Metody i kryteria oceny wiarygodności

W rozdziale tym zostaną przedstawione psychologiczne metody oceny

wiarygodności świadków i ich zeznań oraz psychologiczne wskaźniki kłamstwa i kłamania. Warto przypomnieć, że kłamstwo dyskwalifikuje wiarygodność tej części

zeznania, w której występuje natomiast brak kłamstwa nie oznacza jeszcze całkowitej pewności, co do wiarygodności świadka i jego zeznań.

Bez względu na zakładaną perspektywę badawczą i używane metody,

psychologowie sądowi wskazują, że modelowo można mówić o wskaźnikach prawdy i fałszu możliwych do zaobserwowania na czterech poziomach: zawartości tekstowej

przekazu, werbalnego stylu prezentacji przekazu, towarzyszących przekazowi zachowań niewerbalnych oraz reakcji fizjologicznych (Kohnken, 1996, s. 259).

Literatura dotycząca oceniania wiarygodności zeznań wymienia wiele różnorodnych

kryteriów. Obszerny przegląd i klasyfikację kryteriów wiarygodności przedstawił Z. Marten (1990, ss. 196-204). Podział ten zaprezentowany został poniżej.

1. Kryteria oparte na treści zeznania wg F. Arntzena:

a) detalizacja i wewnętrzna specyfika zeznania (analiza związków pomiędzy opisywanymi szczegółami, opisy zawierające informacje szczegółowe, omówienie

szczegółów oryginalnych, opisy ujmujące obserwowane przez świadka, a niekoniecznie dostrzeżone przez niego, relacje pomiędzy elementami zdarzeń),

b) homogeniczność zeznania (polega na opisywaniu przez świadka nie znanych mu zachowań czy reakcji innych osób lub na opisywaniu faktów bez przydawania im znaczeń, wartości).

2. Kryteria oparte na obserwacji rozwoju zeznania:

a) względna stałość i zmiana relacji w czasie jednego przesłuchania,

b) względna stałość i zmiana relacji przy powtórnym i następnych przesłuchaniach.

3. Kryteria oparte na obserwacji sposobu zeznawania:

a) spójność relacji,

b) powtórne przeżywanie emocji, które były udziałem świadka w czasie spostrzegania relacjonowanego zdarzenia,

c) stopień kontrolowania sposobu relacjonowania.

4. Kryteria oparte na analizie procesów motywacyjnych świadka - obiektywność świadka (stopień jego niezależności od sytuacji spostrzeganej).

Autorem innej koncepcji oceny zeznań jest jeden z twórców zachodnioniemieckiej psychologii sądowej U. Undeutsch. W 1959 roku ogłosił on

swoją koncepcję „kryteriów rzeczywistości zeznań”, które rozwinął w następnych pracach z 1967, 1983 i 1984 roku.

U. Undeutsch wymienia następujące kryteria oceny wiarygodności zeznania:

1. Historia zeznania - rozumiana jako stałość relacji, czyli utrzymanie ogólnej linii narracyjnej.

2. Cechy czynności relacjonowania:

a) język wypowiedzi, b) sprawność wypowiedzi,

c) wewnętrzna spójność wypowiedzi,

3. Struktura osobowości i indywidualny stopień rozwoju świadka, 4. Motywacja świadka (jego stopień powiązania ze sprawą).

5. Cechy zawartości zeznania:

a) pierwotne kryteria oceny zeznania:

- konkretność, - liczba szczegółów, - oryginalność,

- wewnętrzna zawartość,

- homogeniczność,

- powiązanie opisu z konkretnymi sytuacjami życiowymi.

b) wtórne kryteria oceny zeznania:

- zawartość treściowa,

- stopień zgodności z innymi ustaleniami,

- stopień zgodności z tzw. prawdami oczywistymi.

