liceów księgarskich, wchodzących w skład zespo

łów szkół ponadgimnazjalnych, np. szkół ekonomicznych, handlo­

wych, poligraficzno-księgarskich. Pozostawiono policealne szkoły zawodowe dla osób, które nie zdecydowały się do podjęcia studiów wyższych. Stowarzyszenie Księgarzy Polskich opowiedziało się za rozwiązaniem, które zachowując wymogi reformy oświaty w kraju, wykorzysta dorobek programowy i dydaktyczny techników i liceów księgarskich. Zgodnie z klasyfikacją zawodów „dla kształcen ia tech­

n ików k sięg a rstw a ...ja k o w łaściw e w ystęp u ją w yłą czn ie s z k o ły policealne dla a bsolw en tów

Przytoczmy dla celów porównawczych z doświadczeniami cyto­

wanych poprzedników, sprzed wieku i wcześniejszych, niektóre w y­

magania kwalifikacyjne, jakie podstawa programowa stawia absol­

wentowi, kształconemu do zawodu księgarza. To m.in. posługiwanie się pojęciami z zakresu prawa i ekonomii w celu prowadzenia

działal-W. Janaszkiew icz: S zk o ln ic tw o k sięg a rsk ie. P o d s ta w a p r o g r a m o w a k s zta łc e n ia w za w o d zie technik księgarstw a. W : M a teria ły m etodyczn e d ła szk ó ł księgarskich. Cz. IV.

Warszawa 1999, s. 60.

ności handlowej, znajomość rynku książkowego a szczególnie ofero­

wanego asortymentu, współpraca z kontrahentami na etapie zaopa­

trzenia i sprzedaży, umiejętność analizy ekonomicznej, organizacja pracy zespołowej, znajomość narzędzi marketingu i reklamy, działal­

ność informacyjno-bibliograficzna, sporządzanie opisu bibliograficz­

nego, edytorskiego i treściowego, znajomość publikacji na nośnikach cyfrowych, także map, lycin, nut, reprodukcji, posługiwanie się kom­

puterem, znajomość języków obcych. „P rzygotow an ie zaw odow e technika k sięg a rstw a pow in n o o bejm ow ać zasób w ie d z y p o zw a ­ la ją c e j na p o d ję c ie p r a c y w k a ż d y m o g n iw ie obrotu k sią żk ą , a w szc ze g ó ln o śc i: k sięg a rn ia ch , p r z e d się b io rstw a c h k s ię g a r ­ skich (d eta liczn ych i h urtow ych), wydawnictwach"''^^. W dalszej części podstawy programowej, gdzie mowa jest o specyficznych w y­

maganiach kształcenia w zawodzie księgarza, znajduje się m.in. pas­

sus o tym , iż technik księgarstwa powinien posiadać wiedzę, która umożliwi mu prowadzenie własnej działalności handlowej^^.

Podobne określenia wymogów wobec księgarzy znaleźć można w wypowiedziach osób, które są związane z książką i księgarstwem zawodowo. Szczególnie dotyczy to wciąż aktualnego usytuowania księgarza, jako łączącego działalność stricte gospodarczą z działalno­

ścią kulturalną. Problem zamyka się wszak w opozycji „handel czy kultura”. Katarzyna Wolff z Instytutu Książki i Czytelnictwa Biblio­

teki Narodowej, zajmująca się badaniem zachowań czytelniczych, pisze, iż książka musi być w księgami wyeksponowana, zareklamo­

wana, czytelnik musi ją widzieć i czuć. „Zarazem jed n a k , ja k o w y ­ tw ó r kultury, dom aga się ona o d sw ych odbiorców pozostaw an ia w k r ę g u w ła śc iw y c h n orm i w zo ró w , p o sia d a n ia określo n ych u m iejętn ości i n ie zb ę d n e g o za so b u w ied zy... W łaściw y, obecnie ch yba je d y n y , klu cz urucham iający ten s y s te m tk w i w oświacie, tzn. zd o b yw a n ym w toku form alnej edukacji d o św ia d czen iu ”'^^.

K

s z t a ł c e n ie n a p o z io m ie w yższym

W Stowarzyszeniu Księgarzy Polskich funkcjonowała myśl o po­

wołaniu kształcenia księgarskiego na poziomie wyższym.

Początko-M a te ria ły m etodyczn e d la szk ó ł księgarskich. Cz. IV Warszawa 1999.

