• Nie Znaleziono Wyników

learning, czyli inaczej nauczanie na odległość, to nowoczesna forma kształcenia lub dokształcania poprzez wykorzystanie sieci komputerowych

W dokumencie Marketing w działalności (Stron 188-197)

bibliotekach ekonoMicznych i technicznych

E- learning, czyli inaczej nauczanie na odległość, to nowoczesna forma kształcenia lub dokształcania poprzez wykorzystanie sieci komputerowych

i Internetu. Pojęcie internetowego e-learningu jest traktowane w prakty-ce bardzo szeroko i może przyjmować zróżnicowane formy. Podstawowy podział zawiera następujące typy:

prezentacje materiałów szkoleniowych w sieci – zamieszczone arty-– kuły, badania, materiały konferencyjne są uporządkowane w formie

możliwej do przeszukiwania, na przykład w postaci baz danych;

online support

– – przyjmuje zarówno bierną, jak i aktywną formę;

uczenie się jest możliwe poprzez wykorzystanie czatów, forów dys-kusyjnych, systemów mailingowych;

szkolenie synchroniczne – realizowane jest w czasie rzeczywistym;

– uczestnicy kontaktują się z prowadzącym i innymi użytkownikami w określonym czasie; materiały mogą być wyświetlane w trakcie dyskusji. Przykładem takiej formy są wideokonferencje czy webi-naria.

szkolenie asynchroniczne – uczestnik realizuje materiał szkolenia – w dogodnym dla siebie czasie; kontaktuje się z nauczycielem

po-przez mail i forum dyskusyjne; szkolenia tego typu posadawiane są na platformie e-learningowej lub zamieszczane na stronie www [10].

1 Mgr Katarzyna Bilińska-Głód, Biblioteka Główna Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, e-mail: [email protected].

2 Mgr Joanna Radzicka, Biblioteka Politechniki Krakowskiej, e-mail: radzicka@biblos.

pk.edu.pl.

E-learning, jako forma kształcenia lub dokształcania na odległość, już od dłuższego czasu stosowany jest na uczelniach europejskich, natomiast na gruncie polskim jest stopniowo wdrażany dopiero od kilku lat. Szkoły wyż-sze powyż-szerzają ofertę edukacyjną, proponując kursy i studia e-learningowe zamiast klasycznego modelu nauczania akademickiego. W tym celu nawią-zują współpracę między sobą tworząc tzw. e-centra. Tego typu przedsięwzię-cie realizuje między innymi Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Ło-dzi wraz z Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Wspólnie utworzyły Polski Uniwersytet Wirtualny, w ramach którego przez Internet prowadzone są studia oraz kursy uzupełniające [3]. Zdarza się też, że ośrod-ki naukowe zakładają platformy zdalnej edukacji, gdzie posadawiane są e-szkolenia czy e-wykłady. Do części tych zasobów i kursów mają również dostęp osoby niezwiązane z daną społecznością akademicką, jak na przykład w serwisie stworzonym przez Akademię Górniczo-Hutniczą [11].

W ośrodkach naukowych zauważyć również można funkcjonowa-nie nauczania w trybie mieszanym, czyli tzw. blended learning [1]. Jest to metoda polegająca na łączeniu zajęć tradycyjnych z aktywnościami na platformie e-learningowej. Taką politykę działania przyjęła między innymi Politechnika Krakowska. Ćwiczenia prowadzone stacjonarnie w kampusie Politechniki wzbogacone są o treści i zadania posadowione na e-platformie, do której dostęp ma wyłącznie społeczność uczelni.

