CZĘŚĆ I. PRAŁATURA PERSONALNA OPUS DEI I STOWARZYSZENIE
1. HISTORIA OPUS DEI I STOWARZYSZENIA KAPŁAŃSKIEGO ŚWIĘTEGO
2.4. Magisterium Kościoła na temat stowarzyszeń kapłańskich
W nauczaniu Kościoła, począwszy od Soboru Watykańskiego II, wielokrotnie
znajdujemy zachętę kierowaną pod adresem kapłanów diecezjalnych, aby pogłębiali
swoją formację duchową w stowarzyszeniach kapłańskich. Presbyterorum ordinis
podkreśla znaczenie tych stowarzyszeń, które przez porządek życia i pomoc braterską
pielęgnują świętość kapłanów w wypełnianiu ich posługi
176. W encyklice Sacerdotalis
caelibatus Papież Paweł VI zaleca stowarzyszenia, które – zgodnie ze statutami
zatwierdzonymi przez kompetentne władze kościelne – rozwijają świętość kapłana
w wykonywaniu jego własnego urzędu
177.
Kodeks prawa kanonicznego z roku 1983 mówi o prawie duchownych
diecezjalnych „do zrzeszania się z innymi dla osiągnięcia celów zgodnych ze stanem
duchownym”
178. Kodeks wskazuje jednocześnie, że duchowieństwo diecezjalne
powinno „w sposób szczególny doceniać te stowarzyszenia, które – mając statuty
zatwierdzone przez kompetentną władzę – przez odpowiedni i właściwie
zatwierdzony sposób życia oraz braterską pomoc pobudzają własną świętość
w wykonywaniu posługi, jak również sprzyjają pogłębianiu więzi między sobą
i z własnym biskupem”
179. Z zachowaniem prawa i obowiązku hierarchii do
sprawowania nadzoru nad stowarzyszeniami, wyrażonego przez wymóg zatwierdzenia
stowarzyszenia lub udzielenie nihil obstat na jego działalność, samo prawo kapłanów
do zrzeszania się zostaje w Kodeksie z 1983 r. sformułowane nie jako zwykłe
uprawnienie, lecz jako rzeczywiste ius. Jest ono uznane i sformalizowane przez prawo
pozytywne Kościoła, lecz swymi korzeniami sięga do prawa Bożego naturalnego
i pozytywnego, jako prawdziwe ius nativum. Soborowa komisja De disciplina cleri,
która przygotowywała projekt dekretu Presbyterorum ordinis, wyraziła opinię, że nie
można zabronić prezbiterom tego, co z prawa naturalnego i godności osoby ludzkiej
176 Por. PO, nr 8.
177 Por. Sc, nr 80. „Niechże więc będzie wśród kapłanów doskonała jedność duchowa i niech często wspierają się nawzajem modlitwami, pogodną przyjaźnią i wszelką pomocą. Nie można też dość silnie zalecić kapłanom jakiejś formy życia wspólnego, aby obowiązki kapłańskie coraz bardziej przepajała pobożność; albo częstych zebrań, podczas których będą sobie po bratersku przekazywać przemyślenia, zachęty i doświadczenia; albo wreszcie rozwoju stowarzyszeń mających na celu pomnożenie świętości kapłańskiej”.
178
KPK, kan. 278, § 1; por. T. Rincón-Pérez, Koordynacja 4. i 5. wydania, komentarze do kan.
232-293…, w: Codex Iuris Canonici. Kodeks Prawa Kanonicznego. Komentarz, P. Majer (red. naukowa),
Kraków 2011, s.261.
179
KPK, kan. 278, § 2; por. T. Rincón-Pérez, Koordynacja 4. i 5. wydania, komentarze do kan.
232-293…, w: Codex Iuris Canonici. Kodeks Prawa Kanonicznego. Komentarz, P. Majer (red. naukowa), dz.
cyt., s. 261. Kanon 278, § 2 pochwala i zaleca te spośród stowarzyszeń kapłańskich, które pogłębiają więzi kapłanów między sobą i z własnym biskupem oraz pobudzają do świętości poprzez wykonywanie posługi. Por. Dyrektorium (2013), nr 38; por. Dyrektorium (1994), nr 29.
