Grecka rzeźba archaiczna 650-480 p.n.e. Rzeźba dzieli się na rzeźby pełne, reliefy płaskie i reliefy wypukłe. Rzeźby mogą zachowywać naturalny rozmiar, zmniejszać lub zwiększać rozmiar przedstawienia.
W V-IV wieku p.n.e. tworzyli tacy rzeźbiarze jak Fidiasz. W 480 p.n.e. odbywają się bitwy w Termopilach i morska bitwa
Okres geometryczny (1320-650 p.n.e.) Okres archaiczny (650-480 p.n.e.) Okres klasyczny (480-323 p.n.e.) Okres hellenistyczny (323p.n.e.)
W VI-VII wieku następowała koloniazacja na zachód.
Po reformach Soloma następowały stopniowe reformy mające na celu budowanie demokracji. W latach 546-510 rządziła rodzina Pizystratydów jako tyrani Aten. W 510 zamordowano synów Pizystratesa i obalono rządzącą dynastię.
W 508 Plejstenes wprowadził reformy demokratyczne, rozpoczął się okres demokracji. Szybko zbliżała się jednak interwencja perska. Persja zagrażała koloniom w Azji Mniejszej W 490 bitwa pod Maratonem, a w 480 Persowie dotarli do Aten i zniszczyli świątynie na Akropolu.
Grecy poprzez Persów i Fenicjan mieli dostęp do całego dziedzictwa Bliskiego Wschodu. Kontaktowali się też z Egipcjanami. Herodot wędrował po Egipcie i spisywał swoje podróże.
Rzeźba to zmaganie się symboliki z realizmem. Rzeźba archaiczna przeszła drogę od sche-matyzmu do realistycznego przedstawienia człowieka. Realizm wprowadził Grecję w okres kla-syczny.
Rzeźba pełniła funkcję wotywną, jako figurki wotywne. Figurki składano bóstwom w podzię-kowaniu za łaskę lub z prośbą o łaskę. Drugie zastosowanie greckiej rzeźby to rzeźba kultowa – wytwarzano posągi bóstw przypominających ludzi. Rzeźby kultowe ustawiano w świątyniach. Trzecia grupa to rzeźba sepulkralna, występująca na grobach. Na grobach zmarłych stawiano ich podobizny opatrzone inskrypcją wysławiającą cnoty. Rzeźba miała upamiętniać zmarłego. Czwarta grupa to rzeźba dekoracyjna, zdobiła budynki publiczne, świątynie np. w postaci reliefów.
Istnieją podejrzenia, że początkowo Grecy rzeźbili w drewnie, ale zabytków drewnianych zachowało się bardzo mało. Rzeźbę pełną i reliefy wykonywano z wypalanej gliny – terakoty. Glina była fazą pośrednią między drewnem a kamieniem. Grecy rzeźbili w marmurze, a także wapieniu.
Z czasem zaczęto stosować łączone materiały łączone – akrolity. Łączono marmur i wapień z drewnem. Techniką akrolityczną była także chryzelefantyna.
Produkowano także rzeźby brązowe, posągi tworzone m.in. techniką wosku traconego. Po-sągi były często przetapiane ponownie.
Zniszczone rzeźby wapienne i marmurowe używano do produkcji wapna palonego. Pomniki marmurowe niszczono w ten sposób w czasach islamskich.
Przykładami rzeźby najwcześniejszej archaicznej są: Dama z Auxerre (ok. 640 p.n.e.) o wysokości 70 cm, znajduje się w Luwrze. Figurka ta pokazuje tworzenie się stylu dedalickiego
(od Dedala z Krety). Dedal jest postacią symboliczną. Styl dedalicki charakteryzuje Damę z Auxerre. Cechami charakterystycznymi są frontalizm całego przedstawienia, schematyzm, wpływy asyryjskie i bliskowschodnie, twarz z niskim czołem, oczy otwarte bez wyrazu, twarz schamatyczna bez indywidualizmu, przedstawienie jest sztywne, postaci są ubrane w długie peplosy, nogi są złączone. Charakterystyczne są loki, fryzura lub peleryna typowe dla Asyrii. Jedna ręka jest opuszczona wzdłuż ciała, a druga uniesiona ku piersi. Jest to gest symboliczny. Fragment liry wykonano z kości słoniowej na wyspie Samos w VII wieku. Figurka tworząca ten fragment jest stylizowana, przypomina rzeźbę bliskowschodnią
Głowa dipylońska (ok. 610 p.n.e.) charakteryzuje się dużymi oczami, brakiem indywiduali-zmu, geometrycznym charakterem włosów, chęcią oddania figury w skali 1:1.
