Ceneralna Reprezentacja na Polskę:
I n t. E. F .la c h , Krakdw, ul. Bracka nr. 6, Telefon 1456.
Zastępstwo na Śląsk:
Nadinż. F. Ufelgmann, Katowice, ul. Sobieskiego 24, tel. 230.
E k o n o m i z a c j a k o t ł o w n i
135
PRZEMYSŁ i HANDEL
GÓRNOŚLĄSKI Organizacja przemysłu polskiego. Nr. 3/4 Tom VIII 1925.
trafia się częściej w dziedzinie przem ysłu przetw órczego. W rzeczyw istnioną przez utw orzenie syndykatów przem ysłu
hutniczego i włókienniczego. P odział p rac y — specjalizacja —
Fabrykaty gotow e; podział i połącze
nie rodzajów, które przez połączenie
Fabrykaty gotow e; rodzaj maszyn które są kupowane przez odbiorców
pew nego ustroju (rolników).
Deutsche Landwirtschaftsmasch. Akt. Ges. — Niemieckie tow. akc. fabryk maszyn roln.
I f . j j j j
fabryka pluszów fabryka fabryka maszyn fabryka maszyn fabryka innych maszyn do siana do zbierania do młócenia m. nar. wir. itd.
Deutsche Bohrwerke. — Niemieckie zakłady wiertnicze — maszyny wiertnicze.
wielkie — firm a: Karol Weizel-Gera małe — firm a: Union-Chemnitz
chassis motory mechanizmy napędow e spalniczki połączenie przeprowadzone w Ameryce i w Francji. nego stopnia fabrykacji przem ysłow ej. S yndykat dekretuje ceny sprzedaży i reguluje ilość produkcji przypadającą na
Nr. 3/4. Tom VIII 1925. Organizacja przemysłu polskiego.
cami i rów nocześnie odbiorcami. Kopalnie względnie koksow nie do starczały koks wielkim piecom, wielkie piece do odnośnych zakładów do jednolitej jednostki gospodarczej — to znaczy, że kopalnie i koksow nie łączy ły się z zakładam i pieców w ielkich i z stalow niam i oraz walcowniam i.
Z pow yższego w ynika, że dotychczasow a organizacja przem ysłu w kierunku poziomym posunęła się w kierunku pionowym. W taki sposób w y tw o rz y ły się tak zw ane koncerny, obejmujące sw ą organizacją przedsiębiorstw a przynależne form alnym murem ochronnym. W ytyczną m yślą utw orzenia się koncernów było zadanie zjedno
czenia i skoncentrow ania produkcji na podstaw ie idei jednoli
tej, co musiało prow adzić do znacznej zniżki kosztów produk
cji. Liczne korzyści pow yżej wymienione spotęgow ały się przez przyłączenie dalszych zakładów w kierunku pionowym np. fabryk m aszyn, fabryk elektrycznych, stoczni do budow a do sprow adzania potrzebnych surow ców oraz jednocześnie tak jak przem ysł górniczy szuka odbiorców w kierunku
Ew olucja organizacji przem ysłu w kierunku pionowym zaczęła p rze ra stać myśl organizacji syndykatów . Objaw' ten.
w yłaniający się przedew szystkiem w Niemczech, tłóm aczy się powodami n atu ry techniczno-gospodarczej po części już przedtem omówionej. P odczas gdy k artel p rzedstaw ia z rz e
szenie przedsiębiorstw tego samego rodzaju, koncern musi być uw ażany jako kompleks abstrakcyjny nieograniczonej liczby zakładów rozm aitego rodzaju, k tó ry co do istoty 1 więcej została osłabiona i uniemożliwiona przez koncerny.
R ezultatem tego rozw oju musiało być rozbicie kartelów , jak to w idać z w ypow iedzenia rozm aitych syndykatów , miano
wicie syndykatów „Schiffbaustahlkontor“ , ;„Drahtverband , i szeregu innych.
K oncentracja przem ysłu w kierunku poziomym miała także zadanie usunięcia niekorzystnych stron specjalizacji, uw ydatniających się przy fabrykacji tylko jednego w ytw oru przez dzielenie toku jednolitego fabrykacji oraz zastoju p rzy nastaniu złych konjuinktur, a wzam ian przynoszenia zysków przez połączenie zakładów tego sam ego rodzaju. Najsilniejszy rozw ój organizacji przem ysłow ej w kierunku poziomym z dotychczasow ą ewolucją. Przypuszczenie, że tendencja ta została w yw ołana dopiero przez skutki w ojny św iatow ej nie ma podstaw rzeczow ych. P rz y bliższem badaniu docho
dzi się do przekonania, że ewolucja ta p rzedstaw ia tylko szczebel najm łodszy rozw oju organicznego gospodarki ogólnej której zaczątki — jak w ykazano już przy om awianiu p ow sta
nia przedsiębiorstw m ieszanych — sięgają 50 lat wstecz.
O bjaw ten uw ydatnił się w Niemczech przez kom ercjalizację
137
PRZEMYŚL I HANDEL
GÓRNOŚLĄSKI Organizacja przemysłu polskiego. Nr. 3/4. Tom VIII 1925.
