• Nie Znaleziono Wyników

Koncepcyjne przesłanki stosowania wartości godziwej

Wartość godziwa, zdefiniowana zarówno jako kwota, za jaką składnik ak-tywów mógłby zostać wymieniony między zainteresowanymi, niepowiązanymi i dobrze poinformowanymi stronami transakcji, jak również jako cena, za którą składnik aktywów mógłby zostać sprzedany w ramach normalnej transakcji między uczestnikami rynku17, charakteryzuje się pewnymi cechami, które mogą przemawiać za jej wykorzystaniem w kontekście podejścia bilansowego.

Pierwszym, oczywistym czynnikiem przemawiającym za wykorzystaniem wartości godziwej przy pomiarze zasobów jest to, że odzwierciedla ona wartość składnika na dzień wyceny, nie bazuje zaś na wielkościach historycznych. Takie rozwiązanie pozwala odzwierciedlić bieżącą sytuację finansową podmiotu ze względu na czynniki ekonomiczne występujące na dzień wyceny. Przekłada się

17 Nowa definicja przyjęta w MSSF 13 Pomiar wartości godziwej – zob. par. 8, International Financial Reporting Standard 13. IASB, London 2011.

Maciej Frendzel 22

to na ujednolicenie wyceny identycznych pozycji pozyskanych w różnych okre-sach za różne kwoty, jak również tych pozycji, które pozyskano w tym samym okresie za identyczne kwoty, jednak założono różne okresy amortyzacji i różną wartość rezydualną. Przykładowo jednostka może posiadać bardzo zbliżone dwie działki gruntu nabyte za różną kwotę w różnych okresach sprawozdaw-czych, które mają identyczną wartość dla jednostki i identycznie wyceniane są przez rynek na dzień bilansowy. Wykorzystanie miary bieżącej pozwala od-zwierciedlić zasoby według tego samego mianownika. Innym przykładem może być sytuacja, gdy jednostka posiada dwie identyczne maszyny, zużyte w iden-tycznym stopniu i charakteryzujące się tym samym wiekiem – jedną posiadaną od nowości oraz drugą nabytą po rocznym okresie użytkowania od kontrahenta.

Zastosowanie wartości godziwej do wyceny bilansowej pozwala odzwierciedlić wartość obydwu identycznych maszyn na tym samym poziomie, co może być niemożliwe przy wykorzystaniu kosztu historycznego.

Kolejnym istotnym czynnikiem przemawiającym za wykorzystaniem war-tości godziwej jest to, że bazuje ona na korzyściach możliwych do zrealizowania z danego składnika aktywów. Tym samym odnosi się bezpośrednio do istoty aktywów określonej w ich definicji, która ma szczególne znaczenie w kontekście podejścia bilansowego. Zastosowanie tej miary wartości pozwala zatem od-zwierciedlać sytuację finansową z perspektywy korzyści ekonomicznych, a nie nakładów poniesionych18.

Odniesienie do korzyści ekonomicznych możliwych do zrealizowania jest czynnikiem przemawiającym za wykorzystaniem wartości godziwej również w kontekście oczekiwań użytkowników informacji finansowej określonych przez RMSR i FASB (ocena przyszłych przepływów pieniężnych netto). Ten element z pewnej perspektywy nie jest jednoznaczny – wartość godziwa od-zwierciedla (lub ma odod-zwierciedlać) kwotę korzyści uzyskanych z wymia-ny/sprzedaży składnika na dany moment, a nie kwotę przepływów z jego dal-szego wykorzystania. Argument ten może być podnoszony w kontekście wyceny operacyjnych aktywów trwałych, których jednostka nie planuje sprzedawać w najbliższym okresie, jak również innych pozycji, które nie są przeznaczone do sprzedaży. Odnosząc się do tego problemu, należy rozważyć jednak istotę war-tości godziwej.

Wartość godziwa ustalana jest z perspektywy transakcji pomiędzy podmio-tami niepowiązanymi, zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi19.