Por. także B. Baraniak: Szkolnictwo księgarskie - kierunki zmian. „W iadomości K się­

garskie" 2007, пгЗ.

” К . Wolff: P o ży tk i z badań, „N otes W ydaw niczy” 1996, nr 7/8.

wo informacje о możliwości podjęcia studiów przez pracujących księgarzy na Studium Bibliotekoznaw czym U niw ersytetu W ar­

szawskiego, w 1959 r. SK P informowało o możliwości podjęcia stu­

diów wyższych dla pracujących na Uniwersytecie Warszawskim na kierunkach filologii polskiej, bibliotekoznawstwa, historii i prawie, potem także w e Wrocławiu, na Uniwersjrtecie Jagiellońskim, Uni- wersjrtecie im. Adama M ickiewicza w Poznaniu i U niw ersytecie Łódzkim.

Jak podaje Tadeusz Hussak, w 1968 r. na podstawie porozumie­

nia Centrali „Dom Książki” z Instytutem Bibliotekoznawstwa Uni­

wersytetu Warszawskiego, powołano dwuletnie Studium Antykwa­

ryczne, jego program obejmował zakres w iedzy „ n iezb ęd n ej dla a n tykw ariu sza w y so k ie j k la s y ”^^. Kandydat na Studium musiał posiadać co najmniej średnie wykształcenie i znać dwa języki obce.

W planie nauczanie było 167 przedmiotów, umieszczonych w trak­

cie 254 godzin, były także ćwiczenia, pokazy i dwutygodniowe prak­

tyki w antykwariatach. Kierownikiem Studium był doc. Ksawery Swierkowski, wykładali pracownicy Uniwersytetu Warszawskiego i Biblioteki Narodowej. N a Studium uczęszczało 72 słuchaczy, dy­

plomy ukończenia odebrało 46 osób.

W 1970 r. opracowano program kształcenia na poziom ie w y­

ższym, po kilku latach na Uniwersytecie Warszawskim rozpoczęły się studia magisterskie, wykłady prowadzili praktycy z SK P Tadeusz Hussak i Jerzy Penkala, seminaria magisterskie zaś pracownicy In­

stytutu Bibliotekoznawstwa doc. dr Radosław Cybulski i dr Andrzej Skrzypczak. Pierwsi studenci otrzymali dyplomy w 1980 r. Specjali­

zacja księgarska w tym samym czasie pojawiła się w Instytucie B i­

bliotekoznawstwa na uniwersytecie w Poznaniu. Do połowy lat dzie­

więćdziesiątych X X w. studia w W arszawie i Poznaniu ukończyło 150 magistrów księgarstwa. Wprawdzie Krzysztof Migoń słusznie uważał, że nauka o księgarstwie powinna być autonomiczną, ale nigdy nie doszło do jej instytucjonalnego usamodzielnienia na uczel­

niach wyższych, zawsze była ulokowana wśród studiów na uniwersy­

teckich wydziałach bibliotekoznawczych^^.

W latach dziewięćdziesiątych zeszłego wieku uczelnie wyższe rezygnowały z kształcenia w specjalności księgarskiej. W uniwersy­

teckich programach studiów licencjackich i magisterskich

zachowa-T. Hussak: K się g a rstw o bliskie czyteln ikom . O lsztyn 1999, s. 179.

Por. K. M igoń: O g e n e zie i p o tr z e b ie b adań n a d księgarstw em . „K sięgarz", 1979, nr l , s . 1-7.

64. Prof. R adosław C ybulski (1 9 2 4 -1 9 9 9 ), pracownik naukowy Uniwersytetu W arszaw skiego, autor książek o księgarstw ie, działacz SKP

no jednak zagadnienia księgarstwa współczesnego, z tym, że jest to stopień penetracji i zakres wiedzy podobny do tego, jaki funkcjono­

wał w naszym kraju w całym okresie po 1945 r.; to przede wszystkim wiedza teoretyczna o księgarstwie, a nie przygotowanie do wykony­

wania zawodu księgarza. Uczelnie cłiętniej przygotowują edytorów, redaktorów, tekstologów, więc osób, któiych zatrudnieniem będą za­

interesowane oficyny wydawnicze. W ofercie p ro g ra m o w ej stu ­ d ió w m a g iste rsk ic h IIN iS B U W (Instytutu Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznycłi Uniwersytetu Warszawskiego) o d la t is t­

n ieje ścieżk a «K sięgarstw o». T a k że o d la t j e j uruchomienie oka­

zuje się n iem ożliw e z p ow odu braku chętnych ”2®. I tu wracamy do starań Stowarzyszenia Księgarzy Polskich sprzed półwiecza o powo­

łanie regularnych studiów wyższych o specjalności „Księgarstwo”.

