Zakład Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Białymstoku ul. Kilińskiego 1, 15-230 Białystok
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Jerzy Janica
Summary
Purpose: The object of analysis were suicide cases au-topsied in the department in 2004–2006.
Material and methods: Of the 1331 autopsies, 126 were undertaken in suicide victims. This number constituted 9.47%
of the total number of autopsies, of those 87.3% were males and 12.7% females. The highest percent rate of suicide was observed among males in the ages of 19–25 year old, among females 19–25 and 31–45. The greatest number of inebriated males was found in ages of 19–25 and 36–40 years old, whereas for females the corresponding age group was 31–35 years.
Among the places of suicide predominance of public places was noted. The most common method of committing suicide was by hanging.
K e y w o r d s: suicides – forensic casuistic.
Streszczenie
Wstęp: Analizie poddano przypadki samobójstw pod-dane sekcjom zwłok w Zakładzie Medycyny Sądowej Aka-demii Medycznej w Białymstoku w latach 2004–2006.
Materiał i metody: Na 1331 przeprowadzonych w tym okresie sekcji zwłok stwierdzono 126 samobójstw, co sta-nowi 9,47% całkowitej liczby sekcji, w tym 87,3% zgonów
z powodu samobójstw dotyczyło mężczyzn, a 12,7% kobiet.
Mężczyźni najczęściej popełniali samobójstwo w wieku 19–25 lat, natomiast kobiety w przedziałach wiekowych:
19–25 oraz 31–45 lat. Największą liczbę nietrzeźwych męż-czyzn wykryto w grupach 19–25 i 36–40 lat, zaś wśród kobiet w grupie 31–45 lat.
Wnioski: Najczęstszym sposobem targnięcia się na ży-cie było powieszenie (wśród kobiet i mężczyzn), kolejnymi były: zatrucia, skoki z wysokości i postrzały. Dominującym motywem targnięcia się na życie u kobiet była wcześniej rozpoznana choroba psychiczna, a wśród mężczyzn: kłopoty i nieporozumienia rodzinne. Nie wszystkie ofiary zamachów samobójczych, które dokonały tego aktu w swoim miejscu zamieszkania, były kierowane i poddawane sądowo-lekar-skiej sekcji zwłok.
H a s ł a: samobójstwa – kazuistyka.
Wstęp
Samobójstwa jako zjawisko były i są nadal znamien-nym elementem kulturowym oraz cywilizacyjznamien-nym historii ludzkości. Jednostkowe motywy skutecznego targnięcia się na własne życie są przeważnie nieznane; natomiast popula-cyjnie zjawisko to próbują opisać i wyjaśniać liczne teorie co do ich przyczyn – co świadczy o jego złożoności. Ogólnie
56 WOJcIecH STęPNIeWSKI, MARIA RYDZeWSKA-DUDeK, JeRZY JANIcA I WSP za przyczynę występowania samobójstw uważa się szybko
zachodzące przemiany społeczne, takie jak: industrializacja, wzrost formalizmu społecznego, rozluźnienie więzi gru-powych i konflikty interpersonalne oraz różnego rodzaju frustracje związane z niemożnością realizowania ambicji i zaspokajania pragnień [1, 2]. Wyniki badań nad samo-bójstwami na danym obszarze kulturowo-geograficznym stanowią cenny wkład do badań porównawczych. Zdaniem autorów zebrany materiał jest niekompletny, ponieważ nie wszystkie ofiary samobójstw kierowane są na sekcje sądowo-lekarskie, a niekiedy rodziny ukrywają fakt zgonu samobój-czego przed otoczeniem i organami śledczymi [3, 4].
Materiał i metody
Autorzy dokonali analizy protokołów sekcyjnych Zakła-du Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Białymstoku (AMB) z lat 2004–2006. W analizie uwzględniono dynamikę samobójstw w poszczególnych latach, podstawowe cechy demograficzne ofiar (płeć, wiek, miejsce zamieszkania, za-wód) oraz status cywilno-rodzinny i przypuszczalny motyw.
Brano również pod uwagę wywiad w kierunku ewentualnie występujących schorzeń psychicznych, a także wyniki po-śmiertnych badań stanu trzeźwości ofiar.
Wyniki
W latach 2004–2006 na 1331 przeprowadzonych w tym okresie sekcji zwłok stwierdzono 126 samobójstw, co stanowi 9,47% całkowitej liczby sekcji, w tym 110 (87,3%) zgonów dotyczyło mężczyzn, a 16 (12,7%) kobiet (ryc. 1, 2, 3, 4).
