Przedstawiane przez badanych metody i formy pracy znajdujące zastosowanie w pro-cesie edukacji kulturowej ściśle wiązały się z charakterystyką wybranych kategorii odbior-ców, którzy w tego rodzaju działaniach zwykle uczestniczą. Analizowane wywiady sugerują, że edukacja kulturowa kierowana jest najczęściej do dwóch grup uczestników kultury. Pierw-szą z nich stanowią dzieci i młodzież, do których instytucje kierują przede wszystkim kółka zainteresowań z uwzględnieniem standardowego podziału na dziedziny sztuki (np. nauka gry na instrumencie, nauka rysunku itp.). Dzieci angażowane są także w działalność zespołów muzycznych np. orkiestr czy zespołów ludowych. Konsekwencją uczestnictwa w tego rodzaju zajęciach niejednokrotnie staje się udział w rozmaitych konkursach, przeglądach, festiwalach o zasięgu regionalnym bądź krajowym. Dzieci i młodzież stanowią także podstawową grupę
odbiorców spektakli teatralnych zapraszanych do placówek kulturalnych. Głównie z myślą o nich organizuje się też lekcje biblioteczne i muzealne.
Drugą grupą odbiorców, do których kieruje się wydarzenia z obszaru edukacji kultu-rowej są seniorzy. W przypadku tej kategorii badanych często mamy do czynienia z oddolnie organizowaną aktywnością, którą instytucja jedynie wspiera lokalowo bądź technicznie. In-nymi słowy, jest to grupa odbiorców, która częściej sama szuka kontaktu z kulturą. Badani wspominali o działających w ten sposób kołach gospodyń wiejskich czy teatralnym klubie seniora: Teatr założyli sami z siebie, bardzo dużo mają zajęć, organizują u nas te zajęcia, z młodzieżą chcą współpracować, no dużo, dużo tego się dzieje [I3_IK]. Do grona seniorów instytucje chętnie kierują także spotkania autorskie, prelekcje, wykłady.
Popularną metodą pracy w obrębie publicznych instytucji muzealnych stały się, obok pakietów edukacyjnych realizowanych przy okazji wystaw, rekonstrukcje historyczne. Przy tego rodzaju wydarzeniach zaprasza się do udziału przede wszystkim dorosłych uczestników kultury, niemniej jak pokazały wywiady, zdarza się, że taką ofertę kieruje się również do dzie-ci i młodzieży: […] z naszej inicjatywy, powstała taka grupa POW, czyli Polskiej Organizacji Wojskowej, która jest to już grupa młodzieży ze szkół średnich, grupa mundurowa, która ma swojego komendanta. I ta właśnie grupa to, jestem 100 % pewna, to jest właśnie […] to, co my robimy [w zakresie edukacji kulturowej] i ta grupa pomaga przy organizacji pikniku kawa-leryjskiego z kolei, który odbył się w niedzielę. I też dyrektor mimo różnych niedogodności i upału, i tak dalej, też jest po pięćdziesiątce przecież, ma mundur piękny taki oficerski, zakła-da, siada na koniu i walczy po prostu [I4_IK].
Jak pokazuje zgromadzony materiał badawczy, do dorosłych uczestników kultury kie-ruje się stosunkowo niewiele wydarzeń z zakresu edukacji kulturowej. Można w tym kontek-ście wyróżnić warsztaty rodzinne (związane zwykle z tematyką świąteczną – bożonarodze-niową lub wielkanocną), kluby tematyczne (np. klub plastyka amatora) oraz wyjątkowo po-pularne i obecne w prawie wszystkich wiejskich instytucjach zajęcia taneczne zwane zumbą.
Jeśli idzie o sposoby docierania instytucji do wskazanych powyżej grup odbiorców to różnią się one ze względu na umiejscowienie placówki. Ośrodki miejskie informacje na temat przygotowywanej oferty rozprzestrzeniają przede wszystkim za pośrednictwem lokalnych mediów, mediów społecznościowych, newsletterów, plakatów, reklam w miejskich autobu-sach. W nieco mniejszym stopniu korzystają zaś z kontaktów nieformalnych. W ośrodkach średniej wielkości czy w tych zlokalizowanych w gminach wiejskich, skuteczność kontaktów
bezpośrednich i tzw. poczty pantoflowej jest znacznie większa. Wciąż dobrym sposobem na szybkie rozprzestrzenienie informacji okazują się tu tablice ogłoszeń zlokalizowane przy ośrodkach kultury, ale także np. przy kościołach lub cerkwiach.