Wówczas, gdy je wreszcie uruchomiono, miały one charakter prak­

tyczny, gdyż zajęcia równole^e z badaczami prowadzili praktycy. Te doświadczenia wykorzystano obecnie m.in. w IINiSB U W i zamiast systematycznych studiów powołano w 1998 r. odpłatne

Podyplomo-M. Tobera: P rob lem atyk a księg a rsk a na uniw ersyteckich stu diach bibliotekoznaw - czych. „W iadom ości K sięgarskie” 2007, nr 3.

we Studium Polityki Wydawniczej i Księgarstwa, którego uczestni­

kami m ogą być pracownicy wydawnictw, bibliotek i księgarstwa legitymujący się wyższym wykształceniem . Co roku kończy je ok.

30 słuchaczy. Potem zbliżoną inicjatjwę rozwinął Uniwersjrtet Jagiel­

loński, a w 2006 r. prywatna Warszawska Wyższa Szkoła Humani­

styczna.

P

o d r ę c z n ik i

W K a len d a rzu K się g a rsk o -L ite ra c k im , gdzie znaleźć można wiele informacji adresowych i statystycznych o księgarstwie, jest m.in. narzekanie anonimowego autora na brak podręczników dla księgarzy. D ość mają ich murarze, szew cy, nie m ówiąc o druka­

rzach. Księgarze zaś nie stanowią prawdziwej korporacji, nie mają także stowarzyszenia^^.

Autor cytowanych słów nie czekał jednak zbyt długo. Okazało się, że polscy księgarze chociaż raz wyprzedzili swoich kolegów niemiec­

kich. Lehrbuch des detsch en Buchhandel (podręcznik księgarstwa niemieckiego) autorstwa М аха Paschkego i Philippa Ratha został wydany w Lipsku w 1918 r.

Natom iast polski system atyczny podręcznik zawodowy został przygotowany po redakcją Teodora Paprockiego i wydany w War­

szawie w 1896 r. nakładem firmy „Teodor Paprocki i S-ka”. Liczył stron VI + 5 8 8 + VIII + 4 nlb. Jego pełna nazwa:

„Podręcznik księgarski. P rzew o d n ik p r a k ty c z n y dla w y d a w ­ ców, księgarzy, pom ocników i p ra k tyk a n tó w księgarskich na p o d ­ staw ie swojskich i obcych źró d e ł opracow an y p o d red a k cyą T eo­

dora P a p ro c k ie g o ”. Po blisko 90 latach od tej edycji oceniający współczesne podręczniki do zawodu „księgarstwo” Janusz Dunin na­

zwał dzieło Paprockiego „sumą w ie d zy księgarskiej"''^^.

Warto tak oceniany przez współczesnych podręcznik zaprezen­

tować bliżej. Autor w yraźnie akcentuje od m ien ność w ym agań w stosunku do wydawcy, prowadzącego np. księgarnię nakładową, a wymagań dotyczących sortymencisty. Podręcznik posiada kilka

Por. K a len d a rz K sięgarsk o -L itera ck i, w yd a n y staran iem i nakładem St. C za rn o w ­ skieg o i G. C en terszw era na rok 1892 Warszawa 1891, s. 120.

J. Dunin: P rze g lą d i ocena litera tu ry dydaktyczn ej - księgarstw o. „Przegląd B iblio­

teczny” 1983, z. 2 /3 ,8 .2 5 1 -2 5 6 .

ШРШЩБАИЗЕ

вдаюм HtiKmatt

& ijJ iiC B , И * « | , р ш й и р я й у Ы я Ь г а л й Л

т y o M a w ta im jik K f i i еЪсусЬ t r6M « р г к с т я у

T E O D O R A P A P R O C K I E G O .

I

■2.

7 K U f v r o l T e t O n P i f n c k H l o I 8 - U . ' *

isee

.#■

65. ..Podręcznik księgarski" Teodora Paprockiego z 1896 r. W idoczna odręczna dedykacja dla Aleksandra K raw czyńskiego z 1925 r.

działów. Jego dwie podstawowe części to Księgarnia nakładowa i Księgarnia sortymentowa. W pierwszej części znajduje się 9 rozdzia­

łów: W ydawca, Autorzy i wydawca, W ydawnictwo, Drukarstwo, Papier, Ilustracje, W ewnętrzny układ książki, Oprawa i broszura.