Współczynnik liczby mężczyzn do liczby kobiet (M/K) wyniósł 6,88 i był wyższy niż w latach poprzednich – ten-dencję tę obserwuje się w kolejnych badaniach od lat 80.
ubiegłego wieku. Natomiast ogólny odsetek samobójstw kształtował się na podobnym poziomie w porównaniu z po-przednimi badaniami [4]. Mężczyźni najczęściej popełniali samobójstwo w wieku 19–25 lat, natomiast kobiety w prze-działach wiekowych: 19–25 i 31–45 lat.
W większości przypadków przyczyny targnięcia się na życie były nieznane. Wśród znanych dominowały: u ko-biet – wcześniej stwierdzone zaburzenia psychiczne, nato-miast u mężczyzn – nieporozumienia rodzinne (ryc. 5).
Ryc. 1. Liczba samobójstw w latach 2004–2006 Fig. 1. Distribution of suicide cases in consecutive years
Ryc. 2. Liczba samobójców w poszczególnych latach z uwzględnieniem płci Fig. 2. Distribution of suicide cases in consecutive years in relation to sex
Ryc. 3. Odsetek samobójstw w poszczególnych latach w zależności od płci Fig. 3. Proportion of suicide cases in consecutive years in relation to sex
Ryc. 4. Proporcja samobójstw w grupach wiekowych z uwzględnieniem płci Fig. 4. Proportion of suicide cases in respective age groups in relation to sex
Ryc. 5. Proporcja samobójstw w zależności od motywu z uwzględnieniem płci Fig. 5. Proportion of suicide cases in relation to the motive in respective
age groups
Obecność alkoholu etylowego stwierdzono u 53 dena-tów (42,0%) odpowiednio: 25,0% u kobiet i 44,5% u męż-czyzn. Największą liczbę nietrzeźwych mężczyzn wykazano
ANALIZA SAMOBÓJSTW W MATeRIALe SeKcYJNYM ZMS AMB W LATAcH 2004–2006 57
Ryc. 6. Nietrzeźwość w grupach wiekowych z uwzględnieniem płci Fig. 6. Alcohol intoxication in respective age groups of suicide victims in
relation to sex
Ryc. 7. Odsetek nietrzeźwych w grupach wiekowych z uwzględnieniem płci Fig. 7. Proportion intoxication of alcohol in respective age groups of
suicide victims in relation to sex
Ryc. 8. Sezonowy rozkład przypadków samobójstw (w stosunku do wszystkich przypadków samobójstw)
Fig. 8. Seasonal distribution of suicide cases (in relation to all suicide causes)
Ryc. 9. Stan cywilno-rodzinny ofiar samobójstw Fig. 9. Marital-family status of suicide victims
w grupach wiekowych 19–25 i 36–40 lat, zaś wśród kobiet w grupie 36–40 lat (ryc. 6 i 7).
Najwięcej samobójstw popełniono w październiku i marcu (miesiącach „przełomów” jesiennego i wiosennego), zaś najmniej w styczniu i lutym (miesiącach, na które trady-cyjnie przypada w Polsce karnawał) – rycina 8. Zdumiewa duży odsetek braku danych dotyczących stanu cywilnego i rodzinnego ofiar (ryc. 9). Zdaniem autorów, częstą tego przyczyną jest otrzymywanie przez obducentów niepełnych danych dotyczących ofiar (od organów wydających posta-nowienia dotyczące sekcji sądowo-lekarskich) [3].
Najwięcej samobójców zamieszkiwało w Białymsto-ku, zaś najmniej na terenach wiejskich. Zwrócono uwagę na stosunkowo duży odsetek braku danych – co do miejsca zamieszkania ofiar (ryc. 10).
Zwraca też uwagę częsty brak danych dotyczących zawodu samobójców. Zdaniem autorów dominacja w po-zostałej grupie uczniów nie jest związana z ich rzeczywistą dominacją (co zresztą nie wynika ze struktury wiekowej), lecz z tym, że akurat ta grupa bywa dokładniej opisywana pod względem parametru: „Zawód” (chociażby z tego po-wodu, że samobójstwa tak młodych ludzi są zawsze bardzo bulwersujące) – rycina 11.
Samobójcy wybierali jako miejsce targnięcia się na życie najczęściej ogólnodostępne (aczkolwiek zazwyczaj ustron-ne) miejsce publiczne, a kolejnymi były: dom (mieszkanie) i jego obejście gospodarcze (ryc. 12).