W nurt e-learningowej edukacji włączają się również biblioteki na-ukowe. E-learning w bibliotekach przybiera różne formy począwszy od informatorów online, poprzez interaktywne przewodniki, na kursach inter-netowych kończąc. Zamiast tradycyjnego przysposobienia bibliotecznego, bibliotekarze tworzą e-kursy, które dzięki zastosowaniu nowych technologii i programów komputerowych stają się ciekawym narzędziem do przekazy-wania wiedzy i informacji. Tak jest w przypadku e-szkoleń dla studentów I roku opracowanych m.in. przez Bibliotekę Politechniki Poznańskiej [7]

lub Bibliotekę Główną Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie [8]. Bi-bliotekarze w Polsce rozwinęli także ofertę kursów dla różnych kategorii użytkowników. Kierowana jest ona nie tylko do społeczności macierzystej uczelni, ale również do zainteresowanych internautów. I tak na przykład w Bibliotece Politechniki Warszawskiej utworzono e-kurs dla studentów Wydziału Chemii oraz materiały instruktażowe do samodzielnej reali-zacji, przeznaczone dla różnych odbiorców, posadowione na platformie e-learningowej [14]. W Bibliotece Politechniki Krakowskiej [5] czy Biblio-tece Głównej Politechniki Śląskiej [13] kursy e-learningowe, zamieszczone na platformie Moodle, dotyczą wyszukiwania informacji w bibliotecznych

zasobach elektronicznych, pisania pracy dyplomowej, zagadnień z dziedzi-ny bibliometrii etc. Równie ciekawą inicjatywą jest kurs online dotyczący tematyki Open Access, stworzony przy współpracy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (przygo-towany wspólnie z bibliotekarzami oraz specjalistami od e-learningu i ruchu Creative Commons) [6].

Rozpatrując tak urozmaiconą ofertę e-learningową przygotowaną przez bibliotekarzy dla użytkowników, przyjęto hipotezę, że pracownicy bibliotek równie chętnie sami korzystają z tej formy dokształcania. W celu zweryfi-kowania powyższej tezy przeprowadzono badanie ankietowe w wybranych bibliotekach polskich szkół wyższych.

Przedmiotem badań, zrealizowanych pomiędzy 15 a 28 lutego 2013 r., było sprawdzenie stopnia wykorzystania kursów online przez bibliotekarzy oddziałów informacji naukowej bibliotek uniwersytetów ekonomicznych i uczelni technicznych w Polsce. Wyboru instytucji poddanych analizie do-konano na podstawie wykazu zamieszczonego na portalu EBIB [9]. Elek-troniczny kwestionariusz rozesłany został drogą mailową do 200 osób. Na ankietę odpowiedziało 71 respondentów: 48 przedstawicieli oddziałów formacji naukowej bibliotek technicznych i 23 pracowników oddziałów in-formacji naukowej uczelni ekonomicznych. Wśród respondentów znaleźli się przedstawiciele wszystkich grup stażowych, ze wskazaniem na domi-nującą grupę bibliotekarzy o stażu powyżej 21 lat pracy (39,44%). Naj-mniej odpowiedzi uzyskano od pracowników o stażu pracy w przedziale 16–20 lat (9,86%). Część główna kwestionariusza składała się z siedmiu pytań zamkniętych i półotwartych. Metryczka zaś zawierała 3 pytania zamknięte, określające typ biblioteki, staż pracy oraz płeć.

W przeprowadzonych badaniach skoncentrowano się na e-szkoleniach prowadzonych w formie asynchronicznej lub synchronicznej, ponieważ jest to nauczanie „zmierzające do maksymalnej analogii z nauczaniem stacjo-narnym opartym o model seminaryjny” [2]. Równocześnie jest to ciekawy sposób na przekazywanie wiedzy i informacji. Z 71 osób, które nadesła-ły odpowiedzi, 43 respondentów brało udział w kursach e-learningowych w latach 2007–2012, stanowi to procentową większość omawianej grupy badawczej (60,56%). Nawet jeśli weźmiemy pod uwagę profil uczelni, re-zultat pozostaje ten sam, ponieważ zarówno 60% pracowników bibliotek politechnicznych, jak i 61% bibliotekarzy z uniwersytetów ekonomicznych uczestniczyło w e-szkoleniach.