Reklama wydawnicza. W pierwszym rozdziale tej części Paprocki określa cele i w3miogi kwalifikacyjne potrzebne do prowadzenia dzia­

łalności wydawniczej. Wydawca powinien mieć „ogólne przyrodn i- czo-filozończne, m ożliw ie u niw ersyteckie w ykształcenie, z silnem u w zg lęd n ien iem h isto ryi literatury, kon ieczn ie bibliografii, oraz z n a jo m o ś c ią ję z y k ó w , s ta je się w a ru n k iem coraz n ie zb ę d n ie j- s z e m dla k a ż d e g o w y d a w c y , p ra g n ą c e g o z p o w o d ze n ie m sw ój in te r e s p r o w a d z ić ”^^. D o tego potrzebna je st praktyka i sam o­

kształcenie. W ydawca powinien znać się na papierze, poligrafii, introligatorstwie, co pozwoli wydawać tanio i dobrze. Warunkiem koniecznym jest jednak posiadanie kapitału. „K sięgarstw o n akła­

d o w e n a le ż y do gatu n ku p r z e d s ię b io r s tw h andlow o-przem yslo- w ych n a jb a rd zie j n ie p e w n y c h i ry zy k o w n y c h , n a jb a rd zie j w y ­ m yk a ją cyc h się s p o d ścisłych obliczeń i p rze w id y w a ń Autor

-®T. Paprocki: P o d ręczn ik księgarski. W arszawa 1896, s. 4.

^‘’T. Paprocki: op. cit., s. 8.

przewiduje, że w określonych dziedzinach tematycznych oferty książ­

kowej będzie następować specjalizacja.

„Wydawnictwo” to nazwa traktowana jako typ, rodzaj publika­

cji -ta k jak to często uiywane jest do chwili obecnej. Dmochowski pi­

sząc w pierwszej połowie X IX w. o „wydawnictwie warszawskim”

miał na myśli z kolei warszawski ruch w ydawniczy swojej epoki.

Paprocki określa wydawnictwo właśnie jako publikację. „W ydawnic­

tw o n ieprzyw iązane do żadn ego specyalnego terminu, ukazujące się jedn orazow o, w całości, n a z y w a m y książką, broszu rą”^^.

Dział „Księgarnia sortymentowa” zawiera na początku wyjaśnie­

nie, iż powszechnie term inem księgarz określa się sortymencistę, a księgarza-wydawcę naz3w a się wydawcą. Następnie prezentuje „Re­

gulamin handlu księgarskiego” obowiązujący od 1891 r. w najlepszej w świecie organizacji księgarskiej, czyli w niemieckim Borsenverein.

Twierdzi, że Polsce jest potrzebna podobna korporacja księgarska.

Dalej jest mowa o antykwariacie, prenumeracie czasopism, m a­

pach, nutach, dewocjonaliach i prowadzeniu archiwum księgarni sortymentowej. Potem mały wykład bibliograficzny: katalogowanie, podział na grupy, o pracy wypożyczalni i na końcu roczny harmono­

gram prac księgarskich.

Następne działy podręcznika to „Korespondencja księgarska”, Rachunkowość i buchalteria księgarska. Prawo prasowe, tu m.in.

ustawa o cenzurze w cesarstwie rosyjskim, prawo prasowe w cesar­

stwie austro-węgierskim. Związku Niemieckim i na końcu prezenta­

cja konwencji berneńskiej. Ostatnim VI działem podręcznika jest

„Słownik terminów używanych w księgarstwie”, coś na kształt pra- słownika wyrazów obcych^^. N a końcu znajduje się skorowidz, który można nazwać rzeczowym.

W okresie międzywojennjmi ukazało się kilka broszur i poradników.

W 1926 r. została wydana 40-stronicowa broszura Józefa Wawrzynowi- czaJa k u rząd zić i p ro w a d zić księgarn ię sortym en tow ą. Poradnik popularny dla początkujących księgarń sortym entow ych.

W 1930 r. Jan Muszkowski zainicjował opracowanie zbiorowego podręcznika księgarskiego, którego części publikowałby w odbitkach

„Przegląd Księgarski”, potem był redaktorem „Przeglądu Księgar­

skiego”, w którym zamieszczane były m.in. porady i omówienia, ale do powstania jednolitego podręcznika nie doszło.

