Kino wśród ruin we Frankfurcie nad Odrą i w Guben

Pierwszekino w zniszczonym Frankfurcienad Odrąurządzono latem 1945 rokuw Hali Miejskiej Bellevue (Stadthalle Bellevue), która przed wojną służyła jako sala taneczna i dom koncertowy.

Hala ta położonabyła pozacentrum miasta przy ciągnącejsię równolegle do rzeki Odry willowej ulicy Buschmühlenweg. Budynek ten dzięki swojemu położeniu nie został spalony i nadawał się doskonalenaimprezygrupowe iwszelkiego rodzaju pokazy.Latem 1945 roku właścicieli Bellevue nie było we Frankfurcie nad Odrą. Hans Hundrieser nie powrócił z frontu, jego żona zmarła w 1941 roku. W tej sytuacji przejęcie głównej sali nie było trudne. Nieletnimi synami właścicieli zajmowała się krewna Emmy Jacob, która w chwili ewakuacji Frankfurtu opuściła wraz z nimi miasto i powróciła do niego dopiero w marcu 1946 roku, od razu zabiegając o prawo do zarządzania halą koncertową przez brata właściciela Franza Hundriesera, na co administracja miejska przystała. Kiedy ten zmarł zarządzaniem halą koncertową - od 1 stycznia 1947 roku - zajęła się jego matka, mieszkająca dotąd w Berlinie Ida Hundrieser. Ponieważwłaściciel Bellevue Hans Hundrieser był przed 1933 rokiem członkiem NSDAP380, w październiku 1947 roku dokonanowywłaszczenia działki i nakazano pani Hundrieser wraz z wnukami natychmiast opuścić Frankfurt nad Odrą i udać się do Berlina Zachodniego381. Rodzina Hundrieser była doświadczona wprowadzeniulokali kulturalno-gastronomicznych, również w Berlinieposiadałarestaurację, która uległa zniszczeniu w czasie bombardowania miasta w 1945 roku. Administracja miejska zyskała wtensposób miejsce na zebrania i pokazy filmowe, straciłanatomiast doświadczone i kompetentne osoby.

Pierwszy pokaz filmowy odbył się w Bellevue 1 lipca 1945 roku. W kronice miasta pod koniec lat 70. określano go jako „nowy początek życia kulturalno-duchowego”382. W dokumentach księgowych data 20 lipca 1945 roku widnieje jako początek okresu objętego sprawozdawczością finansową383. W Bellevue działały początkowo dwa projektory Mechau 4 i ekran wielkości 6 na 6 metrów384. Wyposażenie sali było bardzo skromne. Siedziało się na drewnianych krzesłach

380 Pismo Urzędu ds. Kultury we Frankfurcie nad Odrą do Rządu Kraju ZwiązkowegoBrandenburgii,doMinisterstwa Edukacji, Nauki i Sztuki zdnia14.09.1949 roku w odpowiedzinapismozdnia 06.09.1949,teczka: Öffentliches Spielwesen- Schriftwechsel mit der Landesregierung,Mai 1949-Juli 1950, BA II,1.2.1,sygn. 83,k. 37, StAFfo.

381 Informacje te otrzymałam od wnuka Idy Hundrieser, dr. Hansa-Jürgena Hundriesera. Potwierdzająje zachowane w archiwum rodzinnym dokumenty, których kopie również otrzymałam. Email z dnia 7.4.2014. Por. także list do redakcji „Frankfurter Allgemeine Zeitung” z dnia 13.11.2003 roku opublikowany na stronie:

http://www.deutsche-landwirte.de/110203b.htm (20.02.2014).

382 Rat derStadtFrankfurt (Oder) (red.), 725Jahre..., s. 47.

383 Pismo Wydziału Finansowego z dnia 22.1.1946, teczka: Bellevue-Kino und Verpachtung der oberen Räume zuRestaurationszwecken 1945-1947, BAII, 1.2.1, sygn. 507, k. 5, StAFfo.