Ryc. 10. Regionalne rozmieszczenie miejsc zamieszkania ofiar samobójstw Fig. 10. Regional distribution of the places in which suicide victims resided
Ryc. 11. Proporcja samobójstw w zależności od zawodu Fig. 11. Occupational distribution of suicide cases
58 WOJcIecH STęPNIeWSKI, MARIA RYDZeWSKA-DUDeK, JeRZY JANIcA I WSP
Powieszenie było też najczęstszym sposobem popełnia-nia samobójstwa zarówno na wsi, w innych miastach, jak i w samym Białymstoku, w którym kolejnym co do częstości sposobem pozbawienia się życia był skok z wysokości (niewy-stępujący poza Białymstokiem jako przyczyna śmierci samo-bójczej). Zdaniem autorów pracy spowodowane jest to małą ilością odpowiednio wysokich i nadających się do celów sa-mobójczych obiektów na Podlasiu – poza jego stolicą.
Dyskusja
W materiale sekcyjnym Zakładu Medycyny Sądowej AMB stwierdzono porównywalny odsetek przypadków sa-mobójstw jak w latach poprzednich [4], co nasuwa wniosek, że liczba popełnianych samobójstw utrzymuje się na stałym poziomie. Autorzy nie mają jednak pewności, czy wszystkie przypadki zgonów gwałtownych, w tym i samobójczych, trafiają na sekcje do Zakładu Medycyny Sądowej AMB, gdyż znane są im przypadki odstępowania od otwarcia zwłok osób zmarłych gwałtownie przez organa procesowe. Istotnym czynnikiem w etiologii i nasileniu samobójstw jest płeć.
Mężczyźni z populacji europejskich częściej popełniają samobójstwa, a ich czyny są skuteczniejsze – potwierdza-ją to liczne prace [1, 5, 6]. Natomiast w przypadku kobiet obserwuje się próby lub wręcz „manifestacje samobójcze”, niekończące się często zgonem desperatki [7, 8]. Zaobser-wowano istotny statystycznie wzrost współczynnika liczby mężczyzn do liczby kobiet wśród ofiar samobójstw. Tenden-cja ta jest obserwowana na terenie Podlasia od co najmniej 30 lat [4]. Autorzy uważają, że niski odsetek samobójstw kobiet wynika z jednej strony z posiadania przez nie po-tomstwa, co może matki powstrzymywać od autodestrukcji, a z drugiej strony przemiany społeczne promujące rów-nouprawnienie płci oraz zapewnienie kobietom
instytu-Ryc. 12. Proporcja samobójstw w zależności od miejsca ich popełnienia Fig. 12. Proportion of suicide cases in relation to location
Ryc. 13. Sposoby popełniania samobójstw z uwzględnieniem płci Fig. 13. Suicide category with regard to sex
Najczęstszym sposobem targnięcia się na życie było powieszenie (tak wśród kobiet, jak i mężczyzn). Kolejnymi pod względem częstości były wśród kobiet: skok z wysokości i rzucenie się pod pojazd; natomiast wśród mężczyzn: samo-bójcze zatrucie i postrzał z broni palnej. W analizowanym okresie odnotowano też 3 mężczyzn, którzy dokonali sku-tecznego samobójstwa mieszanego: rany kłute, a następnie skok z wysokości; rany kłute, a następnie powieszenie się;
rany cięte, a następnie powieszenie się (ryc. 13 i 14).
Ryc. 14. Sposoby popełniania samobójstw w zależności od miejsca jego dokonania
Fig. 14. Suicide category depending on the place of suicide
ANALIZA SAMOBÓJSTW W MATeRIALe SeKcYJNYM ZMS AMB W LATAcH 2004–2006 59 cjonalnej pomocy w przypadkach, np. agresji w rodzinie,
pozbawia je poczucia beznadziejności w wielu trudnych sytuacjach życiowych. Większość samobójstw dotyczyło osób stosunkowo młodych, co koreluje z wynikami innych autorów [4, 5, 6, 7]. Jednakże nie zaobserwowano sygnalizo-wanego przez niektórych z nich wzrostu liczby samobójstw pośród osób starszych, szczególnie powyżej 70. r.ż. [4].
Mężczyźni najczęściej popełniali samobójstwo w wieku 19–25 lat, natomiast kobiety w przedziałach wiekowych:
19–25 i 31–45 lat.
Najczęstszą przyczyną skutecznych samobójstw wśród kobiet jest choroba psychiczna, co koreluje z wynikami uzy-skiwanymi poprzednio na terenie Podlasia [4] i jest zbieżne z wynikami autorów z innych regionów Polski [5, 7, 8].