18 Rozwiązanie to od strony pragmatycznej niweluje potrzebę weryfikacji, czy poniesione nakłady zostaną odzyskane (np. w drodze testów na utratę wartości), ponieważ sama wycena w wartości godziwej oznacza wycenę w kwocie możliwej do zrealizowania.

19 Dobre omówienie tych elementów zawiera MSR 40 Nieruchomości inwestycyjne (Międzynaro-dowe Standardy…, op. cit., s. A1114-A1117). Należy podkreślić, że w najnowszym tłumacze-niu MSSF z 2011 r. posłużono się określeniem „bezpośrednia transakcja”, a nie „transakcja

Koncepcyjne przesłanki stosowania wartości godziwej… 23

ty te wskazują, że jest to transakcja charakteryzująca się tymi samymi cechami, co wartość rynkowa20 i przez autorytety rachunkowości jest ona z tą wartością zrównywana21. Takie utożsamienie uwidacznia się również w wyraźnym wska-zaniu, że najlepszym odzwierciedleniem wartości godziwej jest notowana cena pochodząca z aktywnego rynku22, jeżeli jest ona dostępna. Zrównanie wartości godziwej z ceną rynkową, a w szczególności z rynkową ceną równowagi ozna-cza, że przejmuje ona cechy tej wartości. W teorii ekonomii23 rynkowa cena równowagi oznacza poziom ceny, przy którym następuje zrównanie popytu i po-daży. Wielkość ta odzwierciedla ryzyko rynkowe, rynkowe preferencje i rynko-we oczekiwania uczestników rynku wobec danego składnika, a przede wszyst-kim możliwości generowania przez niego (lub dzięki niemu) przepływów pieniężnych, z uwzględnieniem możliwych terminów wystąpienia tych przepły-wów oraz niepewności ich wystąpienia. Zatem wartość godziwa ustalona na poziomie rynkowej ceny równowagi to nie tylko cena, po której można zreali-zować składnik w danym momencie, lecz także kwota oczekiwanych przepły-wów środków pieniężnych, które z perspektywy uczestników rynku można zre-alizować w przyszłości przy określonym poziomie ryzyka. Założenie takie jest również zasadne w przypadku, gdy wartość godziwa nie może być ustalona po-przez odniesienie do ceny pochodzącej z aktywnego rynku i jest określana na podstawie założeń, które przyjęliby uczestnicy rynku24.

między podmiotami niepowiązanymi” dla „arm’s length transaction”, co można uznać za wyso-ce dyskusyjne rozwiązanie. Należy podkreślić, że z definicji wartości godziwej nie wynika, że jest to kwota netto, czyli kwota pomniejszona o koszty zbycia danego składnika. Brak takiego uwzględnienia jest jednoznaczny w regulacjach międzynarodowych, co dodatkowo może świadczyć, że wielkość ta ma szerszy wymiar, a nie tylko kwoty możliwej do uzyskania z na-tychmiastowego zbycia danego składnika. W regulacjach polskich niektóre przepisy ustawy su-gerują, że wartość godziwa powinna uwzględniać koszty transakcyjne – zob. np. art. 28, ust. 5 ostatnie zdanie oraz art. 28, ust. 6, drugie zdanie, a także art. 28, ust. 7 ostatnie zdanie, co może powodować niejednoznaczność rozumienia tego pojęcia.

20 W polskiej definicji wartości godziwej zawartej w Ustawie o rachunkowości w art. 28 pojawia się wyraźne podkreślenie wskazujące na transakcję na warunkach rynkowych. Dalej w odnie-sieniu do wartości rynkowej posuwa się MSSF 13, który wskazuje na transakcję między uczest-nikami rynku.

21 Zob. M. Barth: Fair Value Accounting: Evidence from Investment Securities and the Market Valuation of Banks. „Accounting Review” 1994, Vol. 69, No. 1; D. Tweedie: Interview with Sir David Tweedie. „Insight” 2007, Q3; R. Herz: Robert H. Herz’s Remarks. FEI Conference, New York 2002.