Jedno z pytań miało zweryfikować hipotezę, że istnieje ścisła za-leżność między rolą uczestnika i jednocześnie autora kursu (pracownicy

przygotowują e-szkolenia dla studentów i sami korzystają z tej formy eduka-cji). Skoro ponad 60% badanych uczestniczyło w kursach e-learningowych, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że byli oni również zaangażowani w projekty kursów e-learningowych dla użytkowników biblioteki. Oka-zało się jednak, że tylko część ankietowanych uczestniczyła w realizacji e-learningu dla użytkowników macierzystych bibliotek (23,94%). W gru-pie respondentów z oddziałów informacji naukowej uczelni technicznych tylko 23% badanych brało udział w tworzeniu e-kursów dla użytkowników biblioteki, również w drugiej grupie ankietowanych (biblioteki o profilu ekonomicznym) takie doświadczenie zgłosiło zaledwie 26% osób. Wynikać to może z faktu, że pracownicy oddziałów informacji naukowej wykonują zróżnicowane obowiązki i tylko część z nich oddelegowana jest do opraco-wywania e-kursów. Zdarza się też, że za przygotowanie kursów online nie odpowiada oddział informacji naukowej, a zadanie to bywa przypisane in-nej agendzie biblioteki lub międzywydziałowemu zespołowi zadaniowemu.

Są też takie biblioteki naukowe, w których wciąż nie prowadzi się e-szkoleń dla użytkowników; mimo to pracownicy, chcąc poszerzać wiedzę, zdobywać nowe kwalifikacje i umiejętności, korzystają z e-learningowych warsztatów czy wideokonferencji.

Część pracowników bibliotek naukowych, z powodu własnych nega-tywnych doświadczeń związanych z nauką przez Internet, deprecjonuje tę formę edukacji. Stąd, jako ostatni punkt w ankiecie, sformułowane zostało pytanie o bariery utrudniające zdalną edukację. Odpowiedzi respondentów pokazały, że bez względu na uczestnictwo w e-kursach, wszyscy dostrzegają pewne realne bądź potencjalne przeszkody, wynikające z takich przyczyn jak:

brak bezpośredniego kontaktu z wykładowcą, który na bieżąco od-– powiada na pytania i rozwiewa wątpliwości;

brak elementu integracyjnego w przeciwieństwie do szkoleń trady-– cyjnych;

brak możliwości konfrontacji i rywalizacji z pozostałymi uczestni-– kami;

brak samodyscypliny studiujących do samodzielnej i systematycznej – nauki;

– brak odpowiedniego sprzętu komputerowego (zob. rys. 1).

Rysunek 1. Trudności związane z udziałem w kursach e-learningowych

Źródło: Opracowanie własne.

Oprócz przytoczonych ograniczeń bibliotekarze wymieniali również niewłaściwe przygotowanie kursów, niedopasowanie poziomu do umiejęt-ności uczestników (zbyt wysoki lub zbyt niski poziom), czy też trudność w skoncentrowaniu się na webinarium lub telekonferencji, gdy nie ma odpo-wiednich warunków zewnętrznych (cisza, brak aktywności osób trzecich).

Wymienione bariery nie zniechęciły jednak bibliotekarzy do dokształ-cania e-learningowego. Z odpowiedzi na kolejne pytanie wynika, że więk-szość ankietowanych uważa e-kursy za efektywną formę zdobywania wiedzy (aż 70% na tak, w tym 40% głosów zdecydowanie tak). Grono sceptyków okazało się mniejszością (11,42% na nie). Wynikać to może między inny-mi z faktu, że e-kursy, dzięki wykorzystaniu różnych form przekazu anga-żujących uczestnika, pozwalają lepiej zapamiętywać informacje niż udział w szkoleniach tradycyjnych. Dodatkowo z materiałów dydaktycznych moż-na korzystać zawsze i wszędzie, gdy istnieje dostęp do Internetu, podczas realizacji e-szkolenia. Ponadto, e-learning zwiększa efektywność kształce-nia dzięki możliwości dopasowakształce-nia trybu i tempa nauki do indywidualnych potrzeb [4].