Koncepcja ta zawiera także wiele pomniejszych kryteriów, między innymi pomocniczych oraz wskaźników psychologicznej oceny zeznania, stopień spontaniczności zeznania, inicjatywę świadka we wnoszeniu poprawek i uzupełnień do zeznań wcześniej złożonych, brak prób sugerowania przesłuchującemu związków przyczynowo - skutkowych pomiędzy elementami zdarzenia opisywanego. W koncepcji tej zwrócono uwagę nie tylko na zawartość treściową zeznań, ale przede wszystkim na sposób zeznawania świadka, a także jego psychologiczną charakterystykę (stopień rozwoju intelektualnego, cechy osobowości, charakterystykę procesów motywacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem stosunku do zdarzeń, które są przedmiotem zeznania).

Model zaproponowany przez U. Undeutscha, w wersjach z 1959 i 1967 roku stał się podstawą propozycji przedstawionej przez szwedzkiego psychologa A. Trankella.

Przyjmując podstawowe poglądy swego poprzednika, traktuje on zeznanie, jako ekspresję cech właściwych danej osobie. Zachowanie świadka jest w każdym momencie wypadkową interakcji, aktualnych dyspozycji behawioralnych i warunków środowiskowych, w których dyspozycje te są realizowane.

Miarą oceny zeznania są dwie grupy kryteriów:

1. Kryteria rzeczywistości zeznania.

2. Kryteria formalnej kontroli logicznej.

Kryteria rzeczywistości zeznania dotyczą analizy struktury wypowiedzi oraz jej treści. Strukturę zeznania ocenia się za pomocą:

a) kryterium bilateralnej emocji,

b) kryterium homogeniczności zeznania.

Treść zeznania ocenia się według:

a) kryterium kompetencji, b) kryterium unikalności, c) kryterium sekwencji.

Formalnej kontroli logicznej dokonuje się za pomocą:

a) kryterium konsekwencji,

b) kryterium izomorfii.

Stosując kryterium bilateralnej emocji, poszukuje się w zeznaniu opisów przeżyć, jakich świadek doświadczył w chwili obserwacji. Ocenić należy prawdopodobieństwo wystąpienia emocji, o których mówi świadek. Warunkiem przyjęcia tego kryterium jako miary oceny wiarygodności zeznania jest wystąpienie dwóch źródeł emocji, z których jedno stanowi przedmiot badania.

Uwzględniając kryterium homogeniczności zeznania (homogenity criterion),

wyodrębnia się zdarzenia, definiowane na podstawie niezależnie występujących w zeznaniu detali. Prawdopodobieństwo wiarygodności zeznań wzrasta wraz ze

wzrostem ich homogeniczności. Przykładowo, świadek mówi, że padał deszcz, a w innym miejscu opisuje widok śliskiej i mokrej jezdni.

Przyjęcie kryterium kompetencji (competence criterion) wymaga ustalenia, czy świadek ma odpowiednią wiedze do przedstawiania opisywanych zdarzeń. Przykładowo

osoba nie posiadająca prawa jazdy prawdopodobnie będzie zeznawał gorzej o szczegółach wypadku drogowego niż zawodowy kierowca.

Stosowanie kryterium unikalności (criterion of uniquenses) polega na

wyróżnieniu w zeznaniach szczegółów unikalnych, z reguły nie występujących w stereotypach spostrzeżeniowych. Przykładowo, świadek zapamiętał, że sprawca miał

oderwany guzik, mówił z warszawskim akcentem.

Kryterium sekwencji (sequeance criterion) zakłada, że żadne inne zmiany oprócz wywołanych procesami pamięci nie mogą zniekształcać sekwencji wypowiedzi.

Przykładem może być porównanie zmian w zeznaniach świadka z prawidłowościami zapamiętywania czy zapominania.

Do formalnej oceny logicznej stosuje się kryterium konsekwencji (consequence criteria). A. Trankell nie definiuje szczegółowo tego kryterium, podając jedynie, że podstawą jego stosowania jest analizowanie przyjętego motywu zeznania ze względu na jego bezsensowność. Podtrzymywanie wersji opisu zdarzenia, mała gotowość do jej zmiany pod względem stosowania różnych technik i taktyk przesłuchania stanowią miarę tego kryterium oceny.

Empirycznej kontroli rzetelności dokonuje się za pomocą kryterium izomorfii (criteria of isomorphia). Jeżeli analizowane zeznanie ma taką samą strukturę formalną, jak inne zeznania świadka, któremu udowodniono fałsz, to przyjmuje się, że badane zeznanie też jest fałszywe.