Ibidem, s. 24.

^4bidem , s. 531-582.

w 1938 г. w „Bibliotece «Księgarza»” Związku Zawodowego Pra­

cowników Księgarskich w Polsce wydano liczący 54 strony poradnik Stefana Rudniańskiego S am okształcenie pracownika księgarskie­

go. O rganizacja czasu, u m ie ję tn o ść w yboru literatury, technika p r a k ty c z n e g o za p o zn a n ia się z k sią żk ą , p ro p a g a n d a k sią żk i.

Autor mówi o potrzebie znajomości towaru, znajomości konsumenta i konieczności posiadania wykształcenia ogólnego.

D o czasów sprzed drugiej wojny światowej nawiązuje Michał Ja-

^ a w artykule zamieszczonym w „Księgarzu”^^. Wyłonienia się osob­

nego zawodu księgarza w X IX w. autor słusznie upatruje w coraz powszechniejszym podziale pracy w rozwijających się firmach, zaj­

mujących się wydawaniem i rozprowadzaniem książek. Do takiej specjalizacji musieli się z konieczności rynkowej dostosować również mali księgarze i wydawcy. Praktyczna nauka zawodu była prowa­

dzona według uznania właścicieli. Pierwszy program praktyk księ­

garskich, zatwierdzony przez organizację branżową opracowano w Niemczech w 1898 r. Obejmował on działy:

1. czynności ręczne (pakowanie, dokumentacja, listy), 2. organizacja księgarstwa,

3. obieg towarów i dokumentów,

4. podział i uzupełnianie asortymentu, stoły, gabloty, 5. korzystanie z pomocy bibliograficznych, katalogowanie, 6. rachunkowość i kartoteki,

7. obsługa odbiorców,

8. stosunki z wydawcami i komisantami, 9. inwentaryzacja i bilans,

10. wiadomości prawne, wiedza o historii księgarstwa, systema­

tyka nauk, literatura piękna, produkcja książki.

W edług Ja^ y w 1939 r. dla potrzeb księgarstwa polskiego został przygotowany plan podręcznika, lecz nie zdołano tej inicjatywy zre­

alizować.

N a potrzeby kształcenia stacjonarnego po wojnie powstały naj­

pierw skrypty potem podręczniki do przedmiotów zawodowych i ogól­

nokształcących. Zapoczątkowały je pojedyńcze wykłady na prawach rękopisów: Tadeusza Rojewskiego Okno księgarni. Budowa i deko­

racja (1949), potem autorstwa Jana Wyderki i Ksawerego Swierkow- skiego.

M. Jagła: K w alifikacje księgarskie w św ietle p ra ktyk i podręczn ików księgarskich do roku 1939. „K sięgarz” 1958, nr 5, s. 101-104.

w 1953 г. został wydany przez startujące wówczas Państwowe Wydawnictwo Naukowe obszerny skrypt akademicki Adama Kli­

mowicza K sięgarstw o. To byl pierwszy krok ku systematyzacji w ie­

dzy o księgarstwie, choć po latach widać, że autor musiał oddawać należne serwituty ideologizacji życia politycznego, nasilone szczegól­

nie w momencie ukazania się skiyptu. Początkowo skrypty i porad­

niki były wydawane przez „Dom Książki” w serii „Biblioteka Szkole­

nia Księgarskiego”. Z tych Tadeusz Hussak wym ienia Stanisława Malawskiego Propag'aлcfę księgarską, Michała Ja^ y Z arys biblio­

grafii k sięg a rsk iej i Celestyna Kwietnia Z aopatrzen ie księgarń^'^.

Natomiast w serii „Biblioteka Księgarza” firmowanej przez Stowa­

rzyszenie Księgarzy Polskich wydano obszerny podręcznik Stanisła­

wa Malawskiego Obrót księgarski. Organizacja i technika. Dużym osiągnięciem było wprowadzenie dwóch podręczników księgarskich {D zieje k sią żld i Bibliografia k sięg a rsk a ) do planu wydawniczego Państwowego Wydawnictwa Szkolnictwa Zawodowego na rok 1959.

Potem już systematycznie księgarze praktycy i nauczyciele przygoto­

wywali do wydania podręczniki, które były regularnie modyfikowane z uwagi na wym ogi programowe. T ak było z E k o n o m ik ą k s ię

W dokumencie KSIĘGARSTWO I ZAWÓD KSIĘGARZA W POLSCE (Stron 168-176)