Metody wyceny warunkowej (ang. Contingent Valuation Method - CVM)

1 1

ln | ,

T N ij n t n t

LL P h f d

 

 

 _ _

 

 _

β

β β b Σ β

.

Niestety brak jest formy zamkniętej dla powyższego wyrażenia, dlatego jego rozwiązanie musi być znajdowane za pomocą symulacji. Jest to czasochłonny proces, który jednak stał się możliwy na skutek rozwoju technologicznego i wzrostu wydajności współczesnych komputerów.

Odwołanie się do modelu RPL jest ważne i celowe w kontekście opisywanej metodologii. W świetle analizy literatury, oczekiwać można bowiem, że preferencje dotyczące studiów wyższych mogą być w dalekim stopniu heterogeniczne – różne osoby mogą preferować różne cechy studiów. Uwzględnienie tej heterogeniczności, jak i próba identyfikacji obserwowalnych czynników, które ją determinują jest niemałym wyzwaniem. Oprócz zastosowania modelu RPL dla analizy danych, na poziomie konstrukcji samego badania wyróżnić należy:

(1) wariantowe dostosowanie hipotetycznego scenariusza do sytuacji wyboru, w której respondent aktualnie się znajduje (np. wybór studiów 1 stopnia/wybór studiów 2 stopnia lub dokonanie ponownego (retrospektywnego) wyboru w odniesieniu do kierunku, który aktualnie respondent studiuje lub którego jest absolwentem);

(2) wybór atrybutów charakteryzujących warianty studiów w taki sposób, aby pozwalały do ustalenie poszukiwanych zależności, ale jednocześnie - były w wystarczającym stopniu ogólne; dzięki temu będą mogły mieć zastosowanie dla wszystkich scenariuszy dokonywanych wyborów, a ich wzajemne kombinacje były realistyczne.

Wyboru atrybutów dokonuje się w oparciu o: (1) przegląd dotychczasowych badań empirycznych dotyczących preferencji względem studiów wyższych, (2) wstępną analizę jakościową, a więc np. wywiady indywidualne z celowo dobranymi respondentami, (3) instytucjonalne uwarunkowania edukacji wyższej oraz (4) pytania badawcze. W przypadku badania realizowanego w ramach empirycznej części Projektu, większość wybranych atrybutów pokrywa się z tymi wykorzystywanymi w badaniach w krajach anglosaskich, choć należy zaznaczyć, że ze względu na uwarunkowania instytucjonalne bezpośrednie przeniesienie wszystkich atrybutów do wyborów edukacyjnych dokonywanych w polskich realiach nie musi być efektywne lub skuteczne. Plan badawczy powinien zostać poddany starannemu testowaniu mającemu na celu sprawdzenie poprawności doboru atrybutów, a także ich nazewnictwa i opisów.

1.3.2.3. Metody wyceny warunkowej (ang. Contingent Valuation Method - CVM)

Zdaniem niektórych ekspertów, metoda wyboru warunkowego (DCE) może być uważana za szczególny przypadek metod wyceny warunkowej (CVM). Zdaniem innych badaczy są to dwie różnorzędne metody należące do grupy metod badania preferencji deklarowanych w oparciu o RUM. Podstawą metod opartych o preferencje deklarowane jest to, że korzystają one z odpowiedzi konsumentów na pytania dotyczące hipotetycznych sytuacji. W najwcześniejszych zastosowaniach tej klasy metod pytania formułowane były w sposób bezpośredni. Polegały one na pytaniu wprost o to, ile dane dobro jest warte dla respondenta. Przykładowe pytanie tego typu mogłoby brzmieć: „Gdyby przyszło Pani/u płacić za dobro x, to przy cenie y, ile jednostek tego dobra by Pan kupił/ Pani kupiła?” lub „Ile byłby/byłaby Pan/i gotowy/a maksymalnie zapłacić za dostarczenie dobra x (lub pewną zmianę w jego aktualnej ilości)?”. O ile tylko respondent zna odpowiedź na postawione pytanie i zechce ją uczciwie ujawnić, deklarowane kwoty dostarczałyby bezpośrednio informacji o wartości finansowej zmiany użyteczności związanej z

46

pozyskaniem dobra. Zgromadzenie odpowiednio dużej liczby odpowiedzi różnych respondentów pozwala na wyznaczenie kształtu funkcji WTP (Alberini i Kahn, 2006).