22 Zob. np. MSR 39: Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena. W: Międzynarodowe Standar-dy…, op. cit., par. 48A.

23 Zob. np. P. Samuelson, W. Hordhaus: Macroeconomics. McGraw-Hill Book Company, New York-Toronto 1989, s. 64; J. Bremond, M. Salort: Odkrywanie ekonomii. Wydawnictwo Nau-kowe PWN, Warszawa 1994, s. 78.

24 Rozwiązanie takie w świetle regulacji krajowych nie jest jednoznaczne, ponieważ przepisy polskie nie zawierają generalnych wytycznych dotyczących procesu ustalania wartości godzi-wej oraz założeń przyjmowanych w tym procesie.

Maciej Frendzel 24

Rozważając wycenę w wartości godziwej, należy odnieść się przynajmniej do dwóch zagadnień: kwestii ustalania wartości z perspektywy uczestnika rynku, a nie danej jednostki gospodarczej, oraz subiektywizmu założeń przyjmowanych przez osobę dokonującą wyceny, która różnie może określić czynniki, jakie przy wycenie uwzględniliby uczestnicy rynku.

Odnosząc się do pierwszego problemu należy wskazać, że wybór między perspektywą rynku i perspektywą jednostki może być kluczowy dla wyboru podstawy wyceny. Miarą wartości, która przyjmuje perspektywę jednostki i którą można określić jako „bezpośrednią konkurentkę” wartości godziwej, jest wartość z użytkowania (wartość użytkowa, value in use). Wielkość ta odzwier-ciedla kwotę, która zostanie zrealizowana z wykorzystania danego składnika lub grupy aktywów zgodnie z oczekiwaniami jednostki (oczekiwaniami jej kierow-nictwa). Istotnym czynnikiem, który może znacząco ograniczać wykorzystanie wartości z użytkowania jest to, że może być ona zazwyczaj określona jedynie na poziomie pewnej grupy aktywów, wśród których mogą znajdować się również nieujęte zasoby niematerialne25. W takim przypadku wycenie podlegałyby nie okre-ślone zasoby, lecz ośrodki generujące przepływy pieniężne, a alokacja ustalonej kwoty do poszczególnych zasobów w ramach danej grupy byłaby arbitralna.

Innym czynnikiem, który dodatkowo może ograniczać wykorzystanie war-tości z użytkowania jest to, że bazuje ona bezpośrednio na założeniach i oczeki-waniach kierownictwa jednostki w odniesieniu do danego składnika lub grupy aktywów, które to założenia i oczekiwania mogą być dostosowywane doraźnie do potrzeb sprawozdawczości finansowej. W porównaniu z nią wartość godziwa ustalana z perspektywy ocen i założeń uczestników rynku jest miarą znacznie bardziej obiektywną. Oczywiście wartość godziwa cechuje się również pewnym poziomem subiektywizmu, zwłaszcza gdy jej ustalanie bazuje na danych nieob-serwowalnych na rynku. Subiektywizm ustalania wartości godziwej związany z wyborem metod i założeń i wynikająca z tego faktu możliwość obniżenia wia-rygodności sprawozdania finansowego stanowią jeden z podstawowych obsrów krytyki tej miary. Niewątpliwie konieczność oceny, określenia metod i za-łożeń, jakie zastosowaliby przy wycenie uczestnicy rynku, stanowi z pewnej perspektywy istotną słabość omawianego podejścia26, należy jednak pamiętać, że cała sprawozdawczość finansowa podmiotów prowadzących działalność w wysoce zmiennym i konkurencyjnym środowisku wymaga przeprowadzania szacunków, dokonywania ocen i przyjmowania pewnych założeń, zwłaszcza gdy

25 Problem omówiony szerzej w: M. Frendzel: Aktywowanie wewnętrznie wytworzonych zasobów niematerialnych w wartości innych aktywów – zagadnienia dyskusyjne. Prace Naukowe Uni-wersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu 2011, nr 190.

