Identyfikacja najistotniejszych linii podziału

Stwierdzono, że różne linie graniczne mają odmienne znaczenie na poszcze-gólnych odcinkach. Trzeba zaznaczyć, że pod pojęciem „istotne linie podziału”

należy rozumieć fragmenty granic określonych w hipotezach badawczych. Ge-neralnie na obu badanych granicach wyróżniono odcinki o dużym i małym zna-czeniu dla zasięgów regionów.

Granice a regiony strefowe. Byłe granice historyczne wywierają najmniej-szy wpływ na obecne struktury społeczno-gospodarcze. Jak się okazało, granica między Śląskiem Cieszyńskim a ziemią pszczyńską na całej długości ma małe znaczenie (ryc. 16). Również druga granica — między Śląskiem Cieszyńskim a Małopolską — ma małe znaczenie, jedynie odcinki Wilkowice — Biel-sko-Biała oraz Wisła — Lipowa/Milówka mają średni wpływ. Syntetyczna mapa zasięgu regionów strefowych zwraca uwagę na zupełnie inną linię po-działu, dzielącą ten obszar na część północną i południową. Wskazane odcinki o średniej sile wpływu pokrywają się z podziałami jednostek obejmujących część południową.

Granice a regiony węzłowe. Bardzo wyraźnie zadziałały obie granice jako przeszkody przy kształtowaniu się powiązań między obszarami. Obie dzielące linie na całej długości wskazują na duży wpływ granicy (ryc. 16). Jedyny wyjątek, gdzie uznano, że granica ma średni wpływ, stanowi fragment między Goczałkowicami a Czechowicami-Dziedzicami oraz obszar Bielska-Białej,

4.2. Identyfikacja najistotniejszych linii podziału 125

Ryc.16.Znaczeniebadanychgranicdlazasięguposzczególnychtypówregionów(opracowaniewłasne)

granicamiêdzyŒl¹skiemCieszyñskimaziemi¹pszczyñsk¹ granicamiêdzyŒl¹skiemCieszyñskimaMa³opolsk¹ du¿ywp³ywgranicy œredniwp³ywgranicy ma³ywp³ywgranicy

Œl¹skCieszyñski ziemiapszczyñska Ma³opolska Œl¹skCieszyñski/Ma³opolska

RegionstrefowyRegionwêz³owyRegionspo³eczny Historycznesubregiony narycinielinietemaj¹odpowiednio kolorczerwonylubniebieski

gdzie granica nie ma już żadnego wpływu na powiązania obszarów. W pierw-szym przypadku okazuje się, że w orientacji ciążeń Goczałkowic-Zdroju prze-waża Pszczyna, niemniej jednak kierunek na Bielsko-Białą jest tylko trochę mniej popularny. Przypadek Bielska-Białej jest bardziej złożony i ma zupełnie inne podłoże. Jako decydujący ośrodek miejski, tworzący splot ciążeń z róż-nych kierunków, stanowi jedną całość, łącząc w sobie obie strony.

Wyjaśnienia wymaga również kwestia dużego wpływu granicy na terenie powiatu bielskiego. Za taką oceną przemawia kilka argumentów. Po pierwsze, Bielsko-Biała jest ośrodkiem węzłowym, skupiającym ciążenia ze wszystkich kierunków. Niemniej jednak ciążenia te kierowane są do tego miasta, przy czym zarówno od wschodu, jak i zachodu kierunki te nie przecinają badanej granicy.

W tej sytuacji Bielsko-Biała jest jedynym punktem łączącym powiązania z obu stron.

Analogiczna sytuacja występuje na odcinku między Zebrzydowicami a Pawłowicami. Tam również obie wskazane gminy wykazują ciążenia w kierun-ku ROW-u (ryc. 17), ale między nimi nie ma żadnych bezpośrednich powiązań.

Granice a regiony społeczne. Na granicy między Śląskiem Cieszyńskim a Górnym Śląskiem do fragmentów wywierających duże piętno na świadomości regionalnej należy odcinek od Zebrzydowic po Chybie po stronie Śląska Cie-szyńskiego i odpowiednio Pawłowice — Goczałkowice-Zdrój po stronie ziemi pszczyńskiej (ryc. 16). Ludność gmin położonych naprzeciw siebie po obu stro-nach granicy wskazuje zupełnie inne nazwy regionalne, a przy tym odsetek wskazań nazwy głównej jest bardzo wysoki. Małe znaczenie ma odcinek mię-dzy Czechowicami-Dziedzicami a Goczałkowicami-Zdrojem. Czechowice--Dziedzice cechuje zdecydowana zgodność co do nazwy Śląsk, tak samo jak gminy powiatu pszczyńskiego. Najwyraźniej zarówno przynależność do woje-wództwa katowickiego, jak i występowanie Kopalni Węgla Kamiennego „Sile-sia” skutecznie zmieniły świadomość mieszkańców tej jednostki.

