• Nie Znaleziono Wyników

Z wieków ciemnych Grecji wyłoniły się miasta-państwa, twory polityczne kwane polis. W Grecji archaicznej i klasycznej istniało ponad 90 polis, każda polis miała swój kalendarz. Miasta powiązane są językiem, kulturą i odwołaniami do historii swpisanych w okresie archaicznym przez takich autorów jak Homer, który napisał Odyseję i Iliadę. Grecja wyróżniała się więc głębokim partykularyzmem.

Każda polis miała bariery wzrostu, jedno polis rzadko przekraczała promień 30 km, czyli jednego dnia drogi pieszo.

Okresy w historii Grecji:

• okres mykeński (1900-1200 p.n.e.) • Wieki Ciemne (1200-800 p.n.e.)

• okres archaiczny (800-480 p.n.e.) (zniszczenie Aten przez Persów) • okres klasyczny (480-323 p.n.e.) (podboje Aleksandra Wielkiego) • okres hellenistyczny (323-146 p.n.e.)

• okres grecko-rzymski (146 p.n.e.-330 n.e.)

W wiekach ciemnych greckie narzędzia dotarły już na Cypr i do Azji Mniejszej. Kultura grecka to kultura miast-państw. Było ich kilkaset. Najwieksze, Ateny i Sparta, powstały w IX wieku na drodze synojkizmu (współzamieszkiwania), czyli połączenia kilku miast sąsiednich w wyniku dominacji jednego ośrodka nad innymi. W ten sposób Ateny zdominowały miasta w Attyce i włączyły je w swoje granice i struktury.

Istniały różne systemy polityczne: tyrania, oligarchia, arytokracja, demokracja. Ateny i inne polis w wiekach VII-początek VI p.n.e. były związane z tyranią. Tyran był wybitną jednostką dążącą do założenia dynastii, ale nie oznaczało to dyktatury ani rządów silnej ręki. Wielu tyranów zapisało się pozytywnie w historii inwestując w rozmiar rzemiosła. Ludność dzieliła się na fyle – grupy ludności zamieszkujące poszczególne dzielnice.

Był jednak też podział na warstwę uprzywilejowaną, bogatą i posiadającą wpływy – aristoi? artystokratów, oraz warstwę biedniejszą i słabszą – kakoi?. W VI wieku dążono do niwelowania konfliktów społecznych.

Oligarchia to rządy mniejszości uprzywilejowanej, dysponującej większym majątkiem. Ty-rania i oligarchia dominowały w okresie archaicznym. W okresie klasycznym dominowała de-mokracja, która została potem zastąpiona przez rządy jednowładców.

Polis rozwijały się, by zapewnić jak najlepsze warunki życia obywateli – czlonków społeczno-ści. Nie wszyscy członkowie społeczności byli jednak równi. Na przełomie VII/VI w. konflikty były bardzo silne w Atenach i Sparcie. Zaczeto dążyć do wyrównia hierarchii społecznej.

Sparta w VII w. rządzona była przez królów. Równolegle władzę sprawowali dwaj królowie, co zapobiegało utworzeniu dziedzicznej tyranii. Pięciu eforów?, wybieranych urzędników, krórzy w cyklu rocznym sprawowali kontrolę nad królami. W Sparcie miał miejsce triumf społeczności, kolektywizmu nad jednostką. Z życia usuwano indywidualizm.

Dzici płci meskiej w wieku 7 lat były zabierane rodzinom, oddawane wychowawcom i szko-lone do walki. Mężczyźni do 30 roku życia pozostawali w koszarach, dopiero potem mogli założyć rodzinę, ale jeszcze 20 lat podlegali służbie wojskowej. Pragnienia jednostki nie liczyły się. Najważniejsze były dążenia społeczności do przetrwania, a do tego potrzebne było silne wojsko. Mówienia lakoniczne było charakterystyczne dla zamkniętych społeczności, takie jak w Sparcie. Być może dzieci nierokujące zabijano zrzucając ze skały.

W latach 600-550 a Atenach doszło do konfliktów społecznych, powodowanych długami. Biedni dłużnicy musieli zrzekać się wolności na rzecz wierzycieli, gdyż nie byli w stanie spłacać swoich długów.