384 Załącznik do protokołu zdawczo-odbiorczego z dnia 7.11.1950, teczka: Städtische Kulturbetriebe G.m.b.H.,

połączonychw rzędydrewnianą deską. Dopierow kinie Efka były siedzenia kinowe z prawdziwego zdarzenia. Ekran był ustawiony na scenie, a jakość obrazu i dźwięku pozostawiała wiele do życzenia. Filmy w pierwszych latach powojennych to głównie produkcje radzieckie (niektóre z nich pokazywanopoczątkowo tylko wjęzyku rosyjskim) lub stare filmy niemieckie385. Elisabeth Eichner pracowała w kinie Bellevue w latach 1947-1949. Początkowo została zatrudniona do układaniaparkietu w przyszłejsali kinowej, potem wskazywałamiejsca albo sprzedawała bilety.

W Bellevue odbywały się dziennie trzy pokazy. O 15:00 pokazywano film dla młodzieży (jugendfrei), więc przychodziła głównie młodzież. O 18:00 i 20:00 publiczność była już starsza, mieszana. W budynku działała również restauracja, z możliwością przebywania na zewnątrz386. W lutym 1947 roku, kiedy tereny na północ od Frankfurtu nad Odrą w wyniku spiętrzenia lodu na rzece dotknęła powódź, przerwano pokaz filmowy, żeby zabrać wszystkich mężczyzn do walki z wodą387. Może to świadczyćo tym, że w kinie właśnie spodziewano się ich znaleźć i znaleziono.

Ponieważ jednak kino Bellevue było prowizorką, poszukiwano możliwości urządzenia w mieście kina z prawdziwego zdarzenia. Podczas posiedzenia Rady Miasta w styczniu 1946 roku radni zostali poinformowani, że radziecki komendant miasta polecił rozbudować dwa przylegające do siebie budynki na rogu ulic Luisenstraße 17 i Elisabethstraße 14 i urządzić w nich kino oraz że z polecenia komendanta okręgu Blünnowa już rozpoczęto prace budowlane. Przedstawiciele Wydziału Gospodarczego administracji miejskiej tłumaczyli, że„ten zakład niemoże się opłacać”.

Magistrat miał postanowić, czy kontynuować czy zaprzestać prace budowlane388. W protokole nie ma żadnych informacji o tym, co w końcu postanowiono. Zdaje się jednak, że radni miejscy nie mogli w tej sprawie działać wnieskrępowany sposób i sprzeciwić się postanowieniom radzieckich komendantów posiadających w mieście nadrzędną władzę. W ten sposób rozpoczęła się przebudowa dwóch kamienic na budynek kinowy. Rok później, 16 stycznia 1947 roku, „magistrat [...] zgodził się na wykonanie krzeseł do kinaprzy Luisenstraße. Chodzi o 442krzesła [...]w cenie 16 000 marek za wykonaniei montaż. Zlecenie wykona firmaHimmler iA. Walldorf - Warsztaty Stolarskie z Berlina-Neukölln.”389 14 maja 1947 roku Rada Miasta na wniosek radnego Gorsky'ego nadała kinu nazwę Efka390. Gazeta „Märkische Volksstimme” donosiła 19 sierpnia 1947 roku391

Lichtspieltheater Efka und Bellevue1949-Nov. 1950, BAII,1.2.1,sygn. 209, StAFfo, k.2.

385 Rozmowa z HorstemKlute,25.8.2011, Frankfurt (Oder) oraz małżeństwem Tempel,8.9.2011, Müllrose.

386 Rozmowa z Elisabeth Eichner, 29.08.2011,Frankfurt(Oder).

387 Rozmowa z HorstemKlute, 25.8.2011.

388 Protokół 7.Posiedzenia RadyMiasta, BA II, 1.2.1, sygn. RP 8, 30. Januar 1946,k. 1,StAFfo.

389 12.Posiedzenie Rady Miasta,BAII, 1.2.1, sygn. RP 8,16.Januar 1947, k. 1, StAFfo.