Koncepcja oceny zeznań A. Trankella oparta jest, jak widać na ocenie struktury zeznania, jego formalnej i treściowej budowie.

Psychiatra i psycholog H. Szewczyk oraz psycholog E. Littmann z berlińskiej kliniki uniwersyteckiej Charite (NRD) są autorami innego systemu oceny zeznań.

Oparty on jest na empirycznych badaniach nieletnich świadków, a także nieletnich sprawców przestępstw kryminalnych.

Autorzy ci wymieniają siedem kryteriów oceniania:

1.Ocena okresu poprzedzającego zeznania:

a) motywy składania zeznania,

b) geneza zeznania (źródło wiadomości o zdarzeniu).

2. Zachowanie w czasie zeznania, bez uwzględnienia jego treści - zachowania niewerbalne podczas zeznawania (gestykulacja, mimika, itp.).

3. Zachowanie związane z zeznawaniem:

a) środki opisu zdarzenia,

b) zachowanie wobec ujawnienia sprzeczności, c) emocjonalna podbudowa sposobu zeznawania.

4. Ocena sposobu odtwarzania przez świadka:

a) styl reprodukcji (sugestywność),

b) pewność (stanowczość) w przypominaniu sobie.

5. Konstrukcja zeznania:

a) samorzutne wprowadzanie poprawek i uzupełnień, b) samoobwinianie się w zeznaniu,

6. Wewnętrzna budowa zeznania:

a) liczba szczegółów w zeznaniu,

b) stopień zbieżności opisu z obiektywną rzeczywistością,

c) zdolność odtworzenia własnych przeżyć fizycznych i psychicznych.

7. Wewnętrzna zawartość treściowa:

a) stałość zeznania, b) kompletność zeznania, c) ostrożność zeznania.

Te trzy ostatnie wskaźniki zaczerpnięto z prac W. Sterna.

Autorem piątej koncepcji analizy i psychologicznej oceny wartości zeznań jest zachodnioniemiecki psycholog G. Kohnken. W opublikowanej 1988 roku pracy (jego rozprawie habilitacyjnej złożonej na uniwersytecie w Kolonii) zgłosił on własne

propozycje w zakresie oceny zeznań. Całość jego koncepcji ujęta została w kategoriach szeroko rozumianej teorii komunikacji interpersonalnej. Podstawowe elementy oceny zeznań to:

1. Zawartość treściowa wypowiedzi (liczba ważnych szczegółów, zawartość logiczna wypowiedzi).

2. Lingwistyczna charakterystyka sposobu zeznawania (trudności w wypowiadaniu się, wygłos, błędy fonetyczne i stylistyczne).

3. Zachowania niewerbalne (mimika, gestykulacja, ruchy ciała, utrzymywanie kontaktu wzrokowego z przesłuchującym).

4. Objawy psychofizjologiczne towarzyszące zeznawaniu (oporność skóry, ciśnienie krwi, kłopoty z oddychaniem).

Wymieniając szereg wskaźników w zakresie przyjętych kryteriów oceny, G. Kohnken wskazuje na charakterystyczne zaburzenia w treści i sposobie wypowiedzi

świadków zeznających nieszczerze. I tak np. w zeznaniach nieszczerych świadkowie nadużywają opisów szczegółów zdarzenia lub też całkowicie ich unikają, stosując tzw.

nadgeneralizację (stwierdzenia typu „wszędzie”, „wszyscy”, „zawsze”). W zeznaniach

nieszczerych większa jest tzw. latencja czasu, czyli upływ czasu pomiędzy pytaniem a odpowiedzią świadka. W zależności od stanu emocjonalnego świadka zmienia się

tempo jego mówienia, wysokość głosu, ekspresja wypowiedzi. W zakresie ekspresji niewerbalnej wskaźnikami oceny są między innymi zdolność do utrzymania kontaktu wzrokowego z przesłuchującym, kontrolowanie mimiki, kontrolowanie gestykulacji, ruchy ciała, rozszerzenie źrenic.

