Dziecko może nauczyć dorosłych trzech rzeczy:
cieszyć się bez powodu, być ciągle czymś zajętym i domagać się - ze wszystkich sił - tego, czego pragnie.
— Paulo Coelho
Abstract: Pupil about special educational needs, it is a child requiring the support, very much individualized of educational and education process adapted for his needs and the po-ssibility. In the article one of ways to arouse the activity and the self-reliance of pupils through the involvement in the project was presented “school curriculum of the premedical first aid of pupils with special educational needs – develop and implementing” which is proving that pu-pils about special educational needs are able consciously and actively to be involved in classes even connected with issues difficult for children.
Uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych, to dziecko wymagające wspar-cia, bardzo zindywidualizowanego procesu edukacyjnego oraz wychowawczego dostosowanego do jego potrzeb i możliwości.
Na podstawie rozporządzenia MEN z 17 listopada 2010 r.1 przyjmuje się, że pomoc psychologiczno-pedagogiczna będzie udzielana na terenie przedszkola, szkoły następującym dzieciom:
• niepełnosprawnym,
• niedostosowanym społecznie,
• zagrożonym niedostosowaniem społecznym,
• szczególnie uzdolnionym,
• ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się,
• z zaburzeniami komunikacji językowej,
• przewlekle chorym,
• w sytuacji kryzysowej lub traumatycznej,
1 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010r. w sprawie zasad udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. nr 228, poz.1487)
• z niepowodzeniami edukacyjnymi,
• zaniedbanym środowiskowo,
• z trudnościami adaptacyjnymi.
Jak widać dotyczy to sporej i bardzo zróżnicowanej grupy uczniów z placówek nie tylko specjalnych i integracyjnych, ale również ogólnodostępnych.
Nauczyciele i specjaliści będą więc zobligowani do rozszerzenia oferty zajęć po-zalekcyjnych i wzbogacenia jej o ciekawe, nowatorskie pomysły. Szczególnie ważne jest, by poprzez różnego typu propozycje pobudzać uczniów do rozwijania wro-dzonych predyspozycji i zdolności. Jak wiadomo, dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych są społecznie postrzegane jako niesamodzielne, niezaradne życiowo i mało kreatywne w działaniu. Dlatego szkoła powinna wspierać je i przygotować do w miarę możliwości samodzielnego życia.
Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom MEN, Akademia Pedagogiki Specjal-nej im. M. Grzegorzewskiej w Warszawie realizowała projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej „Program nauczania pierwszej pomocy przedme-dycznej uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi – opracowanie i pilo-tażowe wdrożenie programów”. Okres realizacji był dość długi, bo od 01.11.2009 r. do 30.09.2011 r. W tym czasie, oprócz pracy merytorycznej nad programem, odbywały się również specjalistyczne szkolenia dla nauczycieli. Zostali oni przy-gotowani przez czynnych ratowników medycznych i przez wykładowców APS do prowadzenia zajęć.
W projekcie uczestniczyły szkoły integracyjne i specjalne podstawowe, gimna-zjalne i ponadgimnagimna-zjalne z województw: mazowieckiego, łódzkiego, lubelskiego, podlaskiego i kujawsko-pomorskiego. Głównym celem projektu było zwiększe-nie kompetencji społecznych uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (w tym uczniów z niepełnosprawnością) w zakresie rozpoznawania stanów zagro-żenia zdrowia i życia oraz umiejętności szybkiego i skutecznego reagowania. Za-łożeniem organizacyjnym było prowadzenie zajęć ze wszystkimi uczniami danej klasy, a nie tylko z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
W roku szkolnym 2010/2011 w Szkole Podstawowej Nr 1 z Oddziałami Inte-gracyjnymi w Chełmie przeprowadzono cykl zajęć z zakresu pierwszej pomocy przedmedycznej w klasie I integracyjnej. W projekcie brało udział 20 dzieci, w tym 5 uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych (epilepsja, zagrożenie niedo-stosowaniem społecznym, niedosłuch, ryzyko dysleksji).
Zajęcia odbywały się 1 raz w tygodniu w wymiarze 45min w każdej z 10-cio osobowych grup na terenie szkoły.
Uczniowie bardzo chętnie uczestniczyli we wszelkich działaniach i wręcz do-magali się częstszych spotkań. Dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych ak-tywnie brały udział w zajęciach na takich samych prawach jak ich pełnosprawni koledzy. Jedynie w kilku modułach wymagały większej ilości powtórzeń by utrwa-lić określoną umiejętność lub zdobyte wiadomości.
