– PRZYKŁAD WYBRANYCH GMIN MIEJSKICH BESKIDU ŚLĄSKIEGO
2. Metodologia badań
je, że drugi może być mu pomocny w osiągnięciu własnych celów i ufa mu w tym sensie, że ma nadzieję, że ten będzie zachowywał się zgodnie z oczeki-waniami. Zaufanie kalkulacyjne jest zatem ciągłą, zorientowaną na rynek, eko-nomiczną kalkulacją, której wartość wynika z oczekiwań co do rezultatów pły-nących z tworzenia i podtrzymywania związku w stosunku do kosztów jego utrzymywania i obsługi21. Ten rodzaj zaufania najczęściej odnosi się do relacji w większości bliżej nieznanych sobie partnerów.
Drugi wymiar stanowi zaufanie predykcyjne (oparte na wiedzy). Polega ono na przewidywaniu przyszłych zdarzeń na podstawie doświadczeń z prze-szłości, gdy jeden partner wierzy, że drugi zachowa się w uzgodniony sposób, gdyż do tej pory wywiązywał się ze wspólnych ustaleń. Ze względu na fakt, iż partner jest znany podmiotowi, który nawiązał z nim relację, można antycypo-wać jego zachowanie.
Trzeci (najwyższy) wymiar stanowi zaufanie w wymiarze emocjonalnym.
Polega ono na wykształceniu się specyficznej więzi między partnerami, gdy zaczynają oni wyznawać podobne wartości i respektować wspólne normy postę-powania. Jest to jednak możliwe tylko w związku trwającym dłuższy czas, w którym zaufanie budowane było stopniowo. Osobista sympatia partnerów zachęca do korzystnego, efektywnego działania dla siebie nawzajem.
Analizę zaufania jako uwarunkowania kooperacji na obszarze turystycznym przeprowadzono na przykładzie trzech beskidzkich gmin miejskich. Omówienie wyników tych badań jest poprzedzone przedstawieniem zastosowanej metodologii.
2. Metodologia badań
2.1. Dobór przypadków – przesłanki, metody/techniki wyboru gmin oraz rozmówców do badań
Badania, mające charakter jakościowy, przeprowadzono na podstawie me-todologii poszerzonego zbiorowego studium przypadku. Spośród pięciu be-skidzkich gmin objętych szerszym badaniem22 (Szczyrk, Wisła, Ustroń, Brenna i Istebna), trzy pierwsze mają status gmin miejskich, będących podstawą rozwa-żań niniejszego artykułu. Wszystkie gminy należą do Beskidu Śląskiego – najda-lej wysuniętego na zachód pasma polskich Beskidów. Pod względem admini-stracyjnym gminy należą do południowej części województwa śląskiego. Obszar
21 R.J. Lewicki, B.B. Bunker: Op. cit., s. 120, za: D.O. Faulkner: Op. cit., s. 342-343.
22 Badania realizowane były w ramach szerszego projektu badawczego. Jego celem była identyfi-kacja różnego rodzaju uwarunkowań kooperacji w regionie turystycznym, w tym zaufania.
Rola zaufania we współpracy na rzecz rozwoju turystyki…
77
charakteryzuje się wysokim potencjałem turystycznym. Składają się nań zarów-no unikatowe naturalne walory górskiego krajobrazu, jak i liczne antropogenicz-ne atrakcje turystyczantropogenicz-ne i kulturowe oraz obiekty zagospodarowania turystyczantropogenicz-nego.
Każde z trzech miast objętych badaniem opiera swoją ofertę na specyficznych atrak-cjach mających przyciągnąć turystów.
Szczyrk od lat międzywojennych stanowi ośrodek wypoczynku zimowego i letniego. Uznawany jest za centrum sportów zimowych, gdyż w mieście funk-cjonują aż 32 wyciągi i około 60 km tras narciarskich. Zlokalizowane są tam także skocznie narciarskie. Miasto jest coraz częściej postrzegane także jako ośrodek turystyki biznesowej dla klientów ze Śląska.
Nie mniej słynną turystyczną miejscowością, z długoletnimi tradycjami, jest Wisła – także ośrodek wypoczynku letniego i zimowego. Miasto jest znane dzięki walorom naturalnym, a także antropogenicznym, jak np. Zameczek Pre-zydencki czy skocznia narciarska.
Z kolei Ustroń jest znaną miejscowością uzdrowiskowo-sanatoryjną, w któ-rej leczy się m.in. choroby narządów ruchu, dróg oddechowych, układu krążenia i układu nerwowego.
Wielu badaczy posługujących się metodami jakościowymi korzysta z celo-wej, a nie losowej metody doboru próby. Badacze poszukują wówczas grup i jednostek, które dają największe szanse na wystąpienie interesujących ich pro-cesów23. Tak też stało się i w przypadku prezentowanych badań. Od 2004 r.