Istniały dwa kręgi artystyczne. Joński funkcjonował na wyspach i w Azji Mniejszej.
Kora Cheramyesa (Samos, ok. 570) znaleziona na wyspie Samos. Jest rzeźbą stojącą. Są dwie odmiany rzeźb stojących – kobiece, odziane najpierw w peplos, potem w chiton. Kora to ogólna nazwa rzeźby stojącej kobiecej. Kory pojawiają się w rzeźbie sepulkralnej. Kory charakteryzują się sztywnością, schematyzmem, opuszczonymi rękami, jedna ręka może trzymać owoc, kwiat lub zwierzę, nogi są złączone lub lekko rozstawione. Kora to wyidealizowane przedstawienie kobiety bez cech indywidualnych. Mają charakterystyczny uśmiech archaiczny, który występuje też u kourosów i znika około 500 p.n.e. Uśmiech archaiczny to twarz bez wyrazu.
Kora z Keratei (ok. 580-560)
Kouros z Nowego Jorku (ok. 600) jest typowy dla stylu jońskiego, jest delikatny, rzeźbę można oglądać ze wszystkich stron. Kouros jest rzeźbą wyidealizowanego mężczyzny. Kouros znaczy chłopiec. Postać kourosa jest naga, początkowo z bardzo długą fryzurą, potem skra-cającą się. Oczy są duże, twarze bezosobowe. Twardą linią zaznaczono brzuch jako cechę anatomiczną. Zaznaczano tak klatkę piersiową, rzepki kolan. Ręce są wyprostowane, nogi w lekkim wykroku.
Kleobis i Biton, rzeźba z Delf, ok. 580 p.n.e. to figury związane z historią o synach kaplanki bogini Hery, którzy tak ukochali matkę, że by nie odrywać wołów od pracy sami zaciągnęli rydwan z ich matką do Delf, zdobywając uznanie. Poprosiła o wszystko co najlepsze dla synów, a bogowie bezboleśnie uśmiercili ich we śnie. Rzeźba jest reprezentantem stylu doryckiego w rzeźbie. Styl dorycki w rzeźbie jest cięższy, masywniejszy i mniej zgrabny niż styl joński.
Apollo z Tenei (ok. 550) przypomina rzeźbę pełną znaną z egiptu faraońskiego z tego okresu. Jest to bardzo znana rzeźba. Diodor Sycylijski opowiada historię dwóch rzemieslników, który mieli niezależnie stworzyć dwie połowy figury naturalnej wielkości. Obaj pracowali niezależnie, a posągi idealnie pasowały do siebie. Anegdota ta podkreśla istnienie kanonu egipskiego, który został przejęty przez Greków archaicznych. Wcześniejsze rzeźby nawiązywały do Asyrii.
Oba style joński i dorycki, są już bardziej realistyczne niż pierwsze rzeźby.
Moschophyros (ok. 570) i Jeździec Rampin (ok. 560) są charakterystyczne dla kręgu at-tyckiego, które charakteryzują się smukłością proporcji, delikatnością i szczegółowością przed-stawień detali. Stworzone zostały w pobliżu Aten. Rzeźby te łamią kanon postaci stojącej na baczność. Kouros lub kora mogli wysuwać do przodu tylko jedną nogę lub unosić rękę. Tymczasem attycki Moschophyros niesie na ramionach cielaka narzuconego na ramiona. Męż-czyzna unosi obie ręce i trzyma cielaka za obioe nogi, co dodaje dynamizmu. Jest pierwzorem przedstawienia Dobrego Pasterza.
Jeździec Rampin może przedstawiać Pizystratesa lub jednego z jego synów. Postać wyko-nana jest bardzo precyzyjnie, dokładnie oddano jego loki. Figura ta jest osadzona na koniu,
co sprawia, że jest ona bardziej dynamiczna. Figura obraca się na koniu w jednym kierunku. Rzeźba ta jest ważna w rozwoju rzeźby statuarycznej w stronę rozwoju realizmu.
kouros z Sounion (600-570) kouros z Volomandra (550) Wraz z upływem czasu kourosy stawały się coraz mniej schamatyczne i coraz bardziej realistyczne.
Apollo z Monachium Kouros z Anavysos (po 520) jest figurą sepulralna, bardzo realiztyczną. Były 3 style attycki, joński i dorycki.
Uszy oraz włosy były charakterystycznymi cechami rzeźb greckich pokazujących jej rozbwój. Włosy stają się coraz krótsze, a uszy coraz bardziej realistyczne.
“Hopodramos”, kon. VI w. to figura hoplity, ukazanego z profilu w ruchu. Postać jest już silniej zidywidualizowana.