390 24. Posiedzenie Rady Miasta, BAII, 1.2.1, sygn. RP 8, 14. Mai 1947, k. 11. StAFfo.Por.uwagę natemat nadania

o otwarciu kina Efka i historii jego powstania: „Nikt spoza kręgu osób zaangażowanych [w powstanie kina Efka]nie jest w stanie wyobrazić sobie, jakie trudności od początku do końca towarzyszyły temu [przedsięwzięciu]. Brak materiałów i pracowników wciąż na nowohamowały prace. Budowa trwała dobre dwa lata.Jeszczew dniu otwarcia rzemieślnicy pracowali żwawo[...], ale udało się.”391 392 W kinie były 374 miejsca, znajdował się nowy aparat projekcyjny do filmów dźwiękowych ErnemannVII B. Efka miałamniejszy gipsowyekran niż Bellevue, 3 na 4 metry393. W pracach budowlanych wzięło udział 16 frankfurckich firm i jedna firma z Berlina. Pierwszym kierownikiem kina był niejaki Eltus, a jako pierwszy pokazano wyprodukowany w 1943 roku niemiecki film Gefährlicher Frühling. W artykule podkreślano wielką zasługę magistratu, który zapewniłmieszkańcom kolejne kino394.

Takżepo otwarciu kina Efka nie ustały starania o otwarcie kina zprawdziwego zdarzenia, po czym spodziewano się wzrostu dochodów z podatków395. Ważną rolę odgrywał przy tym fakt, że wciąż brakowało w mieście dużej sali naspotkania grupowe,na co nadawałaby się, używana jako kino, sala w Bellevue. W tejże saliodbywałysię już inne imprezy, np.: „[...] 26.11.50 w dużej sali hali miejskiej odbędzie się pokaz drobiu. Prosimy przyjąć to dowiadomości i odwołać pokazy filmowe wtymdniu.”396

Rozważano różne miejsca, w marcu 1948 roku próbowano urządzić kino w sali sportowej przy placu Leipziger Platz397. Jesienią tego roku kierownik kin miejskich Eltus zwracał się do administracji miejskiej z apelem, że utworzenie nowego kina jest pilnie potrzebne. Szczególnym powodem tych starań była zła akustyka w hali Bellevue. Eltus razem z urzędnikami miejskimi szukał miejsca, któremożna byłoby przerobić na kino przy minimalnych nakładach finansowych

kinu nazwy Efka: „Die Namensgebung desKinos: Frankfurter Kameralichtspiele, kurz FK. Doch die Frankfurter sagten Efka - so war derKinoname geboren”,notatka prasowa w „Frankfurter Stadtbote”, dodatek do „Märkische Oderzeitung” z dnia 14.2.2007, w tym tłumaczeniu wyraźne jest nawiązanie do przedwojennego kina Kamera­ Lichtspiele, w którym pracownikiemiudziałowcem był Robert John.

391 Wpiśmiedotyczącym pozwolenia na zawarcie umowy dzierżawybudynkukina Efka zdnia8.12.1949 podana jest data 1.8.1947 jako data otwarcia kina. Por.:Pismo Wydziału Prawnego do Rady Miasta, teczka: Sitzungen des Rates, BA II, 1.2.1, sygn.RP 9, StAFfo, k. 8.

392 „MärkischeVolksstimme”19.08.1947, StAFfo.

393 Załącznik do protokołu zdawczo-odbiorczego z dnia 7.11.1950, teczka: Städtische Kulturbetriebe G.m.b.H., LichtspieltheaterEfka undBellevue 1949-Nov. 1950, BAII,1.2.1,sygn.209,StAFfo, k. 6.

394 „MärkischeVolksstimme”zdnia 19.08.1947, StAFfo.

395 Protokół 97. posiedzenia Rady Miasta z dnia17.03.1949, teczka: Sitzungen des Rates, BAII, 1.2.1, sygn. RP9, StAFfo, k. 1.