Pojawili się prawodawcy, dążący do uporządkowania prawa. Pierwszym z nich był tyran Drakon, który wydał kodeks w 621 roku. Kolejnym prawodawcą był Solon, który wydał prawa w 593 roku. Solon anulował długi, wyzwolił dłużników i wprowadził cenzus majątkowy. Do obrad na agorze dopuszczano obywateli – mężczyzn. Dotąd mieli tam dostęp tylko najbogatsi. Solon podzielił obywateli na 3 grupy na podstawie powierzchni posiadanej ziemi. Pierwsza grupa to posiadacze 8-10 ha. Pozwalało to na wyżywienie rodziny. Stanowili podstawę pie-choty ateńskiej, nie byli obywatelami. Posiadacze 10-18 ha byli jeźdźcami, stanowili konnice, a posiadacze ponad 20 ha ziemi uprawniało należenia do najwyższej grupy.

Teistenes w 507 roku podzielił Ateńczyków na 10 fylai, mieszkańców dzielnic. U schyłku VI wieku pojawia się rada bule, jej członkowie to buleutowie, zbierali się w buleuterionie. Pojawiły się także urzedy roczne lub kilkuletnie. Wybór na urząd odbywał się poprzez całą społeczność zbierającą się na agorze.

Społeczność dysponowała prawem do ostracyzmu – wygnania członka społeczności z mia-sta, gdy stanowiła ona zagrożenia. Imię wygnanego zapisywano na ostrakonie, a następnie decydowano o wygnaniu.

2/3 ludności Aten spośród 30 tysięcy, około 470 roku, miało prawa obywatelskie. Pozostali to metojkowie, najbiedniejsi, pracujący na roli na utrzymanie mieszkańców Aten.

Homer w Odyseji zapisał mit założycielski. Założyciem jest “bogom podobny”.

Oligarchia i arytokracja nie była w stanie wystarczająco sprawnie zarządzać miastami-państwami. Także niezadowolenie kakoi? było tak silne, że trzeba było zmienić ustrój.

Falanga (gr. kłoda) to system walki piechoty greckiej funkcjonujący w VII-VI wieku. Wo-jownicy zestawiani byli ramie w ramię, posiadali długie włócznie. System ten opierał się na egalitaryzmie wojowników, musieli na siebie liczyć. System demokratyczny spowodował także większą lojalność ludności swojemu miastu. Warstwy rządzące doszły do wniosku, że warto zrzec się części władzy zyskując większą lojalność.

Polis to enklawa bezpieczeństwa w świecie. Było zbudowane na planie koncentrycznych krę-gów. W centrum była świątynia i agora, potem dzielnice mieszkalne, parki i cmentarze, ziemie uprawne i najdalej łąki, pastwiska i lasy. Polis grecka tworzy przestrzeń publiczną, oddzie-loną od przestrzeni prywatnej. Agora i temenos, sanktuaria dla bogów, cmentarze zmarlych przodków to przestrzeń publiczna.

Na gorze zbierali się dorośli mężczyźni. Pierwsze formy agory (hieros kyklos) służyły zebra-niom rady obywateli oraz festiwalom o charakterze religijnym.

Następowała stopniowa monumentalizacja przestrzeni. Powstała m.in. stoa basileios w Atenach w VII w. p.n.e., prytaneion, sądy. Było to wymuszane przez mnożenie się funkcji publicznych i rozwój form społecznych. Monumentalizuje się przestrzeń publiczna, powstawały kolejne monumentalne formy architektoniczne takie jak stoa, świątynia, portyk.

Megara Hyblaia (ok. 728 p.n.e.) to kolonia w Italii, która posiadała cechy charakterystyczne dla przestrzeni publicznej. Wykształcił się plan hipodamejski, oznaczające, że ulice krzyżują się pod kątem prostym. Hipodamos, architekt w V w. p.n.e. przebudował Efez. Korzystał jednak z planów starszych, istniejących już planów. Miasta bliskowschodnie powstawały aglutynacyjnie, panował tam chaos urbanistyczny.

W Grecji plan urbanistyczny był uporządkowany, koncentrował się wokół agory i akropolu znajdującego się na wyniesieniu. Już w epoce brązu na Akropolu Ateńskim pojawiły się pierw-sze ślady osadnictwa. W epoce archaicznej, po zniszczeniu miasta przez Persów w 480 roku, z inicjatywy Peryklesa wzniesiono na Akropolu najważniejsze sanktuaria miejskie w latach 450-440.