Metoda wyceny warunkowej (ang. contingent valuation method, CVM) może służyć do wyceny wszelkich rodzajów dóbr. Jest to metoda wyceny wymagająca uzyskania bezpośrednich odpowiedzi respondentów. Tymczasem niektórzy z nich niekoniecznie muszą być użytkownikami dobra, którego dotyczy pytanie, mogą nie znać odpowiedzi na zadane pytanie lub mogą nie chcieć jej ujawnić (np. w obawie o konsekwencje). Wycena nosi nazwę warunkowej, gdyż wymaga zastosowania hipotetycznego scenariusza, w którym stan posiadania przez respondenta danego dobra (lub jego cechy) ulega zmianie, na którą to zmianę respondent może zareagować zgodnie ze swoimi preferencjami. Bazowanie na odpowiedziach respondentów, którzy deklarują, co zrobiliby w hipotetycznej sytuacji, zamiast (jak to ma miejsce w metodach pośrednich) obserwować ich faktyczne zachowanie, jest jednocześnie największą słabością i największą zaletą tej metody.

Zastosowanie metody wyceny warunkowej pozwala na olbrzymią elastyczność, tym samym dając możliwość uwzględnienia a badaniu w zasadzie wszystkich istotnych zmian warunków dostarczenia konsumentowi dobra. Metoda ta dostarcza łatwo identyfikowalnych, w kontekście teorii ekonomii, miar zmian dobrobytu. Tym niemniej, z uwagi na konieczność bezpośredniego polegania na umiejętności rozumowania respondentów oraz ich zdolności do otwartego formułowania odpowiedzi na hipotetyczne pytania, od przeszło dwudziestu lat trwa proces ulepszania metodologii CVM. W szczególności jest on widoczny w literaturze dotyczącej ekonomii środowiska, zdrowia, marketingu czy transportu.

Jednym z ograniczeń, podkreślanych przez krytyków metody, jest niezdolność respondentów do dokonywania racjonalnych wyborów w sytuacjach w których nie mają doświadczenia w zachowaniu w danej sytuacji, a więc przypisywania wartości pieniężnych zmianom posiadanego zasobu dóbr lub ich charakterystyk. W kontekście wyborów edukacyjnych jest to relatywnie niewielki problem ze względu na powszechną względnie dobrą percepcję analizowanego dobra. Każdy człowiek w swoim życiu staje przed koniecznością dokonywania takich wyborów, nawet jeśli dotyczyły one tylko tego, czy studiować, a niekoniecznego tego, co i gdzie studiować. Nierzadkim problemem jest także niezamierzone łączenie przez respondentów wycenianych dóbr z innymi, co w praktyce przekłada się na oszacowanie WTP za zupełnie inny koszyk niż przewidywany przez badaczy. Wreszcie stosowanie CVM niesie ze sobą ryzyko, że w nieodpowiednio skonstruowanym scenariuszu respondenci, z uwagi na hipotetyczność sytuacji wyboru, mogą zachowywać się strategicznie, wykazując skłonność do jazdy na gapę lub zawyżania podawanych przez siebie kwot. Wskazane problemy są charakterystyczne dla omawianej metody, jednak ich natężenie zależy od rodzaju dobra, którego dotyczą. Wydaje się, że w odniesieniu do wyborów edukacyjnych na poziomie wyższym występują z umiarkowanym natężeniem. Jedyną (lecz wyłącznie hipotetyczną) potencjalną przesłanką do wystąpienia problemu strategicznego manifestowania jest zauważenie przez respondentów związku wyników badania z polityką publiczną w zakresie edukacji wyższej. Zdaniem autorów efekt ten jest jednak pomijalny.

Badania wskazują, że kluczowym elementem decydującym o wiarygodności wyników uzyskanych metodą CVM jest sposób zadawania pytania o wycenę. W praktyce przedmiotu są wykorzystywane następujące formaty pytań:

 pytanie otwarte (ang. open ended), w którym respondent jest proszony o podanie wprost swojej WTP za wyceniane dobro,

 pytanie zamknięte (ang. closed-ended, discrete/dichotomous choice, referendum),w którym respondentowi proponuje się do akceptacji lub odrzucenia pewną określoną stawkę tylko raz.

