• Nie Znaleziono Wyników

Istota i ujęcia modelowe zachowań strategicznych

Rozdział 3. Przedsiębiorstwa międzynarodowe a „nowa gospodarka”

3.3. Rola „nowej gospodarki” we współczesnym przedsiębiorstwie międzynarodowym

3.3.3. Zachowania strategiczne

3.3.3.1. Istota i ujęcia modelowe zachowań strategicznych

Zachowania strategiczne definiuje T. Schelling [1960, s. 160] jako strategiczne posunięcie jednego przedsiębiorstwa, które wpływa na wybory drugiej strony poprzez kształtowanie oczekiwań w zakresie podejmowanych działań w sposób korzystny dla inicjatora. Poprzez ograniczanie zachowania drugiego podmiotu, ograniczane są wybory drugiej strony. Zachowania strategiczne przedsiębiorstw (w ramach rynków niedoskonałych88) w ujęciu modelowym przedstawiają A. Cournot (konkurencja ilościowa) i J. Bertrand (konkurencja cenowa). W pierwszym modelu przedsiębiorstwo dąży do maksymalizacji zysku poprzez

131

określenie poziomu produkcji, mając jednocześnie informację o wielkości produkcji konkurenta. Z kolei, w modelu Bertranda przedsiębiorstwa działające w ramach konkurencji niedoskonałej również dążą do maksymalizacji zysku, ale nie poprzez zmiany ilości produkowanych dóbr, ale poprzez ustalanie poziomów cen. Jednocześnie konkurenci przyjmują informację o cenach konkurentów za wielkość daną.

Modele zachowań podmiotów w ramach rynków niedoskonałych przedstawione przez A. Cournota i J. Bertranda zostały uzupełnione o interakcje przedsiębiorstw zachodzące w ramach strategicznej polityki handlu międzynarodowego, w której firmy działają w otoczeniu kształtowanym przez państwo stosujące różne instrumenty polityki handlowej. Do najpopularniejszych należą: subwencje eksportowe oraz subwencje na badania i rozwój (model Brandera-Spencer), cło importowe (model Krugmana), dobrowolne ograniczenia eksportu (model Wonga oraz modele: Harissa i Kirshny), podatek eksportowy (model Eatona-Grossmana) [Rynarzewski 2005, s. 84-112]. W celu ukazania istoty zachowań strategicznych w niniejszym opracowaniu przedstawiono modele wpływu subwencji eksportowych i podatku eksportowego na zachowania podmiotów działających w ramach duopolu. W pierwszym przypadku przedsiębiorstwa funkcjonują według zasad konkurencji ilościowej Cournota, w drugim według zasad konkurencji cenowej Bertranda. Na rysunku 40 pokazano zachowania strategiczne przedsiębiorstw w ramach strategicznej polityki handlu międzynarodowego przy zastosowaniu subwencji eksportowych.

132 Wa Wb Wa1 Wb1 R1 Iza Izb Wa2 Wb2 Iz'a R2 kra (Wb, sa = 0) kr'a (W'b, sa > 0) krb (W'a, sb = 0) Wam Wbm kr'b (W'a, sb > 0) S S' Wb4 Wa4 Wa3 Wb3 Wa5 Wb3 Iz''a Iz''b R4 R3 Iz'b

Rysunek 40. Interakcje między podmiotami w modelu strategicznej polityki handlu międzynarodowego w przypadku zastosowania subwencji eksportowej (zachowania według zasad konkurencji ilościowej Cournota)

Wyjaśnienia:

Wa, Wb - wolumeny produkcji homogenicznego dobra w krajach A i B kra, krb - krzywe reakcji przedsiębiorstw w krajach A i B

Iza, Izb - izokwanty zysku przedsiębiorstw w krajach A i B sa, sb - subwencje eksportowe dla przedsiębiorstw w krajach A i B Źródło: Rynarzewski [2005, s. 86]

Model wpływu subsydium eksportowego na zachowania strategiczne przedsiębiorstw w strategicznej polityce handlu międzynarodowego posiada kilka istotnych założeń początkowych [Rynarzewski 2005, s. 85]:

- podmioty funkcjonują w ramach niedoskonałego rynku - duopolu; - przedsiębiorstwa pochodzą z innych państw;

- producenci wytwarzają homogeniczne dobro, cechujące się idealną substytucyjnością i sprzedają cały wolumen produkcji na rynku państwa trzeciego (brak konsumpcji dobra w państwach, w których zostały wyprodukowane);

- wolumen produkcji konkurenta jest wielkością daną; podmioty zachowują się według zasady konkurencji ilościowej Cournota;

133

- wielkość subwencji eksportowej również jest wielkością daną;

- organ wprowadzający subsydium eksportowe zna faktyczną strukturę rynku i zachowania przedsiębiorstw będących jego uczestnikami;

- celem wprowadzonego instrumentu polityki handlowej jest maksymalizacja dobrobytu krajowego.