Koncepcja ta stanowi interesującą próbę połączenia analizy stricte psychologicznej z metodami kryminalistycznymi.

Przeprowadzone przez Z. Martena badania także poświęcone były próbom skonstruowania modelu analizy i oceny zeznań, opartego na kilku podstawowych założeniach. Przyjął mianowicie, że każde zeznanie jest czynnością i ma cechy czynności w rozumieniu teorii T. Tomaszewskiego. Także intencja świadka, czyli zamiar składania fałszywych lub prawdziwych zeznań, jest realizowana w formie czynności mówienia prawdy bądź czynności kłamania. Przesłuchanie to sytuacja

komunikacji interpersonalnej, a w przypadku zeznań fałszywych - komunikacji o charakterze gry. Do analizy aktów komunikowania się Marten przyjął matematyczny

model gier. Efektem czynności zeznawania jest zeznanie jako zbiór informacji, jako

system informacji. Do analizy struktury zeznania badacz zastosował niektóre pojęcia z ogólnej teorii systemów.

Strukturę zeznania analizował w ramach trzech sposobów opisywania zdarzenia:

struktury hierarchicznej (ogólność - szczegółowość informacji), struktury chronologicznej (następstwa zdarzeń w czasie) oraz struktury przyczynowo-skutkowej (zależności przyczynowe zdarzeń). Stosując pojęcia strategii, taktyk i operacji zeznawania, analizował je jako czynności dokonywane na poszczególnych elementach struktury zeznania.

Dodatkowym kryterium opisu i oceny zeznań jest kryterium funkcji wypowiedzi przejawiających się w formie wypowiadania się. Marten zastosował w tym przypadku modele psycholingwistycznej analizy wypowiedzi. Funkcjonalną analizę wypowiedzi można prowadzić, wyróżniając funkcję deskryptywną, ekspresyjną, metatekstową, perswazyjną i kontaktową.

Wyżej wymieniony badacz stwierdził, że zeznania kłamliwe charakteryzują się

zarówno określoną strukturą (zaburzeniami struktury przyczynowo-skutkowej), jak i preferencją funkcji wypowiedzi w zależności od przyjętej strategii kłamania. Stosując

strategie ofensywne, świadkowie kłamiący preferują funkcje metatekstowe kosztem deskryptywnych i ekspresyjne - kosztem perswazyjnych. W strategiach defensywnych dominują wypowiedzi o funkcjach perswazyjnych.

Przedstawiona koncepcja wymaga dalszych badań empirycznych i praktycznej weryfikacji.

Inne podejście reprezentują psychologowie amerykańscy. W ich badaniach, prowadzonych od lat 80, główny nacisk położony jest nie na treściowe komponenty zeznań, ale na werbalny styl prezentacji i towarzyszące temu przekazowi zachowania niewerbalne. Przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych eksperymenty wykazały

bowiem statystycznie istotne zależności pomiędzy nieprawdziwą treścią przekazu a sposobem jego prezentacji. Wyróżniono przy tym 14 cech charakterystycznych dla

sposobu wypowiadania się osób kłamiących, które pogrupowano w 4 zespoły:

zmniejszającą się częstotliwość zachowań niewerbalnych, dłuższe i częstsze wahania w trakcie wypowiedzi, wzrastająca ilość błędów stylistycznych i gramatycznych występujących w relacji oraz dłuższe przerwy między wypowiedziami. Wadą modeli amerykańskich jest abstrahowanie od treści zeznań, a skupianie się bardziej na formie ich składania. Podobnie bowiem jak koncepcja psycholingwistyczna, modele dotyczące komunikacji niewerbalnej są jeszcze ciągle w fazie tworzenia, nie mogą poszczycić się

wymiernymi i zweryfikowanymi rezultatami, a podstawowym problemem jest przede wszystkim ich wzajemna niespójność. Nad zagadnieniami tymi pracują bowiem niezależne grupy badawcze, otrzymujące niekiedy nie tylko różne ale nawet zupełnie sprzeczne wyniki badań (Gruza, 2003, ss. 233-234).