Szczyrk, Wisła i Ustroń wraz z dwoma pozostałymi gminami wiejskimi na tym terenie (Brenną i Istebną) tworzą porozumienie międzygminne „Beskidzka 5”.
Jego celem jest rozwój i promocja turystyki na wspólnym obszarze turystycz-nym. Równolegle do tego porozumienia w latach 2005-2007 realizowany był projekt „Sieć Turystyczna w Beskidach”24. Miał on na celu zintegrowanie sekto-ra prywatnego i powstanie na obszarze gmin „Beskidzkiej 5” klastsekto-ra turystycz-nego, a przez to podniesienie konkurencyjności tego obszaru.
Efektem drugiego projektu było powołanie przez przedsiębiorców z obsza-ru pięciu beskidzkich gmin stowarzyszenia o nazwie: Beskidzka Organizacja Turystyczna (BOT). W związku z tym, że wiele działań w zakresie obu inicja-tyw było zbieżnych, przedstawiciele BOT zabiegali o to, by połączyć obie formy współpracy. Jednak władze żadnej z gmin „Beskidzkiej 5” nie zdecydowały się przystąpić do BOT25. Wnikliwa obserwacja i analiza przez autorkę wydarzeń związanych z równoczesnym rozwijaniem się wymienionych inicjatyw, a także
23 D. Silverman: Prowadzenie badań jakościowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 172.
24 Projekt był finansowany ze środków Unii Europejskiej, Funduszu Społecznego i budżetu pań-stwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.
25 Przed rozpoczęciem badań autorka przypuszczała, iż w dużym stopniu mogło to być spowodo-wane brakiem zaufania przedstawicieli gmin do przedsiębiorców.
innych form współpracy (np. licznych ustnych porozumień) pozwoliły przeana-lizować znaczenie zaufania w relacjach publicznych, prywatnych i publiczno-prywatnych na badanym obszarze turystycznym.
Badania miały charakter dynamiczny i trwały od lipca 2008 r. do paździer-nika 2010 r. Zastosowano wywiad swobodny pogłębiony (tzw. eksploracyjny).
Wywiady były nagrywane przy użyciu dyktafonu. Oprócz wywiadów, dążąc do pogłębienia i zweryfikowania uzyskanej na ich podstawie wiedzy, zastosowano także obserwację oraz analizę dokumentów26. Posłużono się zatem tzw. triangu-lacją. Jest to strategia rozwiązywania problemów badawczych, polegająca m.in.
na łączeniu kilku metod badawczych i służąca podniesieniu trafności badań27. Dobór rozmówców do badań był celowy, połączony z techniką kuli śnież-nej28. Chodzi w niej o zebranie informacji od kilku członków badanej populacji, których da się odszukać, i których następnie prosi się o dostarczenie informacji potrzebnych do doboru do badań kolejnych rozmówców29. Procedurę czteroeta-powego doboru próby do badań przedstawia rysunek 1.
W pierwszym etapie przeprowadzono wywiady z reprezentantami samorzą-dowych komórek organizacyjnych zajmujących się turystyką w poszczególnych gminach. Były to jednocześnie osoby pełniące rolę członków tzw. zespołu robo-czego „Beskidzkiej 5”. Następnie rozmówców poproszono, by wskazali grupę podmiotów prywatnych z terenu gminy, które mogłyby stanowić dalszych po-tencjalnych rozmówców (o których wiadomo było że współpracują lub nie współpracują z innymi podmiotami w gminie).
26 W ramach analizy dokumentów wykorzystano dokumenty (w szczególności planistyczne) jed-nostek samorządowych, dokumenty przygotowane na zlecenie współpracujących ze sobą gmin, badania wykorzystywane w tych opracowaniach i przeprowadzone przez zewnętrzne podmioty, dokumenty struktur partnerskich (strategie/programy działań, raporty, sprawozdania, statuty itp.), ak-ty prawne, dane udostępniane przez GUS, Bank Danych Regionalnych, zasoby Internetu.
27 J. Mason: Qualitative Researching. Sage, London 1996, s. 25, za: D. Silverman: Op. cit., s. 63.
28 E. Babbie: Podstawy badań społecznych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 334; R. Stake: Jakościowe stadium przypadku. W: Metody badań jakościowych. Red.
N.K. Denzin, Y.S. Lincoln. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 213.