396 Pismo firmy Einheit G.m.b.H, Hotel und Restaurationsbetriebe, Gubener Str. 14/15 do Wydziału Kultury z dnia 10.10.1950, teczka: Städtische Kulturbetriebe G.m.b.H., Lichtspieltheater Efka und Bellevue 1949-Nov. 1950, BAII, 1.2.1,sygn. 209, StAFfo, k.10.

397 Protokół 97. posiedzenia Rady Miasta z dnia17.03.1949, teczka: Sitzungendes Rates, BA II, 1.2.1, sygn. RP 9, StAFfo, k. 1.

i przy minimalnej konieczności przebudowy. Odwiedzano budynek pełniący funkcję miejskiej kuchni398 przy ulicy Logenstraße i położonej niedaleko, również w bezpośrednim sąsiedztwie zniszczonego centrum miasta, sali sportowej przy Bachstraße. Eltus oceniał,że w kuchni miejskiej można by stworzyć kino na 800, a w sali sportowej na 400 miejsc399. Urząd Budowlany ocenił jednak budynek kuchni jako nieodpowiedni, ponieważ jego przystosowanie do wymogów kina wymagałoby przebudowy wnętrza, podczas gdy nawet „koszty wyburzenia [...] byłyby znacznie wyższe niż wartość zdobytego materiału”. Dlatego zaproponował z miejskiej kuchni zrobić sklep, a na kino przebudować salę sportową przy Bachstraße oraz sale wystawowe przy Placu Republiki400. Ostatecznie Rada Miasta „w obliczu ogromnego zapotrzebowania na przestrzeń magazynową[...][postanowiła]kuchnię miejską używać jako magazyn”401. Jeszcze wpaździerniku 1949 roku usilnie poszukiwano nowego miejsca na kino, a Wydział Kultury ubolewał nad koniecznością odwoływania pokazów filmowych w Bellevue w związku z urządzaniem tam innych imprez. Jednocześnie rząd kraju związkowego Brandenburgia poinformował, że odbudowa zrujnowanego budynku kina Ufa w centrum miasta nie została umieszczona na liście inwestycji, w związku z czym zniknęła nadzieja na szybką odbudowę tego budynku. Zastanawiano się nad wykorzystaniem miejskich obiektówna terenie tzw. NeueWelt przy ulicy Küstriner Straße.Gdyby zdobyćkrzesła, można by tamurządzić kino dla 400-500 osób.402

W tym samym czasieliczono także na przekazanie urządzonego przez Rosjan w dawnym budynku restauracji „Kruses Festsälen” na rogu ulic Leipzigerstraße i Puschkinstraße kina Pobieda403. Radni miejscy Schoedon i Gorsky rozpoczęli nawet rozmowy z radziecką komendanturą na temat

398 Był to obiekt wybudowany w latach 1879-1882 jako hala do musztry (Exerzierhalle) należąca do kompleksu koszarowego frankfurckiegoregimentu grenadierów im. króla Fryderyka Wilhelma III. W1940 roku urządzono w nim publiczną kuchnię ze stołówką dla 150 osób i możliwością przygotowania 1 200 posiłków dziennie.

W 1945 roku budynek ten skrócono do około jednejtrzeciej pierwotnej długości. Por. „Märkische Oderzeitung”

z dnia14.09.2005,s.16.

399 PismoEltusa,FilmtheaterBellevuez dnia 28.9.1948 do administracji miejskiej, teczka: Standortgenehmigungen, BAII, 1.2.1, sygn. 3125, część2, StAFfo, k.306.

400 Pismo WydziałuBudowlanego z dnia 29.11.1948 doWydziału Edukacji, teczka: Standortgenehmigungen, BAII, 1.2.1,sygn.3125, część2, StAFfo, k. 307.

401 Pismo burmistrza z dnia2.12.1948doWydziałuBudowlanego, teczka: Standortgenehmigungen,BA II, 1.2.1, sygn.

3125,część 2, StAFfo, k. 313.