41
zostało przyznane przez Sobór świeckim. Prawu do stowarzyszania się nie stoi na
przeszkodzie przynależność kapłana do ordo presbyterorum i – przez prawne więzy
inkardynacji – do prezbiterium. Motywy te nie są wystarczające do zanegowania
takiego prawa, przede wszystkim z dwóch powodów. Po pierwsze, prezbiterium
diecezji nie jest stowarzyszeniem duchownych, lecz formą organizacyjną sprawowanej
posługi, a po drugie, prezbiterzy poza stosunkiem zależności od własnego biskupa,
wynikającej z więzów sakramentalnych (święcenia) i prawnych (inkardynacja),
posiadają zgodną z prawem autonomię oraz wolność przysługującą każdej osobie
ludzkiej. Z nich wynika prawo do stowarzyszania się, zarówno w stowarzyszeniach
świeckich, jak też istniejących w Kościele, jeśli nie narusza to oczywiście ogólnych
zasad moralności i obowiązków wynikających ze stanu kapłańskiego
180.
Adhortacja apostolska Pastores dabo vobis podkreśla wartość tych form
braterstwa kapłańskiego, które zaaprobowane przez Kościół, służą pomocą zarówno
w życiu duchowym, apostolskim jak i pasterskim
181. W trosce o życie duchowe
i ludzkie, do stowarzyszania się kapłanów diecezjalnych zachęca Dyrektorium
o posłudze i życiu prezbiterów
182. Ponadto akcentuje „prawo każdego kapłana
diecezjalnego do ułożenia swojego życia duchowego w sposób, jaki uznaje za
najbardziej odpowiedni, zawsze zgodny – co jest oczywiste – z cechami
charakterystycznymi swojego powołania i zobowiązaniami, które z niego wynikają”
183.
180
Por. J. Krukowski, Komentarz do KPK, kanony 232-341, w: J. Krukowski (red. naukowy), Komentarz
do Kodeksu Prawa Kanonicznego. Tom II/1. Księga II. Lud Boży. Część I. Wierni chrześcijanie. Część II. Ustrój hierarchiczny Kościoła, Poznań 2005, s. 100-101; por. Dyrektorium (2013), nr 35. Dokument
zwraca uwagę, że „prezbiterzy inkardynowani do diecezji, ale służący jakiemuś ruchowi kościelnemu lub nowej wspólnocie, zatwierdzonym przez kompetentną władzę kościelną, powinni być świadomi, że są członkami prezbiterium diecezji, w którym pełnią swoją posługę, i szczerze z nim współpracować. Biskup inkardynacji, ze swej strony, powinien sprzyjać prawu do własnej duchowości, które przepisy prawne przyznają wszystkim wiernym, szanować styl życia wymagany przez przynależność do ruchu i być gotowy, zgodnie z prawem, do udzielenia pozwolenia, by prezbiter mógł pełnić swoją służbę w innych Kościołach lokalnych, jeśli należy to do charyzmatu samego ruchu, angażując się zawsze w umacnianie komunii eklezjalnej”. Por. Dyrektorium (1994), nr 26.
181 Por. PDV, nr 81.
182
Por. Dyrektorium (2013), nr 106; por. Dyrektorium (1994), nr 88. W pierwszym wydaniu Dyrektorium była mowa o „Stowarzyszeniach kapłańskich, które dążą do formowania duchowości prawdziwie diecezjalnej”.
183 Dyrektorium (2013), nr 106; por. Dyrektorium (1994), nr 88; por. T. Rincón-Pérez, Koordynacja 4. i 5.
wydania, komentarze do kan. 232-293…, w: Codex Iuris Canonici. Kodeks Prawa Kanonicznego. Komentarz, P. Majer (red. naukowa), dz. cyt., s. 262-263. Kapłan ma prawo do tego, aby umożliwiono mu
osiągnięcie lepszej formacji duchowej, intelektualnej i apostolskiej. „Temu prawu towarzyszy […] obowiązek biskupa i właściwych struktur diecezjalnych, by udostępnić duchownym środki umożliwiające zdobycie takiej formacji”. Por. R. Rodríguez-Ocaña, El ejercicio del derecho a la propria espiritualidad
por los clérigos seculares, w: P. Rodríguez (red.), Iglesia universal e Iglesia particulares. IX simposio internacional de teología de la Universidad de Navarra, Pamplona 1989, s. 633-648. Autor pisze
o prawie kapłanów diecezjalnych do pielęgnowania własnej duchowości i szukania pomocy w stowarzyszeniach.