Do sklasyfikowania amerykańskich koncepcji analizy wiarygodności zeznań przyjęto podział wynikający z taktyki prowadzenia przesłuchania, jako bardziej praktyczny i przejrzysty, rezygnując tym samym z dzielenia tych metod według kryterium ich zastosowania do oceny szczerości lub dokładności zeznań. Wyróżniono trzy grupy metod oceny wiarygodności.

Pierwsza grupa obejmuje dwie metody oceny wiarygodności: analizę procesu formowania się zeznań i analizę danych osobowych świadka. Odnosi się zatem do zjawisk powstających przed procesową czynnością przesłuchania, związanych bądź ze spostrzeganiem czynu będącego przedmiotem postępowania, bądź z cechami osobowymi świadka, w tym z charakterem i osobowością danej osoby.

Druga metoda odnosi się do danej czynności przesłuchania i reakcji świadka w trakcie jej trwania. Zaliczyć tu należy obserwację świadka skupioną przede wszystkim na analizie werbalnego stylu prezentacji przekazu, z uwzględnieniem towarzyszących przekazowi zachowań niewerbalnych oraz metodę eksperymentalną.

W ostatniej grupie znajdują się metody możliwe do zastosowania po zakończeniu pierwszego przesłuchania świadka, kiedy analizuje się uzyskane informacje pod kątem ich wiarygodności. Zaliczyć do nich można metodę oceny zeznań na podstawie motywacji świadka oraz obszerną kategorię mieszczącą opracowane katalogi cech wiarygodności (np. Arntzena czy Trankella).

Analiza procesu formowania się zeznań nie jest metodą możliwą do zastosowania przez wszystkich prowadzących czynność przesłuchania, bowiem wiedza, jaką powinien dysponować przesłuchujący, znacznie musi wykraczać poza przeciętne, obiegowe opinie na temat tego, jak widzimy i zapamiętujemy. Dodatkowo oceniający zeznania powinien posiadać dużą wiedzę o przebiegu zdarzenia, warunkach panujących w chwili popełnienia czynu, w tym także warunkach czynienia obserwacji. Informacje te powinny być potwierdzone w innych źródłach, np. w drodze czynności procesowych:

oględzin, wizji lokalnych, przeszukiwania, zeznań innych osób czy działań pozaprocesowych, operacyjno-rozpoznawczych. Wiedzę tę powinny uzupełniać informacje o świadku, a zwłaszcza jego zdolnościach psychofizycznych do czynienia spostrzeżeń (np. wada wzroku, przemęczenie, stany chorobowe, silne emocje, itp.).

Dopiero z tak wzajemnie uzupełniającymi się wiadomościami można przystępować do analizy zeznań świadków.

Zadaniem oceniającego jest przeprowadzenie analizy każdego poszczególnego etapu formowania się przyszłych zeznań. Na etapie spostrzegania wyjaśnić trzeba, czy to co pamięta świadek oparte jest jedynie na wrażeniach czy spostrzeżeniach, na ile spostrzeżenia te zachowują stałość i jaki typ uwagi był kierowany na zdarzenia. Istotne są także właściwości samego świadka, w jakim jest wieku, jak funkcjonują jego zmysły, w tym zwłaszcza wzrok i słuch, czy nie był on pod wpływem działania alkoholu, środków odurzających, leków, działających destrukcyjnie na funkcjonowanie zmysłów i pamięci.

Ważne jest także ustalenie wpływu świadka na sugestie, emocje, poddawanie się stereotypom i uprzedzeniom. Zbadać więc należy, czy te czynniki nie wpływały na proces spostrzegania, wypaczając bądź zniekształcając spostrzeżenia. W następnej kolejności przeanalizować należy etap zapamiętywania i przechowywania spostrzeżonych treści - jakim rodzajem i typem pamięci posługuje się świadek, o jak dużej liczbie szczegółów jest w stanie rozmawiać i czy możliwe jest, by tyle zapamiętał,

czy materiał zapamiętany świadek utrwalał, np. często rozmawiając o zdarzeniu z innymi osobami, opowiadając przebieg czynu, na ile angażował się emocjonalnie w obserwowane działania. W procesie aktywizacji pamięci - odtwarzaniu - oceniając

zeznania należy wziąć pod uwagę, w jakiej formie świadek ma dokonywać przypomnień. Inaczej bowiem oceniać należy zeznania, gdy świadek nie był w stanie reprodukować, ale rozpoznawał czy też odwrotnie.