402 Pismo Wydziału ds.EdukacjidoRadyMiastaz dnia 17.10.1949, teczka: Sitzungendes Rates, BAII, 1.2.1, sygn.

RP9,StAFfo, k. 7.

403 „Pobieda” to po rosyjsku„zwycięstwo”. KinoPobieda mieściło się blisko siedziby komendantury radzieckiej przy ulicy Puschkinstraße (obecnie w tym miejscu znajduje się siedziba IHK, Izby Przemysłowo-Handlowej)orazobok radzieckiego łuku triumfalnego z wizerunkami Stalina i Lenina,jakiwybudowano na Leipzigerstraße. Za pomoc w identyfikacji kina Pobieda z miejscem dawnej restauracjidziękujępanu Joachimowi Schneiderowi oraz panu Eckardowi Reißowi ze Stowarzyszenia Historycznego we Frankfurcie nad Odrą.

przekazania sprzętu kinowego,którego chciano użyć w Bellevue404. Jednakże w 1950 roku budynek ten został przekazany w ręce centrali związkowej FDGB, z którym pertraktowała następnie administracja miejska. Zwrócono się do zarządu okręgowego FDGBz prośbą o cofnięcie decyzji o zamknięciu urządzonego przez Rosjan kina. Pismo z dnia 3 stycznia 1950 roku unaocznia desperację urzędników miejskich: „Dla nas, mieszkańców Frankfurtu, staje się niemożliwością z punktu widzeniapolitykikulturalneji pod względemfinansowymdalszeprowadzenie kina w hali miejskiej. Po pierwsze znajduje się ona za daleko [...], nie jest popularna jakokino i służy innym celom, ponieważ duża sala w Bellevue przeznaczona jest do organizowania zebrań, imprez rozrywkowych itd. W grudniu 1949 roku miasto z powodu imprez innych niż pokazy filmowe, których nie można było uniknąć straciło 6 000 marek wpływów netto [...]”405. Dlatego Rada Miejska postanowiła przekazać FDGB w zamianza budynek „Kruses Festsäle”/Pobieda budynek browaru Engelhardta przy ulicy Gr. Müllroser Straße, na co FDGB początkowo się zgadzało406. Kilka miesięcy później zarząd krajowy FDGB argumentował jednakże, że „wykorzystanie dużej sali jako kina nie jest możliwe nawet ze względu na wymogi bezpieczeństwa, nawet jeśli przeprowadzić mały remont”. Sale te były tylko prowizorycznie zaadaptowane przez Armię Czerwoną i sporadycznie używane na pokazy filmowe. FDGB potrzebowało poza tym we Frankfurcie nad Odrą sali „w celu realizowania związkowychipolitycznychzadań[...].Właśnie ten obiekt nadaje się do wielorakich przedsięwzięć tego typu, ponieważ duża scena umożliwia np. prezentacje amatorskich grup teatralnych [...]. Dlategoniezgadzasięnawykorzystywaniedużej sali domu związkowego jako kina”.407 Trudno zrozumieć, dlaczego jeszcze w październiku 1950 roku radni miejscy mieli nadziejęna„przejęciebyłego kina Pobiedai przeniesienie urządzeń technicznychz Bellevue [...]doPobiedy”408.

Do 1950 roku trwały zatem usilne i nieudane próby stworzenia nowego kina w mieście. Analiza dokumentów administracji miejskiej wskazuje na problemy finansowe: z jednej strony brak kina,

404 Protokół 114. Posiedzenia RadyMiasta z dnia20.10.1949, teczka: SitzungendesRates, BAII, 1.2.1, sygn. RP 9, StAFfo.

405 Pismo administracji Frankfurt nad Odrą z dnia 3.1.50 do Zarządu Okręgowego FDGB, teczka: Städtische Kulturbetriebe G.m.b.H., LichtspieltheaterEfka und Bellevue 1949-Nov. 1950, BA II, 1.2.1, sygn. 209, StAFfo,

k.45.