W modelu Brandera-Spencer dwa podmioty ustalają swoją wielkość produkcji w celu maksymalizacji zysku. Zwiększenie produkcji jednego przedsiębiorstwa odbywa się kosztem zmniejszenia u drugiego podmiotu. Krzywe: kra i krb są krzywymi reakcji przedsiębiorstwa A i B na posunięcia konkurentów w przypadku braku subwencji zarówno dla podmiotu A, jak i B. Punkt przecięcia się tych krzywych oraz izokwant Iza i Izb (zbiór punktów będących kombinacjami produkcji dobra w obu państwach, gwarantujące danemu przedsiębiorstwu w kraju A lub B zysk tej samej wielkości) to początkowy punkt równowagi (R1), w którym oba przedsiębiorstwa maksymalizują wolumen produkcji i wielkość zysku. Zmiana równowagi może nastąpić poprzez świadomą interwencję państwa w postaci udzielenia jednemu z podmiotów subwencji eksportowej, co spowoduje również modyfikację zachowań strategicznych każdego z przedsiębiorstw. W pierwszym przypadku subwencja udzielana jest podmiotowi A, co skutkuje przesunięciem krzywej kra

do poziomu kr'a. a tym samym zwiększeniem produkcji przez przedsiębiorstwo A (z poziomu Wa1 do Wa2) i zmniejszeniem przez podmiot B (z poziomu Wb1 do Wb2). Zachowanie podmiotu B (zmniejszenie produkcji) wyjaśnia się niebezpieczeństwem spadku ceny (i tym samym przychodów) na rynku eksportowym z powodu zwiększenia łącznej podaży (podmiotów A i B). Ponadto przedsiębiorstwo A, jako lider w stosowanej polityce strategicznej, na skutek obniżenia kosztów marginalnych i zwiększenia produkcji, co możliwe było dzięki wprowadzonej subwencji, realizuje większe zyski (także w wyniku przesunięcia renty oligopolistycznej) [Rynarzewski 2005, s. 86-89].

Istotę zachowań strategicznych w modelu Brandera-Spencer stanowi dostosowanie działania jednego podmiotu do posunięć konkurenta w zakresie zmiany wielkości produkcji pod wpływem zastosowania instrumentu polityki handlowej, jaki stanowią subwencje eksportowe. Za pomocą tego modelu, mimo istnienia pewnych ograniczeń (sytuacja duopolu, konkurencja ilościowa, produkt idealnie homogeniczny) można wyjaśnić logikę i skutki zachowań strategicznych dwóch podmiotów.

Innym sposobem opisu zachowań strategicznych jest model Eatona-Grossmana, w którym na rynku również funkcjonują dwa podmioty w ramach strategicznej polityki handlu międzynarodowego, a państwo nakłada podatek eksportowy. Na rysunku 41

134 Ca Cb Cb1 Cb3 Ca1 Ca3 Iza R1 Iz'a R2 Ca2 Ca4 Cb2 Cb4 Iz'b Iz''a Izb R3 R4 kra (C'b, pexa = 0) kr'b (C'a, pexb > 0) krb (Ca, pexb = 0) kr'a (Cb, pexa > 0)

przedstawiono zachowania przedsiębiorstw w przypadku wprowadzenia podatku eksportowego.

Rysunek 41. Interakcje między podmiotami w modelu strategicznej polityki handlu międzynarodowego w warunkach zastosowania instrumentu podatku eksportowego (zachowania według zasad konkurencji cenowej Bertranda)

Wyjaśnienia:

Ca1, Cb - ceny dóbr heterogenicznych oferowanych przez przedsiębiorstwa A i B kra, krb - krzywe reakcji przedsiębiorstw w krajach A i B

Iza, Izb - izokwanty zysku przedsiębiorstw w krajach A i B

pexa, pexb - podatek eksportowy na dobro produkowane i sprzedawane przez przedsiębiorstwa A i B Źródło: Rynarzewski [2005, s. 104]

Podstawowe założenia dotyczące powyższego modelu są podobne, jak w przypadku wcześniej omawianego modelu Brandera-Spencer. Do różnic należą:

- produkowane przez oba przedsiębiorstwa dobra są heterogeniczne;

- podmioty zachowują się zgodnie z zasadami konkurencji cenowej Bertranda (ceny konkurenta traktowane jako wielkość daną);

135

Na rysunku 42 przedstawione zostały krzywe reakcji dwóch przedsiębiorstw, które określają poziomy cen produktów w krajach A i B (Ca i Cb). Potencjalne zachowania podmiotów znajdują odzwierciedlenia w krzywych stanowiących reakcję na cenę oferowaną przez drugi podmiot. W punkcie R1 istnieje równowaga duopolu w przypadku braku podatku eksportowego zarówno w kraju A, jak i kraju B. Podobnie, jak w modelu Brandera-Spencer, w punkcie tym izokwanta Iza jest styczna z krzywą reakcji podmiotu A, co oznacza, że przedsiębiorstwo A maksymalizuje w tym punkcie swój zysk. W przypadku woli zwiększenia zysku, podmiot A musiałby podnieść cenę z poziomu Ca1 do poziomu Ca2 oraz przekonać konkurenta, by ten również zwiększył cenę z poziomu Cb1 do poziomu Cb2. Gdyby konkurent nie zdecydował się podążyć śladem przedsiębiorstwa A (mimo potencjalnie większych zysków z tytułu wyższej ceny), wtedy nastąpiłby wzrost popyt na jego dobra. W związku z tym państwo nakłada podatek eksportowy (będący gwarancją trwałego wzrostu cen, a nie chwilowo realizowanej strategii, mającej na celu zmylenie konkurencji), co powoduje przesunięcie krzywej reakcji kra do poziomu kr'a oraz ustalenia nowych poziomów cen, odpowiednio: Ca2 oraz Cb2. Podobnie zachowywać się może przedsiębiorstwo B, w kraju którego wprowadzono podatek eksportowy, co spowoduje przesunięcie krzywej reakcji z krb do kr'b. Powstaje nowy punkt równowagi, przy nowych poziomach cen, odpowiednio: Cb3 i Ca3

[Rynarzewski 2005, s. 104-106].

Przedstawione dwa ujęcia modelowe zachowań strategicznych przedsiębiorstw miały na celu ukazanie motywów i skutków posunięć dwóch konkurentów w ramach rynku duopolu. Ponadto pokazano, że celem zachowania strategicznego jest osiągnięcie przewagi konkurencyjnej.

3.3.3.2. Formy zachowań strategicznych charakterystyczne dla „nowej gospodarki”