Konstrukcja prawa do zdrowia jako prawa człowieka

prawo do zdrowia „wymyka się prostemu podziałowi na prawa i wol-ności”. prawo to ma charakter pozytywny w tym sensie, że jest wynikiem procesu stanowienia prawa i rodzi konkretne obowiązki państwa⁸². W uję-ciu Johna Locke’a prawo do zdrowia posiada przymiot wolnościowy, czyli

80 Z. Kędzia, op. cit., s. 16.

81 Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169.

82 J. Barcik, Międzynarodowe prawo zdrowia publicznego, Warszawa 2013, s. 71. Od-miennie natomiast do tego zagadnienia podchodzi Jerzy Oniszczuk, traktujący zdrowie jako wolność o nasyceniu socjalnym, i który uważa, że „[...] ochrona wolności gwarantowana jest przez różne środki, np. o charakterze prawnym czy ekonomicznym. W każdym razie szcze-gólnie ważne jest, jak się rozumie wolność człowieka chronioną prawnie. Może tu pojawić się myśl traktująca wolność, jako pochodna swobodnie ustalonych gwarancji. [...] inaczej mówiąc, tyle wolności, ile treści normatywnej ją chroniącej zawartej w aktach władzy

sta-prawa negatywnego, jako wolność od zamachów na zdrowie jednostki oraz prawo do integralności cielesnej, psychicznej i duchowej, ,,z którym sko-relowany jest obowiązek niepodejmowania takich zamachów na drugiego człowieka”⁸³. prawo do ochrony zdrowia to prawo, którego treścią jest moż-liwość uzyskania określonego świadczenia zdrowotnego, gwarantowanego przez państwo. W świetle starszych opracowań prawo człowieka do zdrowia jest kwalifikowane jako komponent szerszego prawa do bezpieczeństwa oso-bistego, czym bezpośrednio nawiązuje do doktryny liberalnej prawa między-narodowego praw człowieka (bezpieczeństwo zdrowotne)⁸⁴. Zobowiązania w przypadku obu praw są jednak różne, tak jak wielopoziomowe jest prawo do zdrowia i jak zdynamizowana jest jego konstrukcja. W literaturze domi-nuje podejście socjalne, nastawione na eksplanację ochronnego wymiaru zdrowia, w którego świetle na państwie ciąży główny obowiązek zapewnie-nia jednostce dostępu do podstawowej opieki zdrowotnej⁸⁵.

prawo człowieka do zdrowia i prawo człowieka do ochrony zdrowia są w stosunku do siebie różne: zarówno pod względem adresatów norm w aspekcie wertykalnym i horyzontalnym, zakresu ochrony i skuteczności, jak i stopnia marginesu oceny posiadanej przez władze publiczne. i prawo do zdrowia, i prawo do ochrony zdrowia należy zaś uznać za zobowiązania o charakterze erga omnes. interes w realizacji tego dobra ma bowiem cała wspólnota międzynarodowa.

Kwestie terminologiczne są wynikiem nie tyle odmiennych koncepcji polityczno-prawnych wyrażanych przez doktrynę, ile odzwierciedleniem po-jęć użytych w traktatach i innych aktach prawa międzynarodowego. Wspól-ny standard zasadniczy prawa człowieka poza Konstytucją WHO wyznaczają także art. 15 ust. 1 Powszechnej deklaracji praw człowieka (pDpcz), art. 7 Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych (MppOip)⁸⁶ i art.

12 MppGSiK. Nawet na gruncie uniwersalnym spotykane są zakresowo od-mienne pojęcia, takie jak: prawo do zdrowia (right to health), prawo do bycia zdrowym (right to be healthy), prawo do ochrony zdrowia (right to health protection), prawo do opieki zdrowotnej (right to healthcare; right to health

nowiącej, a nawet wykonawczej”. J. Oniszczuk, Wolności i prawa socjalne oraz orzecznictwo konstytucyjne, Warszawa 2005, s. 56.

83 K. Motyka, op. cit., s. 170.

84 A. redelbach, op. cit., s. 900.

85 M. Jean-Bernard, La protection internationale du droit à la santé, [w:] Le Médecin et les droits de l’homme. Manuel pour l’enseignement dans les Facultès de Mèdecine, Strasbourg 1985, p. 464.

86 Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167.