406 Pismo administracji Frankfurtu nad Odrą z dnia 20.1.50 do Zarządu Okręgowego FDGB, teczka: Städtische Kulturbetriebe G.m.b.H., LichtspieltheaterEfka und Bellevue 1949-Nov. 1950, BA II, 1.2.1, sygn. 209, StAFfo, k.42.

407 Opinia Zarządu Kraju Związkowego FDGB ds. Zarządu Nieruchomościami z dnia 5.6.1950, teczka: Städtische Kulturbetriebe G.m.b.H., LichtspieltheaterEfka und Bellevue 1949-Nov. 1950, BA II, 1.2.1, sygn. 209, StAFfo, k.26.

408 Protokół 148.Posiedzenia Rady Miastaz dnia26.10.1950, teczka: SitzungendesRates, BAII, 1.2.1, sygn. RP 9, StAFfo, k.10.

w którym nie trzeba by odwoływać pokazów ze względu na inne, najczęściej polityczne imprezy, powodował straty w dochodach z podatków, z drugiej strony brakowało środków na inwestycje, materiałów budowlanych i sił roboczych, co należy tłumaczyć ogromnym zniszczeniem miasta, brakiem mieszkań i wszelkich innychbudynkówużytecznościpublicznej.Energia wkładana w tym okresiew poszukiwanie kina daje się wytłumaczyć popularnością tego medium, jego znaczeniem propagandowymiinformacyjnym.

Jesienią 1946 roku zakupiono do kina Efka używane projektory. W ówczesnych warunkach był to najlepszysprzęt, jaki można było dostać, produkcja nowych projektorów ruszyła bowiem dopiero w 1948 roku.409 Sprzęt ten używany był przez trzy lata, potem został skradziony i odzyskany w uszkodzonym stanie.410 W styczniu 1950 roku, kierownik kin we Frankfurcie, Kuczera, zwrócił się do Miejskiego Zarządu Kultury (Städtische Kulturbetriebe) z prośbą o zakup nowych projektorów - koszty naprawy przekraczałyby połowę kosztów nowych projektorów, a dodatkowo wiązałoby się to z koniecznością przerwy w działalności kinowej. Używane w Efce maszyny projekcyjne miały być nadalużywane w kinie Bellevue. „Ponieważ projektory zkinoteatruBellevue mają zostać przeniesione do planowanego kina przy ulicy Leipzigerstr., sprzęt [...] z kina Efka mógłby zostać wykorzystywany podczas pokazów specjalnych w Bellevue [...]. Ponieważ chodziłoby tylko o pojedyncze pokazy,można by się liczyć zkilkuletnim okresem użytkowania.”411 Poza zakupem nowego sprzętu kinowego, latem 1950 roku przeprowadzono remont budynku, wbudowano przeciwpożarowy sufit i osobne wyjście ewakuacyjne, zmodernizowano instalację elektryczną i przebudowano pomieszczenie projekcyjne, które nie spełniało wymogów bezpieczeństwa412. Doprowadziło to do tego, że do pomieszczenia projekcyjnego prowadziły schody przez balkon413. Starania o nowy sprzęt kinowy, a jednocześnie użytkowanie dotychczasowego, remonty zaledwie kilka lat po urządzeniu kina Efka - wszystko to świadczy

409 Wniosek zarządcy kin Kuczery o nabycie nowego sprzętu projekcyjnego do kina Efka z dnia 25.1.1950 doMiejskiego Zakładu Kultury (Städtische Kulturbetriebe), teczka: Sitzungen des Rates, BAII, 1.2.1, sygn. RP9, StAFfo.

410 Rada Miasta postanowiła w grudniu 1948 roku przeznaczyć500 DM jakonagrodędlaosoby,która znajdzie i odda ów sprzęt, por. Protokół 87. Posiedzenia Rady Miastazdnia 9.12.1948, teczka: Sitzungen des Rates, BAII, 1.2.1, sygn. RP 9, StAFfo, k.3.