183 Każdy może zostać „Młodszym ratownikiem szkolnym”
Z badań własnych przeprowadzonych na potrzeby projektu w formie diagnozy wstępnej wynikało, iż:
• 58% uczestników dostosowuje swoje zachowanie do stanu emocjonalnego poszkodowanego,
• 63% uczniów zgodnie współpracuje w zespole,
• 23% podejmuje samodzielne decyzje,
• 31% potrafi skutecznie udzielić pomocy,
• 12% dzieci przewodzi i kieruje akcją ratowniczą.
Zajęcia obejmowały bardzo szeroki zakres tematyczny, począwszy od zagad-nień związanych z bezpieczeństwem ratownika, podstawami budowy ciała czło-wieka, wzywanie pomocy, ocenę miejsca zdarzenia, poprzez wyposażenie apteczki, udzielanie pierwszej pomocy w sytuacji krwawienia z nosa, zranienia, złamania, porażenia prądem i piorunem, oparzenia, odmrożenia, pogryzienia, zatrucia, aż po trudne kwestie udzielania pomocy osobie nieprzytomnej oddychającej oraz re-suscytację krążeniowo-oddechową.
Wszystkie spotkania małych ratowników odbywały się raczej w konwencji zaba-wy, by o niełatwych dla dzieci sytuacjach, które nierzadko wzbudzają u nich strach i wycofanie rozmawiać w przystępny i niestresujący sposób. Główny nacisk poło-żono na nauczenie dzieci schematu wzywania pomocy i uczulenie ich na nadrzęd-ność bezpieczeństwa własnego w sytuacji udzielania pomocy poszkodowanemu.
Jak się okazało w trakcie zajęć, niewielka grupa uczniów uczestniczyła w ćwi-czeniach z zakresu pierwszej pomocy już w przedszkolu. Dlatego posiadali oni podstawową wiedzę i umiejętności. Materiały w formie wesołych krótkich wier-szyków, łamigłówek i zgadywanek przybliżały dzieciom poważne treści w sposób bardzo łagodny. Większość zajęć odbywała się przy użyciu metod aktywizujących opartych na pokazie i ćwiczeniach indywidualnych, grupowych oraz zespołowych.
Uczniowie mieli do dyspozycji fantomy i apteczki z pełnym wyposażeniem. Na-uczyciel instruktor wprowadził również prezentacje filmowe – fragmenty bajek edukacyjnych z serii „Było sobie życie” co wpłynęło na wyobraźnię dzieci i po-zwoliło zrozumieć treści dotyczące budowy ciała ludzkiego oraz podstawowych procesów życiowych.
Uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych wykazali się, wbrew ogólnie panującym stereotypom, dość rozległą wiedzą o otaczającym ich świecie. Poprzez rozmowy kierowane i wymianę własnych doświadczeń bogacili swoje słownictwo.
Mieli możliwość zaistnieć w grupie i osiągać sukcesy na równi ze swoich rówieśni-kami. Umocniło to ich pozycję i spowodowało większą akceptację u pełnospraw-nych kolegów.
Dzieci najczęściej ćwiczyły w parach i nie miały oporów przed połączeniem się z niepełnosprawnym kolegą. W wielu przypadkach to wręcz taki uczeń odgrywał rolę instruktora. Najlepiej przez nich opanowaną umiejętnością okazała się tzw.
pozycja boczna bezpieczna.
Duże emocje u wszystkich dzieci wzbudziły zajęcia przy użyciu fantomów, praktyczna nauka sztucznego oddychania i zewnętrznego masażu serca. Niektóre z nich na początku odmówiły udziału w ćwiczeniach. Jednak po krótkiej obser-wacji swoich kolegów włączyły się do działań. Dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych dość dobrze radziły sobie z powtarzaniem etapów czynności po in-struktorze. Wymagały tylko przypominania schematów postępowania.
Podręczniki opracowane przez pracowników APS okazały się świetnym uzu-pełnieniem dla zagadnień praktycznych. Zostały one zaprojektowane w sposób przemyślany i dostosowano je do możliwości rozwojowych dzieci. Ilość treści re-alizowanych na zajęciach w książce ćwiczeń łatwo dała się dopasować do zindy-widualizowanego tempa pracy uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
Cykl zajęć zakończył się egzaminem i uroczystym wręczeniem odznak „Młod-szego ratownika szkolnego”. Oczywiście wszyscy uczniowie z wynikiem pozytyw-nym ukończyli kurs. Uroczystość odbyła się w obecności rodziców, co w istotny sposób podniosło jej wagę. Dzieci mogły zaprezentować rodzicom swoje umiejęt-ności i pochwalić się osiągnięciami.
Z rozmów z rodzicami uczniów wynikało, iż dzieci częściej mówią o sytuacjach trudnych, ale bez lęku. Wymieniają swoje spostrzeżenia i dzielą się w domu zdo-bytą wiedzą oraz umiejętnościami. Wręcz zachęcają domowników do wspólnych ćwiczeń i symulacji związanych z poznanymi schematami działania ratownika.
