot, który korzysta z dóbr publicznych w stopniu, który prze-wyższa jego wkład i koszty wytworzenia lub utrzymania, co wpływa w konsekwencji na problem podaży dóbr publicznych. Z kolei dylemat więźnia to sytuacja, gdy podmioty biorące udział w grze mogą odnosić korzyści, dopuszczając się zdrady partnera. Jednak w przypadku zdrady obu straty są największe. Oznacza to, że strategia konfl iktu domi-nuje nad współpracą i ugodą. Większa skłonność do współpracy występuje jedynie w sytuacji wielokrotnie powtarzanej gry dylematu więźnia26.
Zgodnie z propozycją porozumienie na temat globalnych dóbr publicznych zawie-rałoby dobrowolne listy koncesyjne, które z kolei stanowiłyby wiążące zobowiązanie członków do zwiększenia zaopatrzenia w takie dobra. Podstawą uruchomienia mecha-nizmu byłaby formuła wystandaryzowanej oferty lub zapytania, które można byłoby składać w przypadku potrzeby zaspokojenia braku określonego dobra publicznego27. Przykłady potencjalnych ofert to utworzenie globalnego funduszu na rzecz zwalczania określonej choroby cywilizacyjnej, ustanowienie grantów pomocowych czy inicjatyw wspierających określone działania rozwojowe.
Z dotychczasowej analizy wynika, że proponowana formuła porozumienia byłaby w znacznej mierze skierowana do krajów rozwijających się, które byłyby głów-nymi benefi cjentami nowego rozwiązania. Doświadczenie pokazuje, że to właśnie ta grupa krajów zgłasza niewystarczający dostęp do globalnych dóbr publicznych, a dzięki proponowanemu mechanizmowi w ramach WTO braki te mogłyby zostać uzupełnione. Na razie dyskusja na ten temat ogranicza się do wąskiego grona eks-pertów i teoretyków. Jak dotąd żadna debata w ramach WTO nie doprowadziła do wypracowania jasnego i spójnego podejścia organizacji do tych kwestii. Jedną z przy-czyn tego jest niedostatecznie opracowana koncepcja globalnych dóbr publicznych, ponadto kwestia ta może stanowić kolejne potencjalne źródło sporów i kontrowersji między wysoko rozwiniętymi a rozwijającymi się członkami WTO.
26 Szerzej: M. Grącik, Unia Europejska i Stany Zjednoczone w Światowej Organizacji Handlu, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2010, s. 16–22.
27 Ibidem.
Podsumowanie
Koncepcja zrównoważonego rozwoju należy do podstawowych zasad WTO, ale nie ma wyraźnej reguły stojącej za tym pojęciem. Oznacza to, że nieprzestrzeganie przez członka WTO zasady zrównoważonego rozwoju nie stanowi prawnej podstawy do oskarżenia go o łamanie reguł WTO w procesie rozstrzygania sporów tej organiza-cji. Jednak zasada ta jest obecna w systemie handlu międzynarodowego, a jej łamanie może mieć dalekosiężne skutki dla prowadzenia wymiany handlowej między człon-kami WTO.
Jeśli natomiast chodzi o globalne dobra publiczne, to sama instytucja WTO może stanowić przykład globalnego dobra publicznego. Jest to wielostronne forum negocja-cji, do którego dostęp mają 162 państwa świata. Ponadto wszyscy członkowie WTO mogą wykorzystywać funkcje WTO w swojej praktyce handlowej w celu realizacji swoich interesów. Jedynym ograniczeniem jest to, że nieczłonkowie nie mają do niego bezpośredniego dostępu. Biorąc jednak pod uwagę skalę i zakres oddziaływania mię-dzynarodowego systemu handlowego i centralną w nim rolą WTO, należy stwierdzić, że podlegają jego regułom i korzystają z jego funkcjonowania również podmioty nie-będące formalnie członkami organizacji.
Bibliografi a
Aid for trade, http://www.wto.org/english/tratop_e/devel_e/a4t_e/aid4trade_e.htm
Appellate Body report, http://www.wto.org/english/tratop_e/dispu_e/cases_e/ds58_e.htm Enhanced Integrated Framework, http://enhancedif.org/en/about
Harnessing trade for sustainable development and a green economy, WTO 2011, s. 3, http://www.
wto.org/english/res_e/publications_e/brochure_rio_20_e.pdf
Hoekman B.M., Kostecki M.M., Th e Political Economy of the World Trading System. Th e WTO and Beyond, Oxford University Press, Oxford 2001
India quantitative restrictions on imports of agriculture, textile and industrial products, http://
www.wto.org/english/tratop_e/dispu_e/90abr.pdf
Keohane R.O., International institutions and State Power. Essays in International Relations Th e-ory, Westview Press, Boulder San Francisco & London, London 1989
Kleer J., Globalne dobra publiczne a państwo narodowe, Instytutu Gospodarki Światowej, „Prace i Materiały” nr 267, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2005
Love J., Proposal for a WTO Agreement on the Supply of Global Public Goods, WTO Public Forum 2011, https://www.wto.org/english/forums_e/public_forum11_e/wto_supply_of_
public_goods_kei_2011_e.pdf
Lydgate E.B., Sustainable Development in the WTO: From Mutual Supportiveness to Balancing,
„World Trade Review” October 2012, Vol. 11, Issue 04
Mavroidis P.C., Free Lunches? WTO as Public Good, and the WTO’s View of Public Goods, „Euro-pean Journal of International Law” 2012, No. 23(3)
Ministerial Declaration, Doha, 14 November 2001
Polska w WTO, red. K. Kaczurba, E. Kawecka-Wyrzykowska, Instytut Koniunktur i Cen Han-dlu Zagranicznego, Warszawa 2002
Porozumienie ustanawiające Światową Organizację Handlu, 15 kwietnia 1994 r., Dz.U. z 24 sierpnia 1995 r.
Słownik podstawowych pojęć w pomocy rozwojowej, http://www.un.org.pl/rozwoj/pr_slownik.
php#17
United States – Import: Prohibition of Certain Shrimp and Shrimp Products, http://www.wto.
org/english/tratop_e/envir_e/edis08_e.htm
United States – Standards for Reformulated and Conventional Gasoline, WT/DS2/R, 29 January 1996, http://www.wto.org/english/tratop_e/dispu_e/2-9.pdf
Wolny handel dla koncernów, http://www.przeglad-tygodnik.pl/pl/artykul/wolny-handel-dla- koncernow