Karta Narodów Zjednoczonych art. 55

„Narody Zjednoczone będą popierały [...] rozwiązywanie mię-dzynarodowych zagadnień [...] zdrowotnych i innych z nimi związanych”.

powszechna deklaracja praw człowieka art. 25 ust. 1

„Każdy człowiek ma prawo do poziomu życia zapewniającego zdrowie i dobrobyt jemu i jego rodzinie, włączając w to wyży-wienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i niezbędne świad-czenia socjalne oraz prawo do zabezpieświad-czenia na wypadek bez-robocia, choroby, niezdolności do pracy, wdowieństwa, starości lub utraty środków do życia w sposób od niego niezależny”.

Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych

i kulturalnych art. 12 ust. 1 i ust. 2

„państwa-strony uznają prawo każdego do korzystania z naj-wyższego osiągalnego poziomu ochrony zdrowia fizycznego i psychicznego”.

„Kroki, jakie państwa-strony niniejszego paktu powinny podjąć dla osiągnięcia pełnego wykonania tego prawa, będą obejmo-wały środki konieczne do:

a) zapewnienia zmniejszenia wskaźnika martwych urodzeń i śmiertelności niemowląt oraz do zapewnienia zdrowego roz-woju dziecka;

b) poprawy higieny środowiska i  higieny przemysłowej we wszystkich aspektach;

c) zapobiegania chorobom epidemicznym, endemicznym, zawo-dowym i innym oraz ich leczenia i zwalczania;

d) stworzenia warunków, które zapewniłyby wszystkim pomoc i opiekę lekarską na wypadek choroby”.

Deklaracja wiedeńska cz. i, pkt 31

„Wzywa się do poszanowania [...] w szczególności prawa każde-go człowieka do odpowiednich warunków życia zapewniających zdrowie i godną egzystencję, obejmujących wyżywienie i opiekę medyczną, mieszkanie i konieczne świadczenia socjalne”.

Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia.

preambuła

„Korzystanie z najwyższego, osiągalnego poziomu zdrowia jest jednym z podstawowych praw każdej istoty ludzkiej bez różnicy rasy, religii, przekonań politycznych, warunków ekonomicznych lub społecznych”.

Deklaracja z Ałma Aty pkt i

„Zdrowie jest stanem pełnego fizycznego, psychicznego i spo-łecznego dobrego samopoczucia, a nie tylko brakiem choroby czy niepełnosprawności, jest podstawowym prawem człowie-ka i osiągnięcie najwyższego możliwego poziomu zdrowia jest w skali świata najważniejszym celem społecznym”.

tabela 1. Zdrowie jako prawo człowieka w wybranych dokumentach systemu ONZ

care), prawo dostępu do opieki zdrowotnej (right to medical acces) czy prawo do opieki medycznej (right to medical care)⁸⁷. Zob. tabela 1.

87 H. Hannum, The UDHR in National and International Law, „Health and Human rights” 1998, No. 2, p. 147; J. Kapelańska-pręgowska, op. cit., s. 12-13; t. Jasudowicz, Pra-wo do zdrowia, [w:] Prawa człowieka i ich ochrona, red. B. Gronowska et al., toruń 2010, s. 491-492.

W systemie rady europy (re) prawo do ochrony zdrowia explicite sta-tuuje art. 11 Europejskiej karty społecznej (eKS)⁸⁸, w systemie Unii europej-skiej (Ue) art. 35 Karty praw podstawowych (Kpp)⁸⁹, w systemie panamery-kańskim prawo do zdrowia rozumiane jako ludzki dobrostan znajduje się w art. 10 Protokołu dodatkowego do Amerykańskiej konwencji praw człowieka (AKpcz)⁹⁰, w systemie afrykańskim prawo do korzystania z najlepszego osią-galnego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego umożliwia art. 16 Afrykań-skiej karty praw człowieka i ludów (AKpcziL)⁹¹. Wielopoziomowość prawa do zdrowia została najpełniej oddana w art. 39 Zrewidowanej arabskiej karty praw człowieka (ZAKpcz), w której wyrażono prawo jednostki do ciesze-nia się najwyższym standardem zdrowia fizycznego i psychicznego, a także prawo każdego obywatela do wolnego i niedyskryminacyjnego dostępu do usług zdrowotnych i ośrodków opieki zdrowotnej⁹². Zob. tabela 2.