29 Ibid.
Rola zaufania we współpracy na rzecz rozwoju turystyki…
79
Podmioty dobrane do próby Technika doboru próby
Dobór podmiotów publicznych
1 reprezentanci gminnych komórek
zajmujących się turystyką ← dobór celowy
2a
podmioty prywatne współpracujące i niewspółpracujące z gminą / innymi podmiotami prywatnymi
a jednocześnie – różnej lokalizacji
– bezpośrednio i pośrednio związane z turystyką, reprezentujące 5 rodzajów działalności
Dobór podmiotów prywatnych
2b
podmioty prywatne
wskazane przez rozmówców z etapu 2a a jednocześnie
– różnej lokalizacji
– bezpośrednio i pośrednio związane z turystyką, reprezentujące 5 rodzajów działalności
Dobór podmiotów publicznych
3 wójtowie/burmistrzowie ← dobór celowy
Dobór pozostałych podmiotów
4 inne podmioty wskazane przez
poprzednich rozmówców ← dobór techniką kuli śnieżnej
Rys. 1. Etapy doboru próby do badań
Celem drugiego etapu doboru próby do badań był dobór reprezentantów sektora prywatnego (por. rysunek 1). Ich wybór polegał ponownie na połączeniu techniki kuli śnieżnej z doborem celowym. Wyłonionych w etapie pierwszym dotychczasowych rozmówców – przedstawicieli sektora prywatnego – popro-szono o wskazanie kolejnych podmiotów, mogących stanowić użyteczne źródło informacji. Przyjęto jednocześnie, że rozmowy będą przeprowadzane z repre-zentantami przedsiębiorstw prywatnych, zajmujących się bezpośrednio obsługą turystów i dostarczających usług typowo turystycznych, oraz tych, które świad-czyły swoje usługi dla turystów, chociaż ich obsługa nie była jedynym celem ich
działalności. Do pierwszej grupy można zaliczyć cztery rodzaje podmiotów zapewniających:
– nocleg wraz z usługami komplementarnymi, – atrakcje turystyczne,
– sprzedaż pamiątek,
– pośrednictwo w organizacji turystyki przyjazdowej, w tym biura podróży zajmujące się turystyką przyjazdową.
Drugą grupę stanowiły różnego rodzaju obiekty gastronomiczne. Jednocze-śnie w procesie doboru próby starano się zapewnić zróżnicowanie w zakresie lokalizacji przedsiębiorstw na terenie gminy.
Ostatecznie do badań w drugim etapie wybrano 7 podmiotów z Ustronia oraz po 8 ze Szczyrku i Wisły. W etapie tym można wyróżnić dwie fazy. W fazie
„a” przeprowadzono rozmowy z podmiotami wskazanymi przez urzędników gminnych, natomiast w fazie „b” – z podmiotami wskazanymi przez rozmów-ców z fazy „a”. Rozmówcami w przypadku małych, często jednoosobowych, rodzinnych przedsiębiorstw byli ich właściciele, a w przypadku przedsiębiorstw średnich i większych – podmioty odpowiedzialne za kontakty z innymi przed-siębiorstwami w gminie/regionie (menedżerowie jednostek ds. marketingu).
Po rozmowach przeprowadzonych z przedstawicielami przedsiębiorstw prywatnych, w trzecim etapie procedury doboru próby, przeprowadzono pogłę-bione wywiady swobodne z burmistrzami gmin. Łącznie w trzech analizowanych gminach miejskich przeprowadzono rozmowy z 6 reprezentantami sektora publicz-nego (3 urzędnikami gminnymi w etapie 1, a następnie 3 burmistrzami w etapie 3).
Oprócz wywiadów przeprowadzonych z reprezentantami samorządów gminnych oraz z przedsiębiorcami prywatnymi uznano za konieczne przeprowa-dzenie wywiadów także z innymi osobami (etap czwarty procedury). Były to podmioty (często organizacje non-profit) wskazywane przez dotychczasowych rozmówców jako kompetentne źródło bogatych informacji w zakresie kooperacji na badanym obszarze. Wśród nich znajdowali się przykładowo prezesi ważnych organizacji bezpośrednio lub pośrednio związanych z rozwojem turystyki. Z ob-szaru Szczyrku, Wisły i Ustronia było to 15 podmiotów. Podsumowując, łącznie przeprowadzono 47 wywiadów z podmiotami reprezentującymi sektor publicz-ny, prywatny lub non-profit, działającymi w gminach miejskich objętych analizą.
2. 2. Metoda analizy danych empirycznych
Metoda analizy danych pochodzących z wywiadów polegała na kodowaniu spisanego tekstu wywiadu – tzw. transkrypcji. Spisaniu i zakodowaniu podlegał cały tekst. W ramach pierwszego etapu analizy, dokonując transkrypcji
stworzo-Rola zaufania we współpracy na rzecz rozwoju turystyki…
81
no karty przypadków dla każdego z rozmówców. W drugim etapie każdą z kart przypadków poddano zakodowaniu30 z wykorzystaniem programu Atlas.ti v.5.0.
W związku z tym, że w badaniach tego typu konieczne jest przedstawianie badanego terenu w sposób jak najbardziej realistyczny, do głosu dopuszcza się samych badanych. Zamieszcza się w związku z tym także cytaty z wywiadów i to one uprawomocniają naukowo tekst31. Jak twierdzi M. Kostera, jest to praw-dopodobnie jedyna metoda, która będąc ściśle naukową, jednocześnie daje wra-żenie osobistego doświadczenia32. W związku z tym także w niniejszym artykule umieszczono wybrane wypowiedzi rozmówców objętych badaniem.