Zamknięcie katalogu czynników branych pod uwagę w ocenie zeznań świadków

właściwe jest niemożliwe, a wynika to ze złożoności funkcji poznawczych człowieka i z bogactwa przejawów życia, z którymi kontakt ma wypełniać treść zeznania.

Próbując dokonać usystematyzowania, przyjmując za kryterium najbardziej typowe przyczyny nieprawdziwości zeznań związane z ich formowaniem się, wyróżnić można:

brak doświadczenia życiowego w obszarach będących przedmiotem zeznań, konsekwencją czego bywa błędna jego ocena; spostrzeganie w stosunkowo krótkim odcinku czasowym wielu zdarzeń, których elementy są do siebie zbliżone, w związku z czym świadek przestaje je odróżniać; upośledzenie funkcji poznawczych spowodowane zmęczeniem psychicznym lub fizycznym; wpływ warunków obiektywnych: pogoda, pora dnia, oświetlenie; równoczesne spostrzeganie kilku zjawisk, przy ograniczonych zdolnościach do podzielności uwagi; nadmierne

zainteresowanie uczuciowe; sugestia, zmiany psychopatologiczne oraz naturalne procesy fizjologiczne.

Jeżeli przeprowadzona analiza nie wykaże istotnego wpływu czynników destrukcyjnych na każdym z etapów formowania się zeznań, przyjąć można, że

zeznanie jest wiarygodne, gdy zaś zostaną ujawnione błędy lub też świadek zeznaje o okolicznościach, których obiektywnie nie mógł zarejestrować; treści przekazywane

przez niego uznać należy za mało wiarygodne lub wręcz niewiarygodne. Nie oznacza to oczywiście, że świadek kłamie, zeznania bowiem mogą być szczere, ale nieprawdziwe.

Metoda ta zawiera w sobie cechy subiektywizmu oceniającego, trudno jest także weryfikować poszczególne elementy oceny, dlatego nie powinna być stosowana jako samodzielna i wystarczająca do ostatecznego podejmowania decyzji co do wartości zeznań.

Kolejną metodą oceny wiarygodności jest analiza danych osobowych świadka.

Zdaniem F. Arntzena można sformułować wymaganie, że muszą istnieć przynajmniej 3 jednoznaczne cechy wiarygodności, obiektywnie stwierdzone, aby zeznanie świadka

można było uznać za wiarygodne. Obfitość szczegółów, szybkie tempo uzupełnienia i opis odpowiadający typowi przestępstwa, przy w miarę stałej treści zeznań, często

występują wspólnie jako cechy wiarygodności. Podobnie często występujący typ zeznań charakteryzują takie cechy, jak udział emocji, niesterowalny i nieudolny sposób zeznawania przy opisie własnych procesów psychicznych i przedstawieniu niezrozumiałych elementów zeznań, co pozwala brzmieć zeznaniom przekonująco, choć

nie zawierają one zbyt wielu szczegółów. Wszystko to należy jeszcze połączyć z osobą zeznającego.

Analiza cech osobowości jest szczególnie istotna wtedy, gdy pojawiają się problemy z oceną właściwości treściowych zeznania oraz motywacji świadka. Analiza

cech zeznawania na tle indywidualnych cech osobowości pozwoli stwierdzić, czy w danym przypadku pewna właściwość zeznania może być cechą wiarygodności i jaką

wagę jej przypisać. I tak np. gdy świadka cechuje bardzo bujna wyobraźnia, bogactwo szczegółów w zeznaniu nie będzie istotną cechą wiarygodności. Gdy zaś ktoś ma ograniczoną fantazję, a podaje szczegóły skomplikowanego zdarzenia, nie dysponując np. fachową wiedzą na dany temat, wtedy taki opis ma silne cechy wiarygodności.