Granica między Śląskiem Cieszyńskim a Małopolską ma trzy stopnie wpływu. Na odcinku oddzielającym Czechowice-Dziedzice od Bestwiny rolę granicy określono jako średnią. Podstawą takiego rozróżnienia było ujawnienie w Bestwinie wskazań związanych z wpływem Oświęcimia, a po stronie Czecho-wic-Dziedzic — nazwy Śląsk Cieszyński. Pozostały fragment granicy, mieszczący się w obrębie granic powiatu bielskiego, uznano za nieistotny, gdyż wyniki badań potwierdzają występowanie w tym miejscu centralnego ogniska nazwy Podbeskidzie. Dalej na południe, tj. na odcinku pokrywającym się z gra-nicą powiatów cieszyńskiego i żywieckiego, znaczenie granicy jest duże. Szcze-gólne duże poczucie odrębności wystąpiło między Istebną a Milówką, gdzie ludność wyraźnie odczuwa swą odmienność od sąsiadów zza granicy.

Całościową ocenę wpływu granicy uzyskano, sumując jej znaczenie w po-szczególnych wymiarach regionu. Podstawowej oceny dokonano w skali 3-stopniowej, natomiast w wyniku sumowania tych ocen dla poszczególnych

fragmentów uzyskano bardziej zróżnicowaną skalę (ryc. 17). Po pierwsze, wyróżniono odcinek, na którym była granica w świetle przeprowadzonych badań nie ma już żadnego wpływu. Oczywiście, chodzi tu o Bielsko-Białą, która zawiera w swym obszarze granicę Śląska Cieszyńskiego i Małopolski.

Ten odcinek na każdym z poziomów otrzymał zawsze najmniejszą rangę istot-ności.

Kolejny fragment, z punktu widzenia znaczenia, obejmuje odcinek między Czechowicami-Dziedzicami a Goczałkowicami-Zdrojem. W tym przypadku po-ziom ingerencji granicy określono jako mały, gdyż tylko w kontekście regionów węzłowych siła tej bariery wzrosła do średniej, w przypadku regionów strefo-wych i społecznych zaś wpływ był nieznaczny. Wyższa przepuszczalność tego odcinka wskazuje na konsolidacje obszarów od Bielska-Białej przez

Czechowi-4.2. Identyfikacja najistotniejszych linii podziału 127

Ryc. 17.Sumaryczne znaczenie poszczególnych granic dla zasięgu regionów we wszystkich bada-nych wymiarach (opracowanie własne)

Œl¹sk Cieszyñski ziemia pszczyñska Ma³opolska

Œl¹sk Cieszyñski / Ma³opolska bardzo du¿y wp³yw granicy

du¿y wp³yw granicy œredni wp³yw granicy ma³y wp³yw granicy brak wp³ywu granicy

granica miêdzy Œl¹skiem Cieszyñskim a ziemi¹ pszczyñsk¹ granica miêdzy Œl¹skiem Cieszyñskim a Ma³opolsk¹

Historyczne subregiony

na rycinie linie te maj¹ odpowiednio kolor czerwony lub niebieski

ce-Dziedzice do Pszczyny i dalej w kierunku GOP-u. Ten wysoko zurbanizo-wany obszar tworzy pas ośrodków miejskich o licznych powiązaniach i wska-zuje na kierunek rozwoju aglomeracji bielskiej.

Następne dwa fragmenty granic, których znaczenie określono jako średnie, występują w powiecie bielskim i dotyczą odcinków odpowiednio między Cze-chowicami-Dziedzicami a Bestwiną oraz Bielsko-Białą a Wilkowicami. Do cech wspólnych obu wskazanych fragmentów należy duże znaczenie w kształto-waniu powiązań regionu węzłowego. Ponadto pierwszy wskazany fragment ma znaczenie w kształtowaniu więzi regionalnych, drugi zaś zaznacza się jako linia podziału regionów strefowych.

Wyróżniono również trzy odcinki granic, których wpływ oceniono jako duży. Mowa tu o odcinkach od Zebrzydowic po Chybie na granicy północnej, Szczyrk — Brenna / Wisła, a także Istebna — Milówka / Rajcza na granicy Śląska Cieszyńskiego i Małopolski. Charakterystyka wpływu badanych linii jest identyczna i zaznacza się dużym wpływem z zakresu regionu społecznego i węzłowego, przy jednoczesnym małym znaczeniu dla struktur regionalnych.

Odcinkiem, którego znaczenie dla kształtowania się powiązań regionalnych uznano za najwyższe, jest fragment zlokalizowany na granicy Śląska Cieszyń-skiego i Małopolski, między gminami Wisła — Milówka / Lipowa. Tylko w ka-tegorii regionu strefowego uzyskał on średnie znaczenie, w pozostałych przy-padkach zaś zdecydowanie utrwalał różnice po obu stronach. Nie bez znaczenia jest fakt, że właśnie ta linia pokrywa się z przebiegiem najwyższego grzbietu górskiego Beskidu Śląskiego. Na tym odcinku brak jest jakichkolwiek szlaków komunikacyjnych.

Mając całościowy obraz roli poszczególnych granic w kształtowaniu się więzi regionalnych, można podsumować znaczenie obu omawianych granic.

Najważniejszym wnioskiem jest stwierdzenie, że była granica między Śląskiem Cieszyńskim a Małopolską jest bardziej zróżnicowana. Występują tu odcinki o każdej randze wpływu. Drugą badaną granicę można podzielić tylko na dwa fragmenty, tj. od Zebrzydowic po Chybie i odcinek Czechowice-Dziedzice — Goczałkowice-Zdrój.

4.3. Modelowe ujęcie relacji społeczno-gospodarczych