Wśród mężczyzn przyczyną tą były nieporozumienia ro-dzinne. Wśród sposobów odebrania sobie życia, zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet nadal dominuje powieszenie [4], będące w Polsce od lat 40. ubiegłego wieku najczęstszym sposobem skutecznego pozbawienia się życia [4, 5, 7]. Stan nietrzeźwości stwierdzono u prawie połowy sekcjonowanych samobójców. Kobiety częściej niż mężczyźni popełniały samobójstwo nie będąc pod wpływem alkoholu. Autorów za-stanowił znaczący wzrost braku części danych: dotyczących np. zawodu, stanu rodzinnego, ale także i miejsca zamieszka-nia, dotyczących sekcjonowanych denatów – w porównaniu z latami ubiegłymi [4]. Wydaje się, że współpraca z organami procesowymi na linii biegły – powołujący go organ w tym zakresie nadal pozostawia wiele do życzenia [3].
Wnioski
Mężczyźni najczęściej popełniali samobójstwo w wieku 19–25 lat, kobiety w przedziałach wiekowych: 1.
19–25 i 31–45 lat.
Na terenie województwa podlaskiego stwierdza się stały, stopniowy wzrost współczynnika liczby mężczyzn 2.
do liczby kobiet wśród samobójców.
W przedziałach wiekowych 18–25 oraz 36–40 stwier-dzono najwięcej osób nietrzeźwych wśród samobójców.3.
Najczęstszym sposobem targnięcia się na życie było powieszenie. 4.
W większości przypadków przyczyny samobójstwa były nieznane. Wśród znanych, u kobiet przeważała choroba 5.
psychiczna, a u mężczyzn nieporozumienia rodzinne.
Wśród desperatów dominowały osoby pozostające w związkach małżeńskich oraz osoby z grupy określonej 6.
jako stan wolny.
Zdaniem autorów nie wszystkie ofiary zamachów samobójczych, które dokonały tego aktu w swoim miejscu 7.
zamieszkania, były poddawane sądowo-lekarskiej sekcji zwłok. Ponadto nie wszystkie dane osobowe ofiar, znane były obducentom, w momencie przystępowania przez nich do pracy.
Piśmiennictwo
Hołtyst B
1. .: Ocena tendencji rozwojowych samobójstw w Polsce i nie-których innych państwach. Lęk i Depresja 1997, 3, 157–172 Maris R., Berman A., Silverman M
2. .: comprehensive textbook of
suci-dology. The Guilford Press, New York 2000.
Świątek B
3. .: Sądowo-lekarska sekcja zwłok – realizacja wymogów proceduralnych i merytorycznych. Arch. Med. Sądowej Kryminol.
2005, 55, 1, 55–60.
Niemcunowicz-Janica A., Rydzewska-Dudek M., Załuski J., Dopierała 4.
T., Janica J., Wardaszka Z. et al.: Analiza samobójstw w materiale sekcyjnym Zakładu Medycyny Sądowej AMB w latach 1990–2003.
Arch. Med. Sądowej Kryminol. 2005, 55, 2, 120–124.
Bolechała F., Polewka A., Trela F., Zięba A., Kołodziej J
5. .:
Samobój-stwa kobiet i mężczyzn w materiale krakowskiego Zakładu Medycyny Sądowej – analiza porównawcza. Arch. Med. Sądowej Krym. 2003, 53, 3, 301–311.
Lester D
6. .: Samobójstwa w Polsce na tle trendów światowych. Psychiatr.
Pol. 2000, 34, 5, 773–781.
Polewka A., Groszek B., Trela F., Zięba A., Bolechała F., Chrostek-Maj 7. J. et al.: Samobójstwa dokonane i usiłowane w Krakowie w roku 2000
– podobieństwa i różnice. Przegl. Lek. 2002, 4–5 (59), 298–303.
Jarosz M
8. .: Samobójstwa. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1997, 44–73.
A N N A L E S A C A D E M I A E M E D I C A E S T E T I N E N S I S
R O C Z N I K I P O M O R S K I E J A K A D E M I I M E D Y C Z N E J W S Z C Z E C I N I E 2007, 53, SUPPL. 2, 60–61
ANNA NIEMCUNOWICZ-JANICA, IWONA PTASZYŃSKA-SAROSIEK, JERZY JANICA, TOMASZ DOPIERAŁA, JANUSZ ZAŁUSKI, MARIA RYDZEWSKA-DUDEK, ZOFIA WARDASZKA, WITOLD PEPIŃSKI