Ponieważ większość ankietowanych uczestniczyła w e-szkoleniach, oznacza to, że mimo dostrzegalnych barier są zainteresowani tą formą do-kształcania. Pozostaje jednak kwestia pozyskiwania informacji o tego typu kursach, gdyż nie ma jednego, kompletnego źródła, w którym dostępna jest pełna lista szkoleń e-learningowych. Stąd też w kwestionariuszu ankiety zostało zamieszczone pytanie dotyczące źródła informacji o e-kursach.

Z uzyskanych odpowiedzi wynika, że respondenci pozyskali informację o e-szkoleniach przede wszystkim ze stron www (50%), a w następnej kolej-ności z maila/alertu (46,30%), od współpracowników (38,89%) i ze strony macierzystej uczelni (14,81%). Wśród innych źródeł znalazły się: Facebook, platforma EBIB oraz kontakty prywatne. Nie powinien dziwić fakt, że stro-ny www oraz poczta elektroniczna zostały podane jako najczęstsze źródło potencjalnych ofert e-learningowych. Coraz częściej strony www udostęp-niają bowiem funkcję „ustawiania alertów” lub personalizacji konta, tym samym na pocztę pracownika, korzystającego z tej możliwości, systema-tycznie przychodzą wiadomości dotyczące nowych szkoleń czy webinariów, posadowionych na konkretnych portalach czy serwisach internetowych.

Taką opcję proponują producenci komercyjnych baz danych, na przykład firma Thomson Reuters (właściciel m.in. Web of Science, Journal Citation Report), lub strona www elearning365 utworzona przez Piotra Peszko [12].

Tematyka e-szkoleń, w których uczestniczyli respondenci, w dominują-cym stopniu dotyczyła poszerzenia wiedzy np. z prawa autorskiego, biblio-metrii, funkcjonowania bibliotek cyfrowych (45,83%). Zainteresowaniem cieszyły się również elektroniczne kursy języków obcych: angielskie-go, hiszpańskieangielskie-go, niemieckiego i rosyjskiego (33,33%) oraz e-szkolenia z obsługi programów komputerowych (20,83%) i narzędzi informatycznych wykorzystywanych do tworzenia e-kursów na platformie Moodle (20,83%).

Ankietowani dokształcali się między innymi z oprogramowania bibliotecz-nego Exlibris, z programów Corel Draw, MS Excel, MS PowerPoint, MS Publisher, Prezi oraz tworzenia stron www przy użyciu HyperText Markup Language (HTML).

Dużym zainteresowaniem wśród respondentów cieszyły się kursy orga-nizowane przez Biblioteczne Centrum Zdalnej Edukacji (BCZE) w Elblągu (rys. 2), działające od 2008 r. w obrębie Wydziału Promocji i Współpracy z Bibliotekami przy Warmińsko-Mazurskiej Bibliotece Pedagogicznej.

BCZE posadowione jest na platformie Moodle. W jego ramach tworzone są e-kursy o różnorodnej tematyce, obejmującej między innymi naukę pa-kietu Microsoft Office, GIMP czy tworzenia szkoleń e-learningowych [15].

Rokrocznie BCZE poszerza swoją ofertę edukacyjną. W 2013 r. wzboga-cona została ona między innymi o naukę programu Prezi oraz tworzenie dokumentów od A do Z.

Rysunek 2. Strona www Bibliotecznego Centrum Zdalnej Edukacji w Elblągu

Źródło: Opracowanie własne.