Przeprowadzone wywiady pozwalają zauważyć, że dużą popularnością, zwłaszcza w ośrodkach miejskich cieszą się zajęcia warsztatowe, skupione wokół konkretnej tematyki lub doskonalące wybraną umiejętność. Popularność tej formuły wynikać może z jej pojemności i możliwości jej stosowana w przeróżnych kontekstach. W trakcie wywiadów badani przywo-łali dziesiątki przykładów realizowanych warsztatów. Niektóre z nich to np. warsztaty kuli-narne, śpiewu, tańca, rękodzieła, tolerancji, warsztaty dotyczące religii świata i inne. W opinii niektórych badanych to właśnie warsztaty uznać należy za najpopularniejszą i dość sku-teczną metodę pracy w obrębie edukacji kulturowej. Inni badani podkreślają zaś, że skutecz-na edukacja kulturowa powinskutecz-na być prowadzoskutecz-na w oparciu o różnorodne metody i techniki pracy, z uwzględnieniem możliwie najszerszego spektrum odbiorców, do których potrzeb i możliwości formy te będą dostosowane. Warsztaty są zatem tylko jedną z możliwych form aktywizujących: W tej chwili mi się jeszcze kojarzy z inną taką formą edukacji kulturowej, którą właśnie może być gra. […] ja miałam okazję uczestniczyć w tworzeniu gier miejskich, więc myślę, że taka gra miejska też jest pewną formą edukacji kulturalnej, jakiś inny sposób pokazania przestrzeni miasta [F9_IK]. To co właśnie pani powiedziała przed chwilą – różno-rodność – to jest takie jakby słowo kluczowe, bo to wystawy, warsztaty, gry terenowe, spo-tkania promujące wydawnictwa, to są po prostu dopasowane do pewnych grup odbiorców.
Raczej seniorów nie zaproszę na warsztaty – raczej mogę, ale dostosuję jakby – załóżmy takie łączące elementy ruchowe czy tego typu, ale to się wiąże po prostu z zainteresowaniami i potrzebami danych grup [F9_IK]. To questy, które rozwijają jakby właśnie młodych ludzi, oni to biorą grupami […] grupy przychodziły do nas, otrzymywały punkty i nagrody po rozwiąza-niu questu. [I4_IK].
W opinii części badanych w obszarze edukacji kulturowej powinno się możliwie naj-częściej korzystać z zalet metody projektowej. Z pewnością pozwala ona podejmować rozma-ite tematy, traktować je kompleksowo, korzystać z różnorodnych metod. Umożliwia też ob-serwowanie relatywnie szybko powstających efektów wspólnej pracy instruktorów i uczest-ników kultury: Projekt jest to wspaniała rzecz, bo dyscyplinuje instruktora, może nie jest to takie najważniejsze, ale daje takie ramy czasowe i cel konkretny, to znaczy zawsze trzeba czymś projekt skończyć i wiele instruktorów tego pragnie, i potrzebuje, no to nie ma w ogóle
lepiej, ale póki sobie nie zdają z tego sprawy, dopóki tych pieniędzy nie dostaną, dopóki tro-chę się nie namęczą, no, bo jak to się okazuje, że to się nie rozłazi, tylko musi się zejść i jeszcze trzeba czymś tam się wykazać, może jakimś filmem, albo folderem, albo może na zakończe-nie jakieś działazakończe-nie [I6_IK].
Warto zauważyć, że wiele spośród wskazanych w wywiadach metod realizowania edukacji kulturowej to również metody dosyć anachroniczne, oparte na biernym uczestnic-twie, przez co generujące mniejsze zaangażowanie uczestników kultury. Oznaczać to może, że ze względu na dobór metod pracy, część instytucji działa w obszarze edukacji kulturowej nieco mniej efektywnie. Coraz popularniejsza staje się jednak metoda warsztatowa czy inne formy pracy, które uznać można za angażujące odbiorców i aktywizujące ich. W tym kontek-ście korzystne wydaje się ewoluowanie instytucji kultury w stronę szerokiego stosowania takich metod i stopniowego ograniczania metod pasywnych.