Ateny klasyczne otoczone były murem i połączone z Pireusem drogą otoczoną z dwóch stron murami. W centrum Aten znajdowały się agora, Akropol z Partenonem, świątynią Ateny. Cmentarze mieściły się poza murami miejskimi, najważniejszym z nich był Kerameikos funk-cjonujący w wiekach XI-VI p.n.e.

U podnóża Akropolu był buleuterion, rozbudowana agora, dwa teatry z okresu hellenistycz-nego. Stoa Attolosa została ufundowana w II w. p.n.e. przez władcę hellenistyczną. Portyki budowano by zapewnić ludziom możliwośc przebywania na otwartym terenie, jednocześnie za-pewniając im ochronę przed warunkami atmosferycznymi. Z portyków wchodzono do instytucji – rady miejskiej, sądów, archiwów. Portyk ułatwiał komunikację w zimie, gdy padają ulewne deszcze.

Stoa miała zapewnić dużej liczbie ludności dach nad głową. Forma ta ewoluowała później do bazyliki, która pełniła tę samą funkcję.

Na wazach przedstawiano wiele aspektów życia społecznego i prywatnego. Przedstawiano m.in. hoplitów – armię obywatelską. Hoplici odegrali ważną rolę w rozwoju polis.

Sympozjon to spotkanie towarzyskie odbywające się po posiłku. Uczestniczyli w nim męż-czyźni bawiący się przy winie. Rozcieńczano wino wodą w stosunku wina do wody 1:2. Pijących nierozcieńczone wino uznawano za barbarzyńców. Sympozjon był ważną częścią życia społecz-nego. W jego trakcie organizowano gry i zabawy o charakterze zręcznościowym i intelektualnym. Pojawiają instytucje kulturalne, takie jak teatr. Teatr na Wodzie w Warszawie powstał w XVIII wieku na fali zainteresowania antykiem, na podstawie albumów brytyjskich podróżników. Jest wzorowany częsciowo na Palmyrze, a częściowo na Baalbek. Jeden z teatrów znajdował się w Priene.

Grecja była rozdrobniona i partykularna. Poszczególne miasta toczyły walki. Istniały jed-nak wspólne miejsca, gdzie Grecy się zbierali. Jednym z nich była Olimpia poświęcona Zeusowi. Odbywały się tam olimpiady, centralne zawody sportowe. Pierwsza olimpiada odbyła się w 776 p.n.e., kolejne co 4 lata.

Zawody olimpijskie miały silny kontekst religijny, kultu Zeusa. Jednak olimpiady te jedno-czyły poszczególne społeczności greckie. Zwycięzca biegu na stadionie, stawał się herosem nie tylko swojego miasta, ale całej Grecji. Stadion był także jednostką miary.

Drugim miejscem jednoczącym Greków były Delfy. Poświęcone były najpierw Gai, bóstwu ziemi, a potem Apollinowi. Delfy związane były z wyrocznią. Rada miejsca formułowała zapy-tania do Pytii Apollina. Pytani adotyczyły kwestii politycznych, ale także spraw prywatnych.

Olimpia i Delfy rozwijały się w tym samym czasie, od ok. 800 p.n.e. W centrum Delf znajdowała się świątynia Apollina, znajdował się tam teatr.

Ambicją miast z Grecji i Azji Mniejszej oraz kolonii było pokazanie swojego miejsca na tle innych społeczności. W tym celu polis fundowały w Delfach i Olimpii skarbce, w których gromadzono wota ofiarowane bóstwom w obu ośrodkach. Polis dbały o dekorację skarbca, jego bogactwo i bezpieczeńswtwo.

W Grecji były dwa przeciwne nurtrty – partykularyzm i wspólny panteon, język, zwyczaje jednoczące.

Lutrofory na naczynia do rytualnych ablucji. Na ceramice przedstawiano uroczystości we-selne i pogrzebowe. Na cmentarzach umieszczano rzeźby pełne, płaskorzeźby i naczynia cera-miczne upamiętniające zmarłych.

Bito monetę. W Atenach nazywana była ona “sówką”, ze względu na obecność bitej w metalu sowy. W VII wieku wykształcił się system bitych w metalu monet.

Były różne formy ceramiki greckiej, w różnych formach. Należy rozpoznawać poszczególne formy naczyń greckich, pytania będą na egzaminie.