47

Od początku lat 1990-tych popularnym narzędziem stało się wykorzystywanie formatu pytania zamkniętego, przy zadawaniu respondentowi pytania o wycenę więcej niż raz. W zależności od odpowiedzi na pierwsze pytanie, respondent jest proszony o udzielenie odpowiedzi na kolejne pytanie zamknięte ze zmodyfikowanym poziomem stawki (jeżeli w pierwszej rundzie wyraził zgodę na zakup danego dobra po podanej cenie, to w drugiej jest pytany o stawkę wyższą; odpowiednio pytany jest o stawkę niższą, jeżeli odrzucił początkową ofertę). W praktyce rzadko stosuje się więcej niż dwie rundy. Format taki nazywa się zamkniętym dwukrotnym (z ang. double-bounded dichotomous choice). Pytania mogą także być sformułowane w formie aukcji (z ang. bidding game). Format ten jest zmodyfikowanym formatem zamkniętym dwukrotnym. Badanemu jest zadawanych n pytań. Jeżeli akceptuje daną stawkę w pierwszym pytaniu, to w kolejnym jest pytany o wyższą; jeżeli odrzuca - to o niższą. Z kolei karta płatności (z ang. payment cards) to format, w którym badany pytany jest o wskazanie swojej punktowej wartości WTP z zaprezentowanej karty.

Zdecydowana większość badań wykorzystuje pytanie otwarte lub zamknięte. Pozostałe formaty są stosowane rzadko. Z przeprowadzonych badań (Carson i in. 2004) wynika, że jedynym formatem, w którym badani mają motywację do ujawnienia swoich prawdziwych preferencji jest format pytania zamkniętego.

W trakcie badania CVM przy wykorzystaniu formatu zamkniętego, respondentowi przedstawiony zostaje scenariusz, który przewiduje dostarczenie mu pewnego dobra pod warunkiem zaakceptowania danej stawki tk. Prawdopodobieństwo, że badany odpowie “Tak” jest równe prawdopodobieństwu, że wysokość użyteczności, po poniesieniu opłaty za zmianę w poziomie konsumpcji pewnego dobra z poziomu q0 do q1 będzie co najmniej taka sama jak użyteczność w opcji status quo. Algebraicznie warunek ten można wyrazić następująco:

  Tak PV(q

₁

,M t ,

₁

) V(q

₀

,M,

₀

)

P  

_k



Przedstawiając prawdopodobieństwo w takiej formie zakładamy, że badana osoba:

 w pełni rozumie zmiany w poziomie jakości wycenianego dobra,

 jest zdolna do wycenienia tych zmian w kategoriach zmian w jej poziomie użyteczności,

 bierze pod uwagę poziom stawki tk

Na ile założenia te są spełnione w badaniach CVM jest kwestią sporną. Krytycy CVM podważają ich realność. Powszechnie wprowadza się także założenie o addytywnej rozdzielności części stochastycznej i deterministycznej funkcji użyteczności

v(q

_i

,M)

_i. Jest to silne założenie, jednak jest ono powszechnie stosowane, bowiem jego wprowadzenie znacznie upraszcza statystyczną analizę danych. Przyjęcie tego założenia pozwala na zapisanie prawdopodobieństwa udzielenia odpowiedzi “Tak” jako:

  Tak Pv(q

₁

,Mt )v(q

₀

,M)

₁



₀

0

P

_k

Przyjmując, że

U v(q

₁

,M t

_k

)v(q

₀

,M)

oraz, że: η=ε1-ε0 prawdopodobieństwo zaakceptowania danej stawki może być przedstawione jako:

P  Tak PU1F

_

(U)

, gdzie Fη oznacza dystrybuantę η.

48

Parametry tego modelu mogą być oszacowane metodą największej wiarygodności (MNW). Zakładając, że Ik jest wskaźnikiem dla obserwacji k i przyjmuje wartość Ik=1 gdy: P[Tak] = P[Ik = 1] = P[ηk ≤ ΔUk] = Fη(ΔUk) oraz Ik przyjmuje wartość 0, gdy: P[Nie] = P[Ik = 0] =1- P[ηk ≤ ΔUk] = 1- Fη(ΔUk) funkcję wiarygodności można zapisać jako:

,

)

(

W dokumencie produkty EE (Stron 45-48)