411 Wniosek zarządcy kin Kuczery o nabycie nowego sprzętu projekcyjnego do kina Efka z dnia 25.1.1950 doMiejskiego Zakładu Kultury (Städtische Kulturbetriebe), teczka: Sitzungen des Rates, BAII, 1.2.1, sygn. RP9, StAFfo.

412 Pismo Wydziału ds. Edukacji do RadyMiastaz dnia 28.6.1950,teczka:39. otwarte Posiedzenie Rady Miasta,BA II, 1.1.1,sygn.29, StAFfo, k. 47.

413 Wyjaśnienie dotyczące zmian w pomieszczeniukinooperatora w kinie Efka przedstawioneprzezZakładKomunalny Miasta Frankfurt nad Odrą z dnia 21.6.1950, teczka:Abgerissene Häuser L, Okt.1947-Okt.1976, BA II, 1.2.2, sygn. 17229, StAFfo.

o jego prowizorycznym charakterze i jest świadectwem powojennego wielkiego zapotrzebowania na kino, a zarazem problemów finansowychitechnicznych.

Na polecenierządu Brandenburgiii po rozmowach z dyrektorem VVB Kulturstätte Thielem, Rada Miasta Frankfurtu nad Odrą postanowiła 26 października 1950 roku, że „z dniem 1 listopada 1950 roku zarządzane przez miasto kina Efka i Bellevue, jako własność ludu (Volkseigentum414), zostanąprzekazanew zarząd przedsiębiorstwu VVB Kulturstätte Brandenburgii”415, podlegającego bezpośrednio rządowikraju związkowego Brandenburgii. Zakończyło to okres miejskiego zarządu nad kinami i wiązało się z centralizacją zarządzania kinematografią w NRD. Pierwszymi ludźmi kina we Frankfurcie nad Odrą byli Eltus i Kuczera. Eltus był kierownikiem kina Bellevue416, a Kuczera w 1949 roku przejął zarządzanie wszystkimi kinami we Frankfurcie. W 1950 roku to on został przedstawicielem VVB-Kulturstätten we Frankfurcie nad Odrą417.

21 grudnia 1951 roku udało się otworzyć trzecie kino w mieście. Rosjanie oddali do użytku urządzone przez siebie kino, po tym jak opuścili cały zajmowany dotąd budynek. Freundschaft, które dysponowało 516 miejscami418działało do końca lat 80. XX wieku419.

W listopadzie 1954 roku na plakatach filmowych pojawiła się informacja o czasowym zamknięciu kina Bellevue, cowywołało niepokój wśród widzów. Mimo że trwała już budowa Lichtspieltheater der Jugend, Rada Miasta deklarowała starania o dodatkowe miejscaprojekcji filmów. Zwiększono wówczasliczbęseansów w kinie Efkaiw kinie Freundschaft.

W tym czasie planowano również stworzyć salę kinową w szkole im. Ernsta Thälmanna, a także budowę nowego kina przy ulicy Ladenstraße. Projekty te nie doczekały się jednak realizacji.

Jednocześniedyskutowano projekt kina przy dworcu kolejowym - miało być to tzw. Zeitkino, czyli kino non-stop, a jego widzami mogłybybyć osoby czekające napociąg.420 Komisja ds.Odbudowy oraz Wydział Odbudowy i Planowania Miasta Frankfurtu nad Odrą zatwierdziły w kwietniu 414 Na temat prawnego rozumienia własności ludowej (Volskeigentum) w NRD por. np. Günter Sczostak, Das

Volkseigentum in der DDR, w: Dirk von Olzen, Gerhard Schäfer (red.), „Juristische Rundschau” 1957, nr 7, ss. 255-259. Tekst dostępny na stronie: http://www.deepdyve.com/lp/de-gruyter/das-volkseigentum-in-der-ddr-6MPiJlblIe(27.08.2013).