życia gospodarczego, o której już przedtem była mowa.
B adając spraw ę z tego punktu widzenia, mie tylko zaznaja
miamy się z istotą rze czy ale pozatem dochodzimy do zapoznania się z kierunkiem , w którym rozw ój dalszy kroczyć musi. W obec szczupłej liczby przedsiębiorstw wielkiego przem ysłu każde rozszerzenie w kierunku poziomym p rz y sporzyło w razie p otrzeby sił do w yw ierania nacisku — przez bojkot albo inne środki przym usow e — na zakłady organizo
w ane w kierunku pionow ym ; z drugiej strony każde p rz y łą czenie now e do organizacji pionowej spotęgow ało jej atrakcję
kierunku poziomym. Zmieniające się działania tych sil w coraz to szybszym tempie doprow adziły do utw orzenia koncernów i syndykatów o rozm iarach niebyw ałych,
c.) Kombinacja organizacji w kierunku poziomym i pionowym.
Połączenie jak najw ięcej przedsiębiorstw w kierunku pio
now ym polegało na dążeniu do produkcji na najw yższym stopniu fabrykacji jak najliczniejszych produktów gotow ych, k tóre mogą być w y tw arzan e w łącznie albo conajmniej organizacji produkującej fab ry k aty gotowe, przez fabrykację prow adzaną system atycznie od początku aż do końca. Na miejsce niezależnych od siebie zakładów, pojedyńczych, obejm ujących jeden albo kilka stopni fabrykacji i w ypełnia
jących sw oje dotychczasow e zadanie mniej lub więcej korzystnie — pod naciskiem konkurencji pow stał jednolity koncern, w ykluczający w spółzaw odnictw o i kierujący się narazie do podziału procesu produkcyjnego w pojedyncze fazy p rac y w kierunku poziomym i pionowym oraz pozatem
cernach, pow stałych z przedsiębiorstw, m ieszanych. Inna ew olucja w ychodzi z punktu widzenia fabrykatów gotow ych, jak m. p. koncern A. E. G. i inne to w a rz y stw a akcyjne dla w y tw arza n ia fabrykatów specjalnych.
Jeżeli się w ychodzi od surow ca, w tenczas uw ydatnia się dążenie do jak najdalej idącej przeróbki — to znaczy do p ołączenia jak najliczniejszych stopni produkcji pionowej
przyczem uw zględnia się możliwość w ytw arzan ia najliczniej produkcyjnego, zdolnego do w ykonania danego zadania fabrykacyjnego od początku aż do końca. W niektórych zostało przyspieszone w celu zmniejszenia kosztów produkcji i adm inistracji, ażeby zdobyć siłę konkurencyjną. Dominującą ideą organizacji takiej b y ło dążenie do rozszerzenia podstaw y produkcji w celu zabezpieczenia dostaw y tanich surowców i półfabrykatów , pozatem zaś dążenie do b rania udziału pro przem ysł p rzetw órczy w kombinacjach organizacyjnych.
W łaściciele starych i finansowo silnych przedsiębiorstw jak m agnaci przem ysłow i: Stinnes, Thyssen, Haniel, Klockner, Stumm, Róchling i t. d. dzięki temu przez przyłączenie mniej
szych zakładów zdobyli stanow isko niezachw iane jako kapi
taliści ogromnej potęgi. i koncernów . Tendencja koncentracji przedsiębiorstw prze
m ysłow ych zaczęła się od w y korzystania surow ców pier
Nr. 3/4. Tom VIII 1925. Organizacja przemysłu polskiego.
PRZEMYSŁ i HANDEL GÓRNOŚLĄSKI
dzaju, sam ochodów, okrętów i t. d., nareszcie objęła przem ysł chemiczny, drzew ny, ceram iczny i papierniczy i wiele innych przedsiębiorstw , nie m ających żadnego organicznego kontaktu z przem ysłem wielkim. nika podporządkow anie się i u trata samodzielności.
N astępny szem at uw idocznia organizację zakładów p rze odlewnia stali walc. żelaza sztab. walc. blachy walc. drutu
fabrykacja chemiczna ogniotrwałych dla przem. budowl. maszyn ciężarowych i bud okrętów
surowce rozm aitego rodzaju. Jeżeli chodziło o przedsiębiorstw o znaj
dujące się w posiadaniu pryw atnem , przew łaszczenie n astą zam askow ania w szystkich przesunięć finansowych.
4. Organizacja przemysłu polskiego.
O rganizacja przem ysłu niemieckiego przeprow adzona do
tychczas system atycznie i z całą energją narodu inteligentne
go i pracow itego, k rocząca w kierunku raz w skazanym , przed
staw ia kombinację o doniosłości ogromnej w gospodarce nie
tylko europejskiej ale także św iatow ej. W yliczenie w sz y st
kich kątów widzenia, które b y ły miarodajne p rz y tw orzeniu syndykatów i koncernów przybierających rozm iary