Respondenci, wśród e-szkoleń w których uczestniczyli, wymieniali również webinaria realizowane przez firmę Thomson Reuters. Dzięki ser-wisowi http://wokinfo.com/poland/ [16] można uczestniczyć w szkoleniach internetowych, w czasie rzeczywistym, dotyczących korzystania z platformy Web of Knowledge. Jest to szczególnie przydatna strona dla bibliotekarzy pracujących w bibliotekach naukowych, ponieważ znajomość zagadnień związanych z wyszukiwaniem cytowań, wyliczaniem indeksu Hirscha lub wskaźnika impact factor, omawianych w trakcie webinariów, jest niezwykle istotna ze względu na paramteryzację jednostek uczelnianych.

Różnorodność e-szkoleń pozwala na poszerzanie wiedzy, ale i zdoby-wanie nowych umiejętności, możliwych do zastosowania w pracy zawodo-wej. Dlatego spytano, czy dokształcanie pracowników OIN poprzez udział w różnych formach e-learningu jest doceniane i premiowane przez zwierzch-ników. W kwestionariuszu ankiety zawarto pytanie o to, czy można mówić

o pewnego rodzaju propagowaniu tej formy kształcenia ze strony przełożo-nych. Odpowiedzi pokazały, że w tej kwestii istnieje duże zróżnicowanie zarówno wśród pracowników OIN uczelni technicznych, jak i bibliotekarzy z uczelni ekonomicznych. Odpowiedzi wahały się od skrajnie pozytywnych przez neutralne aż po negatywne. Przyczyn, dla których przełożeni nie zachę-cają do tej formy kształcenia, może być kilka. Sami mogą nie być zaznajo-mieni z tą formą edukacji i tym samym nie traktować jej jako wiarygodnego źródła wiedzy. Możliwe również, że polityka niektórych instytucji zakłada, iż należy skoncentrować się na podstawowych zadaniach biblioteki, bez roz-wijania innowacyjności. Należy wziąć także pod uwagę fakt, że biblioteki przez „zachęcanie” rozumieją również premiowanie, na które jednostka nie ma funduszy. Można zatem przyjąć, że zachęcanie do udziału pracownika w e-szkoleniach jest kwestią indywidualnego podejścia osób, którym powie-rzono kierowanie oddziałem informacji naukowej lub całą biblioteką.

Podsumowując wyniki badania, można stwierdzić, że większość pra-cowników oddziałów informacji naukowej korzystała z różnorodnej oferty e-szkoleń, mimo potencjalnych lub rzeczywistych barier. Ankietowani doce-nili tę formę dokształcania, pomimo że tylko w niektórych przypadkach taka edukacja uzyskała wsparcie ze strony przełożonych. Niezależnie jednak od tego, czy bibliotekarze byli zaangażowani w tworzenie e-kursów dla użyt-kowników biblioteki czy też nie, korzystają ze szkoleń e-learningowych.

Motywy podejmowania tej formy dokształcania mogą być różne. Z podsta-wowych warto wymienić:

potrzebę zawodową – uzupełnianie lub podnoszenie kwalifikacji, – awans;

potrzebę poznawczą – rozwój osobisty, poszerzenie wiedzy, nadąża-– nie za nowinkami technicznymi; potrzeba bycia na bieżąco, z czego

korzystają użytkownicy;

potrzebę społeczną – szacunek, uznanie innych.

–Choć na samą decyzję o podjęciu szkolenia e-learningowego może składać się kilka motywów, istotne jest, że bibliotekarze chcą się doszka-lać i rozwijać. Pomimo wciąż ubogiej oferty e-kursów dla bibliotekarzy, re-alizują oni szkolenia internetowe sprzyjające podnoszeniu ich kwalifikacji i umiejętności. Pozostaje mieć nadzieję, że taka forma zdobywania wiedzy i umiejętności w niedalekiej przyszłości będzie traktowana jako wymagany standard.

bibliografia

Ama

1. rowicz J., Co to jest blended learning?, EDULIDER portal edukacyjno biz-nesowy [Dokument elektroniczny]. 2013. Tryb dostępu: http://www.edulider.pl/

edukacja/co-jest-blended-learning. Stan z dnia 23.03.2013.