26 Problem ten może być częściowo niwelowany przez ujawnienie informacji o przyjętych meto-dach i założeniach, a także ich korelacji oraz prezentację analiz wrażliwości obrazujących, jak zmieniłaby się wartość wycenianej pozycji w przypadku zmian danych wejściowych.

Koncepcyjne przesłanki stosowania wartości godziwej… 25

celem jest odzwierciedlenie bieżącej sytuacji finansowej. W takich okoliczno-ściach generalnie każda podstawa wyceny wymaga pewnych osądów i ocen.

Przykładem mogą być środki trwałe, dla których jednostka powinna oceniać m.in. odzyskiwalność poniesionych nakładów czy sposób użytkowania (metodę amortyzacji) i wartość rezydualną.

Kolejnym obszarem krytyki wiążącym się z wyceną w wartości godziwej jest wysoka zmienność wprowadzana do sprawozdania finansowego, zwłaszcza gdy porównana jest z ograniczoną zmiennością w przypadku stosowania kosztu historycznego. Zadaniem rachunkowości w przypadku przyjęcia podejścia bilan-sowego jest odzwierciedlenie zasobów i zobowiązań podmiotu. Jeżeli zmianie ulegają warunki, w jakich przedsiębiorstwo prowadzi działalność, co przekłada się na jego sytuację finansową, to podążanie wartości godziwej za zmieniającą się sytuacją podmiotu powoduje, że element ten jest raczej akcentem pozytyw-nym, nie zaś „obciążeniem” takiej wyceny.

Podsumowanie

Przyjęcie podejścia bilansowego oznacza, że podstawowym celem spra-wozdawczości finansowej jest odzwierciedlenie bieżącej sytuacji finansowej podmiotu gospodarczego poprzez właściwe ujęcie i wycenę aktywów i zobowią-zań. W tym ujęciu przychody i koszty umiejscowione są jako pochodne wobec wskazanych pozycji. W kontekście podejścia bilansowego istotne znaczenie ma definicja aktywów, w obowiązujących obecnie regulacjach wiążących się ściśle z korzyściami ekonomicznymi, które można wygenerować dzięki danemu składnikowi. W realizacji celów stawianych przed rachunkowością konieczne jest zastosowanie miar wartości, które uwzględniają warunki z dnia wyceny, a także odzwierciedlają korzyści możliwe do realizacji dzięki danemu składni-kowi. Miarami takimi są przede wszystkim wartość godziwa i wartość z użyt-kowania, które przyjmują różne perspektywy: rynku i jednostki gospodarczej. Ze względu na to, że pierwsza z nich charakteryzuje się wyższym poziomem obiek-tywizmu w związku z odniesieniem do rynku, zasadność jej wykorzystania wy-daje się przeważać. Wykorzystanie wartości z użytkowania może być również ograniczone ze względu na brak możliwości jej określenia dla pojedynczych aktywów oraz fakt, że na jej wysokość mogą istotnie wpływać nieujęte wartości niematerialne.

We wskazanych okolicznościach oraz biorąc pod uwagę fakt, że sprawoz-dawczość finansowa kroczy w kierunku dostarczania informacji umożliwiają-cych dostawcom kapitału ocenę możliwości generowania przez jednostkę przy-szłych przepływów pieniężnych należy stwierdzić, że szersze zastosowanie wartości godziwej jest uzasadnione. Należy jednak podkreślić, że miara ta może

Maciej Frendzel 26

nie mieć koncepcyjnych podstaw w przypadku określenia innej roli i innych zadań rachunkowości.

Literatura

Andre P., Cazavan-Jeny A., Dick W., Richard C., Walton P.: Fair Value Accounting and the Banking Crisis in 2008: Shooting the Messenger. „Accounting in Europe”

2009, Vol. 6.

Barth M.: Fair Value Accounting: Evidence from Investment Securities and the Market Valuation of Banks. „Accounting Review” 1994, Vol. 69, No. 1.