415 Protokół148. PosiedzeniaRady Miastazdnia 26.10.1950, teczka:Sitzungen des Rates, BA II, 1.2.1, sygn. RP 9, StAFfo.

416 Notatka z dnia 27.6.1950, teczka: Städtische Kulturbetriebe G.m.b.H., Lichtspieltheater Efka und Bellevue 1949-Nov. 1950, BA II, 1.2.1, sygn. 209, StAFfo, k.21.

417 Przejęcie kin we Frankfurcie nad Odrą przez Przedsiębiorstwo Instytucji Kulturalnych w Kraju Związkowym Brandenburgia (VVB Kulturstätten Land Brandenburg), teczka: Sitzungen des Rates, BA II, 1.2.1, sygn. RP 9, StAFfo, k. 5.

418 Bellevue: Vorübergehendgeschlossen!, „Neuer Tag” z dnia 6.11.1954.

419 Obecnie sala kinowa służy jako sala sportowa gimnazjum im. Carla Friedricha Gaußa, http://www.gauss-gymnasium.de(20.06.2014).Dawniej kinoaobecnieszkołaznajduje się przyulicy Friedrich-Ebert-Straße 52.

420 Bellevue: Vorübergehend....

1953 roku projekt utworzenia kina w istniejącym budynku przy ulicy FerdinandstraBe 13. Działka byławłasnościąBrandenburskiej Izby Rzemieślniczej z siedzibą w Poczdamie.421

Fot. 3.Pracownicykin we Frankfurcie nad Odrą,w tle wóz kina mobilnego. Od lewej stoją: Walter Schuhmann(kinooperator w kinie Efka), Joachim Tulle (kinooperator), Otto Osten(kierowca), Wieseke (księgowa), Manfred Kahl (kinooperator), Willi Schulz (kierowca), Gerd Tuband, Arthur Schulze (kinoopeator),HansJung (przewijał filmy, tzw. Umroller).Wdrzwiachsamochodusiedzą:

Arno Marchel (kinooperator kina mobilnegow Rosengarten, Güldendorf, Kliestow, Lichtenberg iMarkendorf), Trenkner (pracownica biurowa).

Nie zachowałysię dokumenty świadczące o dalszychkrokachw kierunku utworzenia kina w tym miejscu, aniwspomnieniao istnieniu owego kina. Astrid Broschwymienia tego typu kino w Görlitz podając datę 1953 jako rok jego powstania422. Nie udało się dotrzeć do innych materiałów dotyczących istnieniatego kina. O tym,że tego typu kina były częściąkrajobrazu kinowego NRD w latach 50. XX wieku świadczy hasło Zeitkino w Słowniku Językowym NRD. Autorka podkreśla, że tego typu kina znajdowały się jedynie nawiększychdworcach. Wciągu dnia pokazywanownich główniefilmy krótkometrażowe,dokumentalnei kreskówki,a wieczorem takżefilmyfabularne423. W latach 60. kina te były zamykanelub działały jako normalne kina424.

421 Notatka dotycząca projektu „Zeitkino” we Frankfurcie nad Odrą z dnia 2.4.1953, teczka: Städtebauliche Bestätigungsvorgänge 1949-1966, BA II, 1.2.1, sygn. 3126, StAFfo, k. 181 i k. 183.

422 Brosch jakoźródłotejinformacji podała w mailudoautorki:„Sächsische Zeitung” z dnia 24.4.1953,nr 95, s. 6.

423 Birgit Wolf, Sprache..., s. 254.

424 CarolaZeh, Lichtspieltheater ..., s. 59.

Inaczej niż we Frankfurcie nad Odrą, w Guben historyczne centrum miasta leżało po prawej stronie nowej granicy. W lewobrzeżnej, przemysłowej części Guben do 1945 roku działały dwa kina.

Inaczej niż we Frankfurcie nad Odrą, w Guben historyczne centrum miasta leżało po prawej stronie nowej granicy. W lewobrzeżnej, przemysłowej części Guben do 1945 roku działały dwa kina.