Bołtuć P.,

2. Edukacja bez dystansu, E-mentor [Dokument elektroniczny]. 2003, nr 1. Tryb dostępu: http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/1/id/8. Stan z dnia 23.03.2013.

Bzowska-Bakalarz M.,

3. E-learning w inżynierii rolniczej, „Inżynieria Rolnicza”

[Dokument elektroniczny] 2007, nr 7. Tryb dostępu: http://ir.ptir.org/artykuly/

pl/95/IR%2895%29_1900_pl.pdf. Stan z dnia 23.03.2013.

Dajczak K.,

4. Kilka słów o e-learningu [Dokument elektroniczny]. Tryb dostę-pu: http://www.pszw.edu.pl/eng/images/stories/ksiazki/pdf/T_08_USA.pdf#pa-ge=32. Stan z dnia 23.03.2013.

5. Elf – E-learning platform PK [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu: http://

elf2.pk.edu.pl. Stan z dnia 23.03.2013.

6. Kurs „Open Access – otwarta nauka” [Dokument elektroniczny]. Tryb do-stępu: http://otwartanauka.cel.agh.edu.pl/course/view.php?id=2. Stan z dnia 23.03.2013.

7. Kurs „Usługi biblioteczno-informacyjne” Biblioteki Politechniki Poznańskiej [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu: http://150.254.171.228/moodle/. Stan z dnia 23.03.2013.

8. Kurs: „E-szkolenie biblioteczne” Biblioteki Głównej Uniwersytetu Ekonomicz-nego w Krakowie [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu: http://cel.uek.kra-kow.pl/moodle/course/view.php?id=2765. Stan z dnia 23.03.2013.

9. Lista bibliotek według typu. Elektroniczna Biblioteka – portal dla bibliotekarzy i pracowników informacji [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu: http://www.

nowyebib.info/baza-bibliotek. Stan z dnia 23.03.2013.

Nojszewski D.,

10. Platformy e-learningowe w polskich instytucjach edukacyjnych, E-mentor [Dokument elektroniczny]. 2003, nr 2. Tryb dostępu: http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/2/id/20. Stan z dnia 23.03.2013.

11. Otwarte zasoby edukacyjne [Dokument elektroniczny]. Tryb dostęu: http://open.

agh.edu.pl/index.php?id=1&theme=1280. Stan z dnia 25.03.2013.

Peszko P.,

12. Elearnign365 [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu: http://elear-ning365.pl/. Stan z dnia 23.03.2013.

13. Platforma e-learningowa Biblioteki Głównej Politechniki Śląskiej [Doku-ment elektroniczny]. Tryb dostępu: http://platforma.polsl.pl/rjo1. Stan z dnia 23.03.2013.

14. Platforma e-learningowa Biblioteki Głównej Politechniki Warszawskiej [Do-kument elektroniczny]. Tryb dostępu: http://szkolenia.bg.pw.edu.pl. Stan z dnia 23.03.2013.

Szeląg A.,

15. To, co odróżnia nas od innych – Biblioteczne Centrum Zdalnej Edu-kacji – podsumowanie dotychczasowej działalności, Elektroniczny Biuletyn In-formacyjny Bibliotekarzy [Dokument elektroniczny]. 2009, nr 6. Tryb dostępu:

http://www.nowyebib.info/2009/106/a.php?szelag. Stan z dnia 25.03.2013.

Thomson R.,

16. Web of Knowledge [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu: http://

wokinfo.com/poland/. Stan z dnia 23.03.2013.

Monika Gościk1 Katarzyna Gajosz2

nauczanie koMpleMentarne jako

W dokumencie Marketing w działalności (Stron 188-197)