Oczywiście treści przekazywane dzieciom podawano w sposób bardzo uproszczo-ny i możliwy dla nich do zapamiętania, ale nie można było uniknąć takich trud-nych pojęć jak sztuczne oddychanie, krwawienie, złamanie otwarte, czy omdlenie.
To co zachwyciło rodziców, to naturalna radość dzieci z bycia potrzebnym i uży-tecznym. Szczególnie, gdy w życiu codziennym mogły zaprezentować swoje nowo zdobyte umiejętności.
Oto opinia mamy uczennicy o specjalnych potrzebach edukacyjnych:
„Córka zawsze panicznie bała się widoku krwi. Najmniejsza nawet rana powodo-wała jej histeryczny płacz. Nigdy też samodzielnie nie chciała pomóc w żadnej sytu-acji związanej z bólem lub chorobą kogoś z naszej rodziny. Do tego stopnia, że nie wchodziła do pokoju, gdy ktoś chory np. z katarem w nim przebywał. Odczuwała jakiś niewytłumaczalny strach przed zarazkami i bakteriami. Więc może Pani sobie wy-obrazić w jakim byłam szoku, gdy moje dziecko przyszło z podwórka z odrapanym do krwi kolanem i bez słowa skargi poprosiło o apteczkę. Nie pozwoliła sobie w niczym pomóc, sama wyjmowała potrzebne rzeczy powtarzając po cichu schemat poznany na zajęciach. Po kolei i w skupieniu oczyszczała ranę i założyła sobie opatrunek, może trochę krzywo przykleiła plastry, ale za to bez niczyjej pomocy. Ze wzruszeniem słu-chałam jak mówi do siebie, że musi być dzielna, bo przecież nic strasznego się nie sta-ło. Jestem bardzo wdzięczna za te spotkania, nauczyły one moje dziecko nie tylko tego jak pomagać, ale przede wszystkim dały jej pewność siebie. Zrozumiałam, że mimo jej niepełnosprawności potrafi wiele rzeczy wykonać samodzielnie.”
185 Każdy może zostać „Młodszym ratownikiem szkolnym”
Takie wypowiedzi potwierdziły zasadność przedsięwzięć poruszających kwe-stie związane z sytuacjami traumatycznymi dla dzieci. Potwierdziły to również badania przeprowadzone po zakończeniu cyklu zajęć. Okazało się mianowicie, iż:
• 78% uczestników dostosowuje swoje zachowanie do stanu emocjonalnego poszkodowanego,
• 82% uczniów zgodnie współpracuje w zespole,
• 59% podejmuje samodzielne decyzje,
• 79% potrafi skutecznie udzielić pomocy,
• 23% dzieci przewodzi i kieruje akcją ratowniczą.
Zauważono również znaczny wzrost poziomu integracji zespołu klasowego.
Jak wynika z obserwacji nauczyciela i rodziców, zanotowano przyrost pozytyw-nej samooceny szczególnie u uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. U wszystkich dzieci także nastąpił wzrost poziomu kreatywności i samodzielności w podejmowaniu różnych decyzji, nie tylko związanych z tematyką zajęć. Ucznio-wie o specjalnych potrzebach edukacyjnych mieli możliwość osiągnięcia sukcesu, pozwoliło im to myśleć o sobie jako o sprawcy. Dało podstawy do pozytywnego myślenia o sobie i swoich możliwościach. Pokazało też pełnosprawnym kolegom, że każdy jest potrzebny i w każdym drzemią jakieś ukryte talenty oraz możliwości.
Z doświadczeń instruktora wynika, że uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych są w stanie świadomie i aktywnie uczestniczyć w zajęciach nawet związanych z trudnymi dla dzieci zagadnieniami. Radzą sobie ze stresem, izolacją w grupie rówieśniczej (często ukrytą) i pokazują swoim kolegom „Ja też potrafię!”, co jest korzystne dla wszystkich uczniów i potwierdza po raz kolejny słuszność idei integracji w edukacji uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
Literatura:
Klaczak M., Majewicz P., (red.) Diagnoza i rewalidacja indywidualna dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, Wyd. Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2006.
Kowalewski M., Olechowska A., Program nauczania pierwszej pomocy przed-medycznej uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w klasach I-III szkoły podstawowej (ogólnodostępnej, integracyjnej, specjalnej), Warszawa 2010.
Mikołajczak A., Pierwsza pomoc ilustrowany poradnik, Wyd. PUBLICAT S.A., Poznań 2008.
Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami eduka-cyjnymi. Materiały dla nauczycieli, Wyd. MEN.