Okoliczności te wiążą się ściśle z poziomem umysłowym zeznającego.

Zdolności umysłowe osoby są tak ważne dlatego, że psychiczne przesłanki sprawności umysłowej są stałe przez wiele lat, a jeżeli nawet się zmieniają to, w bardzo niewielkim

zakresie. W sytuacji dotyczącej zeznań przyjąć należy, że w krótkich odcinkach czasowych, jakie najczęściej występują pomiędzy obserwacją zdarzenia a pierwszym przesłuchaniem, zmiany w sprawności umysłowej nie następują. Zdolności intelektualne świadka będą decydować o tym, czy jest on w ogóle w stanie podać fałszywe zeznania, wykreować rzeczywistość od początku do końca czy też modelować

ją według własnego uznania. Osoby o niskim stopniu inteligencji z natury nie są w stanie tego zrobić. Zaletą takiej kontroli, opartej na sprawności umysłowej świadka

jest przede wszystkim bezpośrednia i obiektywna możliwość wychwycenia zmian.

Ocena zeznań z punktu widzenia cech osobowości świadka obejmuje także sprawność funkcjonowania jego zmysłów. Oceniając kontrolować także należy, czy świadek miał możliwości sprawnego czynienia spostrzeżeń, czy np. dobrze widział czy też ma zły wzrok i nie nosił właściwych okularów korygujących wadę. Należy także sprawdzić, czy z określonymi brakami fizycznymi mógł dokonywać sprawnych obserwacji i do jakiego typu obserwatorów należy go zaliczyć.

W metodzie tej dokonuje się także analizy procesów pamięci, biorąc pod uwagę właściwości pamięci oraz zdolności do opisu, z uwzględnieniem tempa, przebiegu, sposobu uporządkowania treści przekazu, stopnia plastyczności lub abstrakcyjności

opisu. W indywidualnych przypadkach należy także brać pod uwagę zdolność i skłonność do fantazjowania.

Wspominany już F. Arntzen wyróżnia następujące cechy zdolności do fantazjowania: bogactwo pomysłów, logiczne łączenie poszczególnych pomysłów,

preferowanie źródła szczegółów, oryginalność lub banalność pomysłów, zgodność z realiami, wewnętrzną zgodność konstrukcji opisu, stopień szczegółowości,

nagromadzenie komplikacji, zawartość danych psychicznych, tempo fantazjowania zwłaszcza w sprecyzowaniach i uzupełnieniach, płynność opisu spontanicznego, świadomość realiów, nastawienie do płaszczyzny nierealności (utrzymującą się rozbieżność z realiami), chęć fabularyzowania, uczuciowe zaangażowanie w wytwory fantazji oraz pamiętanie własnych wytworów fantazji. W prowadzonych przez siebie badaniach stwierdził, że liczne komponenty i cechy wytworów fantazjowania powodują, że przejawia się ono w sposób indywidualny, ale dający się uchwycić obiektywnie. Wynika to z tego, że trudniej jest stworzyć fałszywe zeznanie z wytworów

fantazji, niż odtwarzać rzeczywistość. Sztuka ta staje się tym trudniejsza, im dłuższe i bardziej skomplikowane jest zeznanie.

Kolejnym elementem mieszczącym się w tej metodzie oceny zeznań świadków są czynniki osobowościowe, charakterologiczne. Dlatego przy ocenie zeznań istotne znaczenie może więc mieć: naturalność sformułowań rozpatrywanych z punktu widzenia rozłożonych akcentów, żywotności i aktywności danej osoby, doceniania

Kolejnym elementem mieszczącym się w tej metodzie oceny zeznań świadków są czynniki osobowościowe, charakterologiczne. Dlatego przy ocenie zeznań istotne znaczenie może więc mieć: naturalność sformułowań rozpatrywanych z punktu widzenia rozłożonych akcentów, żywotności i aktywności danej osoby, doceniania

W dokumencie Psychologiczna analiza sposobów przesłuchania świadków i reguł oceny ich zeznań w praktyce sędziowskiej a stopień przypisywanej im wiarygodności (Stron 167-195)