42
To właśnie w obszarze tej wolności mieści się przynależność kapłanów
diecezjalnych do Stowarzyszenia Kapłańskiego Świętego Krzyża. Jego założyciel,
ksiądz Josemaría Escrivá de Balaguer podkreśla, że kapłan diecezjalny, w ramach
ogólnych granic moralności i obowiązków właściwych jego stanowi, może swobodnie
dysponować i decydować – indywidualnie bądź w stowarzyszeniu – o wszystkim, co
dotyczy jego życia duchowego. W swej pobożności może kierować się natchnieniami
otrzymanymi od Ducha Świętego, wybierając wśród środków polecanych lub
dozwolonych przez Kościół, te które wydadzą mu się najbardziej odpowiednie, zgodnie
z jego szczególnymi predyspozycjami osobistymi
184.
Przemiany ostatnich lat uczyniły świat bardziej globalnym i ułatwiły mobilność
ludzi. Ale paradoksalnie doprowadziły też do atomizacji społeczeństwa i rozluźnienia
więzi wspólnotowych. Stowarzyszenia, które mają wzniosłe i szlachetne cele stwarzają
możliwość rozwoju, krzewią solidarność i są sposobem na odbudowanie więzi
społecznych. Prezbiterzy, podobnie jak pozostali wierni, potrzebują również takiej
pomocy, która poszerza życiowe horyzonty i stanowi antidotum na zamknięcie się
w ciasnym obszarze własnych spraw. Wszystko wskazuje na to, że linia zainicjowana
przez dokument soborowy Presbyterorum ordinis, poszerzona w Kodeksie prawa
kanonicznego będzie kontynuowana przez Magisterium Kościoła. Stowarzyszenia
kapłańskie są jednym ze sposobów, aby Kościół uniknął pokusy autoreferencji. Kontakt
z braćmi kapłanami z innych dekanatów, diecezji, krajów i kultur nadaje żywotności
184 Por. J. Escrivá, Rozmowy z prałatem Escrivą. Kochać Kościół, dz. cyt., nry 7-8, s. 39-43; por. J. Abad Ibañez, Stowarzyszenie Kapłańskie Świętego Krzyża, Warszawa 1996, s. 37-38; por. P. Rodríguez, F. Ocáriz, J. Illanez, Opus Dei w Kościele..., dz. cyt., s. 99, w: http://www.ostatniaszuf-lada.pl/ksiazki/odwk.pdf [dostęp, 24.07.2015]; por. Á. del Portillo, Wywiad prałata Opus Dei, dla
madryckiego „ABC”, z 29.09.1982 roku, w: S. Bernal, Josemaría Escriva de Balaguer… . „Sobór
Watykański II w Dekrecie o prezbiterach pochwala i popiera stowarzyszenia sprzyjające świętości kapłanów w ramach wypełniania ich ministerium. Taki też cel przyświeca Stowarzyszeniu Kapłańskiemu Świętego Krzyża, zapewniającemu swoim członkom odpowiednią posługę duchową oraz ascetyczną, i nie tylko nie naruszającemu, ale wręcz umacniającemu posłuszeństwo kanoniczne kapłanów wobec swych biskupów”. Por. S. Ryłko, Il sacerdote e i movimenti, w: Congregazione per il clero, Come Pastori
e fratelli, Roma 2007, s. 49-58; por. II Synod Polski (1991-1999), Poznań 2001, s. 236. „W drugiej
połowie dwudziestego wieku, szczególnie po Vaticanum II, powstało wiele ruchów odnowy, które szerzą wśród świeckich świadomość powszechnego powołania do świętości: specyficznie polski ruch «Światło-Życie», ruch odnowy w Duchu Świętym, neokatechumenat, Focolari, Opus Dei, a także stowarzyszenia katolickie i inne małe wspólnoty. Uczą one dróg doskonałości chrześcijańskiej, pozwalają doświadczyć prawdy o obecności Jezusa Zmartwychwstałego pośród tych, którzy gromadzą się w Jego Imię (por. Mt 18, 20) i dają przeżycie «bycia razem» przede wszystkim tym, którzy nie czują się wezwani do zachowania rad ewangelicznych na drodze zakonnej, a pragną je realizować zgodnie ze specyfiką powołania świeckich do świętości przez przeżywanie życia rodzinnego, zawodowego i społecznego jako miejsca spotkania z Bogiem. Ruchy pozwalają przeżyć tajemnicę Kościoła jako wspólnoty”. Por. D. Wuerl, Jak katolicy już nie umieją się modlić. «Relatio ante disceptationem», kard. Donalda Williama
Wuerla (fragmenty), w: OsRomPol 11(2012), s. 26; por. J. Orlandis, Kościół katolicki w drugiej połowie XX wieku, Radom 2007, s. 278-280.