“Maratończyk”, kon. VI w. Ranny wojownik, Attyka, ok. 520-510 p.n.e.
Efeb Kritios (ok. 480 p.n.e.) to pełna rzeźba w skali 1:1. Jego twarz jest przedstawiona dokładnie, a ciało dużo bardziej realistycznie niż na kourosach o 150 lat starszych. Okres archaiczny to przejście od stylu geometrycznego i wpływów bliskowschodnich i egipskich do rzeźb realistycznych.
Figura APolla z Pireusu (520-500) ma cechy indywidualne. Kora z Chios (ok. 510 p.n.e.) zawiera ślady dekoracji malowanej. W przeszłości wszystkie rzeźby malowano na jaskrawe kolory.
Kory z “Perserschutt” ok. 520-490 to rzeźby powstałe w okolicach najazdu perskiego. Zna-lazła się ona w tzw. gruzie perskim. Zostały wyrzeźbione przed najazdem perskim. Rzeźby zgarnęli grecy do tzw. gruzu w ramach sprzątania Aten po zniszczeniach.
Kory i kourosy były głównie rzeźbami wotywnymi, czasami powstawały podobne rzeźby sepulkralne.
“Peplofora”
Relief grobowy z Chrysapha, Sparta, ok. 550-530, to przykład sztuki lokalnej. Na tronie siedzi para małżonków. Przedstwiono ich z profilu, ale głowy są odwrócone i skierowane en face. Para jest znacznie większa niż postaci żałobników stojące przed tronem. Zróżnicowanie wielkości postaci jest cechą rzeźby wschodniej, zapożyczeniem z kultur wschodu.
Trzygłów z przyczółka świątyni Ateny, pocz. VI, i Atena z ok. 525 pochodzą z gruzu perskiego. Były to dekoracje świątyni Ateny sprzed najazdu pełnego. Greccy rzeźbiarze eks-perymentowali także z rzeźbą pełną o charakterze ściśle dekoracyjnym. W latach 520-500 powstały dekoracyjne rzeźby zdobiące świątynie Ateny Orias stojącą wówczas na Akropolu. Trzygłów to figura złożona z ciał 3 węży zakończonych głowami 3 mężczyzn. Postaci te są wciąż schematyczne.
Baza kourosa z Kerameikosu, scenyz palesty, ok. 510, jest już nową jakością w sztuce. Ciało ludzie przedstawiono na sekwencyjnych scenach. Nagi mężczyzna jest przedstawiony reali-stycznie w czasie kolejnych ćwiczeń wykonywanych na palestrze, w najróżniejszych postawach i układach ciała.
Fryz skarbca Syfnijczyków w Delfach (gigantomachia) ok. 525 to dekoracja reliefowa. Lata 520-500 były przełomowe dla rozwoju rzeźby. Ukazano ciała zmarłych, w tym odciągane ciała zmarłych w celu przeprowadzenia ich rytualnego pochówku.
Gigantomachia symbolizowała zmagania Greków z Persami, których utożsamiano z gigan-tami. Było to wtedy bardzo popularne przedstawienie obok wojny trojańskiej, w której po-szczególne plemienia greckie spotkały się we wspólnej walce. Syflijczycy to społeczność jońska,
a więc relief reprezentuje sztukę jońską. Dla tego reliefu charakterystyczna jest troska o detal, dbałość o preoporcje i szczegóły.
Świątynia Ateny Aphaia na Eginie ma dekoracje trójkątnego przyczółka zachodniego (ok. 500-490) i wschodniego (ok. 490-480).
Przyczółki od początku kusiły, by wypełnić je dekoracjami. Trudno było wypełnić jednak przestrzeń w zwężeniu. Zdecydowano się na zgięcie postaci, ukazanie postaci w ruchu, leżącej lub klęczącej. Taki esperyment wykonana na Eginie, gdziew postaci ludzki eprzedstawiono w różnych pozycjach w zależności od dostępnej wysokości przyczółka. Przyczółek W zawiera postać leżącego umierającego wojownika, głęboko zanurzoną w okresie archaicznym, z archa-icznym uśmiechem. W przyczółku E jest o 10 lat młodszy umierający hoplita przedstawiający realistycznie cierpiącą postać. Okres między stworzeniem dwóch przyczółków mógł więc być kluczowy dla rozwoju rzeźby.
Z Eginy, z przyczółka, pochodzi także postać łucznika scytyjskiego. Była ona pokryta malowaniem.
W stylu doryckim dekoracj amalarska miała na celu wydobyć figury przyczółka z tła. Były one bowiem słabo widoczne bez malowania. Metopy były pozbawione zdobień.
17.04.2012 – zastępstwo, rzeźba z Afrodyzji.