Barth M.: Including Estimates of the Future in Today’s Financial Statements. „Accoun-ting Horizons” 2006, Vol. 20, No. 3.

Frendzel M.: Aktywowanie wewnętrznie wytworzonych zasobów niematerialnych w war-tości innych aktywów – zagadnienia dyskusyjne. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu 2011, nr 190.

Frendzel M.: Przedmiot pomiaru wartości dla potrzeb sprawozdawczości finansowej w kontekście podejścia bilansowego. Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 61 (117). Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2011.

Frendzel M.: Przydatność informacyjna wartości godziwej jako podstawy pomiaru w ra-chunkowości i ograniczenia jej stosowania w praktyce. Wydawnictwo Uniwersyte-tu Łódzkiego, Łódź 2011.

Frendzel M.: Stosowana podstawa wyceny a rola rachunkowości w społeczeństwie i go-spodarce. Prace i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego 2011, tom I.

Gierusz J.: Koszt historyczny czy wartość godziwa – dylematy wyceny w rachunkowości.

Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 62 (118). Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2011.

Gmytrasiewicz M.: Dyskusyjne metody ustalania i prezentacji wartości według Między-narodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej. Zeszyty Teoretyczne Ra-chunkowości, tom 53 (109). Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2009.

Gos W.: Bilans. Znaczenie. Koncepcje sporządzania. Formy prezentacji. PWE, Warsza-wa 2011.

Helin A., Szymański K.G.: Sprawozdawczość finansowa spółek kapitałowych. FRR w Polsce, Warszawa 2001.

Herz R.: Robert H. Herz's Remarks. FEI Conference, New York 2002.

Hitz J.M.: The Decision Usefulness of Fair Value Accounting – A Theoretical Perspec-tive. „European Accounting Review” 2007, Vol. 16, No. 2.

Hońko S.: Koncepcja ostrożnej wyceny w rachunkowości. Wydawnictwo Naukowe USz, Szczecin 2008.

International Financial Reporting Standard 13. IASB, London 2011.

Jezierska E.: Nadrzędne zasady rachunkowości w świetle zmian we współczesnej ra-chunkowości. Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 46 (102). Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2008.

Luty Z.: Wirtualny wymiar informacji finansowej. W: Zagrożenia w działalności gospo-darczej. Red. E. Mączyńska, Z. Messner. PTE, Stowarzyszenie Księgowych w Pol-sce, Warszawa 2010.

Koncepcyjne przesłanki stosowania wartości godziwej… 27

Mazur A.: Wartość godziwa. Potencjał informacyjny. Difin, Warszawa 2011.

Messner Z.: Funkcje współczesnej rachunkowości. Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej 1999, tom 51.

Międzynarodowe regulacje rachunkowości. Wpływ na rozwiązania krajowe. Red. A. Jaruga.

Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2002.

Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej. RMSR-Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2011.

Nowak W.A.: O konceptualnej podstawie sprawozdawczości finansowej. Perspektywa angloamerykańska. Wydawnictwo UŁ, Łódź 2007.

Ronen J.: To Fair Value or Not Fair Value: A Broader Perspective. „Abacus” 2008, Vol.

44, No. 2.

Samelak J.: Determinanty sprawozdawczości finansowej przedsiębiorstw oraz kierunki jej dalszego rozwoju. Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznań 2004.

Samelak J.: Zasada ostrożności w teorii i praktyce rachunkowości (głos w dyskusji).

Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 38 (94). Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2007.

Soto de J.H.: Pieniądz, kredyt bankowy i cykle koniunkturalne. Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa 2009.

Świderska G.: Bilans dynamiczny – teorie i aktualne znaczenie. SGPiS, Warszawa 1989.

Tweedie D.: Interview with Sir David Tweedie. „Insight” 2007, Q3.

Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości. Dz.U. z 2009 r., nr 152, poz. 1223 z późn. zm.

Whittington G.: Fair Value and the IASB/FASB Conceptual Framework Project: An Alternative View. „Abacus” 2008, Vol. 44, No. 2.

Outline

Powiązane dokumenty